Laat de drank u niet tieren
Leovtt^
la»;
25
Ellen Schat
De Leeuwarder kermis bood vroeger spanning, lering en vermaak en was bovendien
een mooie gelegenheid eens uit de band te springen. Drank hoorde daar natuurlijk
ook bij. Dronken kermisbezoekers die door de stad zwalkten waren velen aan het
einde van de negentiende en begin twintigste eeuw een doorn in het oog.
Het was geen wonder dat iedereen de ker
mis wilde bezoeken. De nieuwste ontwik
kelingen waren er te zien. Wonderen der
natuur, anatomische musea, circus, bios
copen, panorama's, wilde dieren en andere
attracties boden de bezoekers een ven
ster op de wereld. Eigenaars van schouw
burgen en zalen organiseerden allerlei
voorstellingen tijdens de kermis, die dan
voor een breed publiek toegankelijk waren.
De kermis was ook een belangrijk sociaal
gebeuren. Een vrijer was altijd gemakke
lijk gevonden.
De kermis was voor velen de belangrijk
ste gebeurtenis van het jaar. De Wirdu-
mer boer Doeke Wijgers Hellema schatte
in 1825 dat een vierde van de Friese bevol
king, inclusief de Leeuwarders, de kermis
bezocht. Het waren dure dagen, maar veel
Leeuwarders en andere Friezen spaarden
het hele jaar voor de kermis. Dienstbodes
kregen soms vlak voor de kermis een fooi
van hun bazen. Vuilnisophalers, schoor
steenvegers en andere anoniem dienstper
soneel brachten kermiswensen rond, een
papier waarop de lezer een prettige ker
mis gewenst werd, om zo een zakcentje
extra te verdienen.
8700 borrels
De Leeuwarder bevolking dronk volgens
de arts Philip Kooperberg aan het einde
van de negentiende eeuw over het alge
meen vrij veel. Het aantal liters dat per
mannelijk hoofd van de bevolking gedron
ken werd, lag volgens hem rond de zestig
per jaar. Dat is dus meer dan een liter per
week. In het aantal is echter geen rekening
gehouden met de niet-Leeuwarders die tij
dens de kermis en markt naar Leeuwar
den kwamen en de vrouwen. En tijdens de
kermisdagen werd vanzelfsprekend veel
In 1898 stojid de bioscooptent van C. Riozzi op
de Leeuwarder Kennis
meer gedronken dan normaal. Een redac
teur van de Leeuwarder Courant rekende
uit dat er 8700 borrels (jenever) geschon
ken waren in één kroeg. Helaas vermeldde
hij er niet bij welke. Daarnaast werd ook
nog brandewijn en bier gedronken. 'Het is
om van te huiveren', was zijn oordeel.
Tijdens de kermis was het niet alleen bij
de attracties en in de cafés en koffiehui
zen druk, ook de poffertjeskramen trok
ken veel klanten. Dat had niet alleen met
de poffertjes te maken, maar omdat ook
daar sterke drank werd verkocht. Zo had
G. Visser naast wafels en poffertjes een
verscheidenheid aan alcoholische dranken
als likeuren, wijnen en zelfs champagne
op zijn menukaart staan.
Drankbestrijders
Drankbestrijders ergerden zich aan het
drankmisbruik, dat vooral tijdens feeste
lijke gebeurtenissen als de kermis zicht
baar was. De drankbestrijding was in de
tweede helft van de negentiende eeuw
opgekomen en raakte stevig verankerd in
Friesland. De Nederlandsche Vereeniging
tot Afschaffing van Sterken Drank (NV)
was de belangrijkste organisatie. Zij richt
te zich op de vermindering van het drin
ken van jenever en brandewijn en was een
voorstander van het drinken van bier.
Oorspronkelijk waren de meeste drank
bestrijders filantropen. In de jaren tachtig
en negentig raakte de NV in Friesland
steeds sterker betrokken bij het socia
lisme. Dat is ook wel verklaarbaar want
zij keken vooral naar de oorzaken van het
drankmisbruik en dat was vaak armoede
en uitzichtloosheid van het bestaan. Dat
de kermisganger zich volgoot en zich niet
altijd even netjes gedroeg lag aan de erbar
melijke levensomstandigheden en niet aan
de slechtheid van de mens zelf, zo was de
gedachtengang. Het socialistische Friesch
Volksblad verwoordde deze visie op 24
september 1876 toen de Amsterdammers
in opstand kwamen tegen de afschaffing
van de kermis daar: 'Hij moet naar huis,
waar alles hem aan kommer en kwel her
innert, neen, hij gaat liever naar de kroeg,
't Is geen betere plaats, maar hij vergeet
dan toch weer eenige oogenblikken, dat
hij arm, dat hij een niets in de maatschap
pij is.' De rijken konden nu de kermis
was verdwenen naar de schouwburg, een
concert of bal, 'maar de arme: waarheen
moest hij?'
De drankbestrijders probeerden mensen
van de sterke drank af te krijgen en boden
bijvoorbeeld tijdens de kermis gratis water
of goedkope limonade aan. In het standje op
