26 De kermis op het Wilhelminaplein rond 1900 het Wilhelminaplein deelden zij drukwerk uit en gingen zij in discussie. Zeker is dat in 1892 al een kraampje op het Wilhelmin aplein stond. In 1910 was bij zo'n kraampje de waarschuwing te lezen: Wilt gij den feestdag prettig vieren, Laat de drank u niet tieren; Dan slechts viert ge waardig feest, Als ge helder blijft van geest. Maakt pret naar hartelust, Blijft net en steeds bewust, Dat nuchter zijn en echte lol, Niet samengaan met alcohol. Waarschijnlijk namen de kermisbezoekers de waarschuwingen niet erg serieus. In dat zelfde jaar had een spotter het woord 'niet' in de laatste zin door gekrast. De drankbe strijders zelf meenden echter dat hun aan wezigheid wel degelijk zin had, want zij ble ven tot in de jaren vijftig ieder jaar komen. Anti-kermiscomité De weerzin tegen de kermis die eind negentiende, begin twintigste eeuw opkwam was echter veel groter dan tegen drankmisbruik alleen. Dat had onder andere met de verminderde economische betekenis van de kermis te maken. De functie als jaarmarkt was rond 1850 verlo ren gegaan; producten uit het buitenland konden ook in winkels besteld worden. Daarnaast had de elite zich steeds meer teruggetrokken van de kermis omdat zij meer andere vermaken tot haar beschik king had. Er waren kranten en betere mogelijkheden tot reizen die ervoor zorg den dat de kermis niet langer voor ieder een een venster op de wereld was. Het anti-kermiscomité was een lande lijke organisatie die in Leeuwarden ook een actieve afdeling had. Het comité bracht in Leeuwarden in 1919 een rapport uit dat onomstotelijk moest bewijzen dat de kermis 'gruwzame misbruiken met zich mee bracht.' Het waren niet drankbestrij ders, maar vooral orthodox-christenen die betrokken waren bij het comité. Zij streden niet alleen tegen het drankmisbruik, maar ook tegen de onzedelijkheid, de geldverspil ling en de ontering van de zondag. De hele 'geest van de kermis' stond hen in wezen tegen. In het opgestelde rapport werd vermeld dat de zestig surveillanten van het anti- kermiscomité hadden vastgesteld dat er 26 keer geslachtsgemeenschap was geweest op één avond. Maar liefst 167 keer werden personen betrapt op 'hoogst onzedelijke handelingen.' Het drankmisbruik liep ook de spuigaten uit: 'Ook werd, buiten de veel vuldige gevallen van lichte dronkenschap, 31 maal vastgesteld dat personen in erger lijken staat van dronkenschap verkeerden.' Dronkenschap was oorzaak van veel leed, zo toonde het comité aan door middel van voorbeelden. Zo moest de politie op de avond van 14 juli bij Dekens aan het Zaailand 149 ingrijpen na een vechtpartij tussen dronken kerels. De man die in staat van dronken schap 'in aller tegenwoordigheid midden op de straat zijne natuurlijke behoefte' deed schaarde het comité onder het kopje' de ker mis verstompt het zedelijkheidsgevoel'. De surveillanten zagen in het hotel van Van der Schaaf een vrouw van ongeveer dertig aan een tafel zitten. Zij 'oreerde zeer onder den invloed van sterken drank, terwijl zij een glaasje alcohol in de bevende hand hield. Naast haar zat haar kind, een meisje van ongeveer tien jaren, geheel versuft en bleek.' Maatregelen Het gemeentebestuur nam het rapport van de fanatici niet al te serieus, maar vond wel dat het drankmisbruik tijdens de kermis aangepakt moest worden. In 1920 besloot het gemeentebestuur dat er 's middags, maar hoogstwaarschijnlijk ook 's avonds, geen drank meer verkrijgbaar was in de tenten en kramen. De situatie was in ieder geval zo ernstig dat de Leeu warder Courant het als een drooglegging beschouwde. Het aantal dronken personen op straat werd nu drastisch verminderd. Het beleid paste in een algemene aanpak van drankmisbruik. Het jaar daarna werd als algemene maatregel het aantal vergun ninghouders beperkt. In 1921 schreef de Leeuwarder Courant dat het drankvrij maken van de kermis 'een langzame overgang naar haar overlijden, dus geen kermis meer', zou inhouden. Zoals we weten is deze voorspelling niet uitgeko men. Het drankvrij maken van de kermis zorgde er samen met tal van andere ontwik kelingen wel voor dat door de jaren heen veel van haar charme verloren ging.

Historisch Centrum Leeuwarden

Leovardia, 2000-2018 | 2003 | | pagina 29