Italiaans eten in het oudste huis van Leeuwarden
11
Alexander Jager Historische woonhuizen behouden nooit hun oorspronkelijke gedaante. Iedere
nieuwe eigenaar onderneemt wel een verbouwing. Veel historische woonhuizen
vormen dan ook een verzameling van bouwkundige handelingen, die 'wanneer er
gelegenheid toe wordt geboden bij renovaties' chronologisch geordend kunnen
worden. Vaak lukt het ook wel om substantiële informatie over een oud huis te
verzamelen zonder dat het gestript is ten behoeve van een verbouwing.
Uit de constructie van het achterhuis van
Sint Jacobsstraat 6 kunnen we afleiden
dat we hier met een middeleeuws huis te
maken hebben, daterend uit het begin van
de 14de eeuw. Daarmee is dit achterhuis
het tot dusver oudste bekende woonhuis
in de stad. Thans is het een onopvallend
onderdeel van een pizzeria.
Het achterhuis van Sint Jacobsstraat
6 heeft muren van kloostermoppen, bak
stenen van gemiddeld 30x15x8 cm. Dit
soort huizen kennen we als steenhuizen,
gebouwd in de periode voor 1500. In Leeu
warden hebben mogelijk circa vijftien van
dergelijke steenhuizen gestaan. Hiervan
zijn er nog maar vier over: het pastoor
shuis, Grote Kerkstraat 238, het paters-
huis, Bagijnestraat 57, het Heer Ivohuis,
Grote Kerkstraat 7 en het achterhuis
van Sint Jacobsstraat 6. De datering van
deze huizen kan opgespoord worden met
behulp van historische bronnen, of wor
den afgeleid uit bouwhistorische of arche
ologische gegevens. Oriëntatiepunten
daarbij zijn onder anderen steenformaten
en metselsystemen. De metselverbanden
van het pastoorshuis en Sint Jacobsstraat
6 vertonen een zekere overeenkomst. Het
pastoorshuis heeft een metselsysteem in
zogenaamd Vlaams verband: kop-strek-
kop-strek, in een keurige regelmaat. De
metselwijze dateert het pand in de eerste
helft van de 14de eeuw. Het achterhuis
van Sint Jacobsstraat 6 heeft een iets
ouder metselsysteem: een systeem dat
neigt naar Vlaams verband, waarmee het
huis gedateerd wordt aan het begin van
de 14de eeuw.
Omstreeks 1300 was Leeuwarden een
jonge stad. Er waren al enkele stenen
gebouwen, zoals de Oldehove, de Sint
Mariakerk van Nijehove, het Dominica
ner klooster en enkele particuliere hui
zen. De meeste woonhuizen waren echter
van hout, leem en riet. Alleen vooraan
staande personen konden zich een stenen
huis veroorloven.
Een houten voorhuis?
Het vroeg 14de eeuwse muurwerk in de steeg
van het pand Sint Jacobsstraat 6; Pizzeria
Etna
(Foto: Collectie A. Jager)
Er waren verschillende redenen om een
stenen huis te bouwen. Een huis met
zwaar muurwerk bezat defensieve kwali
teiten en bood tevens een zekere bescher
ming tegen brandgevaar dat in een stad
met veel houten gebouwen altijd op de
loer lag. Bezit van een weerbaar huis
was in het Leeuwarden van omstreeks
1300 geen overbodige luxe. De jonge stad
beschikte namelijk niet over een adequaat
verdedigingsstelsel zoals bijvoorbeeld de
stad Groningen, die al in de tweede helft
van de 12de eeuw een ommuring had. De
stedelijke kern van Leeuwarden deed het
tot 1481 met een gracht. Pas daarna, in de
periode 1481-1496 werd een vestinggracht
aangelegd. Verschanst achter die gracht
wisten de Leeuwarders aan het einde van
de 15de eeuw de krijgsheer van hertog
Albrecht van Saksen een tijdlang te weer
staan. In de periode voor de aanleg van de
vestinggracht was het stadsgebied bijzon
der kwetsbaar. Alleen een weerbaar huis
bood bescherming tegen roofovervallers
en bij onlusten, die vanwege factietwisten
voortdurend dreigden.
Hebben we in het geval van het ach
terhuis van Sint Jacobsstraat 6 ook te
maken met een weerbaar huis? Het ant
woord luidt nee, omdat de muren daartoe
niet dik genoeg zijn uitgevoerd. Derhalve
resteert de reden dat het huis in steen is
uitgevoerd om enige weerstand te bieden
tegen brand. In Haarlem zijn ook enkele
van dit soort huizen bekend, die als stin-
sen worden aangeduid. Dit waren toe
voegsels aan een houten huis, dat langs
de rooilijn stond. Sint Jacobsstraat 6 zal
vanaf 1300 tot circa 1580 een vergelijk
bare opzet hebben gehad; met voor aan
