Scberprtcbter. Lcovor^ ca»; 11 In Leeuwarden herinneren nog enkele namen aan deze sinds lang verdwenen beroepsgroep. Denaamgevervan deBullepol- derzouvolgensoverleveringeenLeeuwarder beulzijngeweest,maareenschriftelijkbewijs isniette vinden.In 1562enlaterw as ersprake vanBeulsbrugofBeulspijpals benamingvoor de Brol. De plaats waar in de 16e eeuw de meeste executies plaats vonden was de Brol, zodat de benaming Beulsbrug een zekere logica had. De naam Galgerak voor een deel vandeHarlingertrekvaartwastotindenegen- tiende eeuw gangbaar. Het Blokhuisplein, waar vroeger eveneens werd terecht gesteld, bestaat nog. De meeste beulsfamilies hebben nietveelsporennagelateninLeeuwarden.De Friese scherprechterswareninde 16een 17e eeuw in de regel j onger e zonen van beulen in Noordduitse steden zoals Lingen en Bremen De tweede generatie vertrok vaak weer naar elders. Wie wil weten hoe het belangrijkste gereedschap van de beul er uit zag moet het grote - zweihander - zwaard in de entreehal vanhetFriesMuseum,datdoorsommigenaan Grutte Pierwordttoegeschreven, maar eens van dichtbij bekijken. Voorgeslacht Philip Gereken, ca. 1630 geboren te Neheim Westfalen) en achtereenvolgens scherprech ter te ZutphenDeventer en Groningen, werd in de Nederlandse gewesten ook wel Gorcum genoemd. Zijn zoon Jan Dirksz en andere afstammelingen hanteren 'Van Gorcum' als minofmeervastefamilienaam.DezeJan(die ookwelDirkwerdgenoemd)van Gorcum was vanaf1688 scherprechter te Groningen, maar werdinl694wegensopenbaredronkenschap uitzijnfunctieontheven.Kennelijkwashijwel goed genoeg voor de Friezen, want in 1702 wordthij teLeeuwardenbenoemd. In Gronin gen was een versje over hem in omloop: Geen Zaterdag in 't gansche jaar, Of meester Dirk mijn Bessevaar, Die veegde agtenveertig slagen. Moest merk en roeden zeivers dragen, Doch 't was een sterke, stoute gast, Die meester Dirk naar 't leven tast. En meester Dirk of gij 't ook weet, Die veegde dat het roode zweet Hun liep van schouders tot de lenden, En of zij zich al tot hem wenden En schreeuwden, duizend ach! En wee! Hun drukte hun de Vriesche V Zoo netjes op het schouderblad Alsof Hosson 't geteekend had Deze eerste 'Leeuwarder' Van Gorcum werd na zijn dood in 1726 opgevolgd door zoon Christiaan.Dirk,deoudstezoonvanChristiaan van Gorcumen Petronelle Geerts ,werdopl8 februari 1727geboren endriedagenlater her vormd gedoopt. Het begraven van Christiaan van Gorcum op 23februaril755kanbestwel eens traumatisch zijn geweest voor zijn zoon en andere naaste familieleden. Niet alleen was het graf op het Oldehoofsterkerkhof'voor luiden van zyne bedieninge en hunne familie afgezonderd,' maar ook konden pas na langdurig getouw trek tussen de buren en justitie kistdragers worden geregeld. Bovendienkwamnog eens eenuitzonderlijkgrootaantal nieuwsgierigen op de begrafenis af. Veel aanzienlijker dan 't dom gemeen bezeft Toen hij na het overlijden van zijn vader in diens voetsporen trad, zal Dirk of Theo doras van Gorcum waarschijnlijk niet heb ben kunnen vermoeden dat hij voorbe- stemdwastoteenbijnavijftigjarigecarriëreals 'dienaervan Justitie'.Uiteenin 1777gepubli- \70ot 't ViQteeren van een Geungens Rug ioo Voor 't Turtuieeren met Duim-yfers o io o Met Scheen-fchroeven, insgelykj o io o Gelyk meede voor 't Rekken o io o Voor 't Geesfelen i 0 Voor 't Brand-merken o io o Voot yemand uit de Sad te geleiden o io o Voor 't Rabnaken 6 o o Ingevalle yemand Gerabraakt zynde 't Hoefd word afgehouwen, insgelykj 6 o o Voqr 't doode Lichaam op 't Rad te zetten 3 00 Voor alle Capitaale Juftitien 600 VergoedingenlijstvandoordeLeeuwarder scherp rechter uitgevoerde strafexercities, 1753 ceerdlofdichtterveijaaringvanmeesterThe- odorus van Gorkum, blijkt dat hij en de zij nen toch beslist niet door iedereen met de nek werden aangekeken: Watuwnuttig,janoodzaak'lijkAmptbetreft, Da's veel aanzienlijker dan 't dom gemeen bezeft. Waard gij 'er niet, wie at gerust zijn broodenzuivel?DeBoosheidheeftmeervrees voor U dan voor den Duivel. U it de verdere tekst zie achter zij de omslag) blijktdatde schrijver A. Jeltema, een bekend publicistinl8eeeuwsLeeuwarden,Dirkgoed heeft gekend en hem zelfs vriend noemde. Dirk van Gorcum staat ook teboek als chirur- gijn.Kennelijkhaddendeanderechirurgijns geen bezwaren tegen zijn praktijk, want in tegenstellingtotde meeste vanzijn voorgan- gerszijnoverhemgeenbezwarenaangetrof- fen in het archief van het chirurgijnsgilde. V an Gorcums expertise lag vooral op het ter rein van 'verwrongen' ledematen en 'ge- kneusdenpees,ofader'.VanuitLeeuwarden bezochthijmetzijneigenrijtuigenspanpaar- den ook dorpen in de omtrek. DerijkdomvanDirkvanGorcumisnietprecies tebepalen.Eentestamentofboedelbeschrij- vingis niet aangetroffen. Welis uit boedelbe schrijvingenvan vroegereLeeuwarderscherp- rechters bekend dat er meestal nogal wat bezittingenvielenteverdelen,waaronderveel goud- en zilverwerk. Van Gorcum was in ieder geval kapitaalkrachtiggenoegomgeldtekun- nenuitlenenaanhandelaren.Ookiszekerdat hij behoor lijk veel onroerend goed bezatNa allerlei aan-enverkopenwasDirkaanheteind van zijn leven in bezit van een complex van minstens vijfpandentussenWeaze,Ossekop, BlokhuissteegenKeizersgracht.Dusvlakbij zijnvoornaamstewerkplek:hetBlokhuisplein. Terwij 1 grootvader J an van Gorcum zij necht- genotenogbinnendescherprechtersfamilies moest zoeken, konden zijn oudste zoon en kleinkinderenmettelgenuitburgerfamilies inhethuwelijktreden. Hethuwelijkin 1782 van Anna Christina, dedochtervanDirk, met eentelguithetrijkeGroningerkoopmansge- slachtReisiger zal vast als een groot succes zijn beschouwd door de familie. Liever scherprechter dan beul DetermbeulwasinFrieslandeigenlijkalleen van toepassing op de knecht van een scherp rechter. In de regel was de knecht een zoon

Historisch Centrum Leeuwarden

Leovardia, 2000-2018 | 2001 | | pagina 14