26
De kermis op het Wilhelminaplein rond 1900
het Wilhelminaplein deelden zij drukwerk
uit en gingen zij in discussie. Zeker is dat
in 1892 al een kraampje op het Wilhelmin
aplein stond. In 1910 was bij zo'n kraampje
de waarschuwing te lezen:
Wilt gij den feestdag prettig vieren,
Laat de drank u niet tieren;
Dan slechts viert ge waardig feest,
Als ge helder blijft van geest.
Maakt pret naar hartelust,
Blijft net en steeds bewust,
Dat nuchter zijn en echte lol,
Niet samengaan met alcohol.
Waarschijnlijk namen de kermisbezoekers
de waarschuwingen niet erg serieus. In dat
zelfde jaar had een spotter het woord 'niet'
in de laatste zin door gekrast. De drankbe
strijders zelf meenden echter dat hun aan
wezigheid wel degelijk zin had, want zij ble
ven tot in de jaren vijftig ieder jaar komen.
Anti-kermiscomité
De weerzin tegen de kermis die eind
negentiende, begin twintigste eeuw
opkwam was echter veel groter dan tegen
drankmisbruik alleen. Dat had onder
andere met de verminderde economische
betekenis van de kermis te maken. De
functie als jaarmarkt was rond 1850 verlo
ren gegaan; producten uit het buitenland
konden ook in winkels besteld worden.
Daarnaast had de elite zich steeds meer
teruggetrokken van de kermis omdat zij
meer andere vermaken tot haar beschik
king had. Er waren kranten en betere
mogelijkheden tot reizen die ervoor zorg
den dat de kermis niet langer voor ieder
een een venster op de wereld was.
Het anti-kermiscomité was een lande
lijke organisatie die in Leeuwarden ook
een actieve afdeling had. Het comité bracht
in Leeuwarden in 1919 een rapport uit
dat onomstotelijk moest bewijzen dat de
kermis 'gruwzame misbruiken met zich
mee bracht.' Het waren niet drankbestrij
ders, maar vooral orthodox-christenen die
betrokken waren bij het comité. Zij streden
niet alleen tegen het drankmisbruik, maar
ook tegen de onzedelijkheid, de geldverspil
ling en de ontering van de zondag. De hele
'geest van de kermis' stond hen in wezen
tegen.
In het opgestelde rapport werd vermeld
dat de zestig surveillanten van het anti-
kermiscomité hadden vastgesteld dat er 26
keer geslachtsgemeenschap was geweest
op één avond. Maar liefst 167 keer werden
personen betrapt op 'hoogst onzedelijke
handelingen.' Het drankmisbruik liep ook
de spuigaten uit: 'Ook werd, buiten de veel
vuldige gevallen van lichte dronkenschap,
31 maal vastgesteld dat personen in erger
lijken staat van dronkenschap verkeerden.'
Dronkenschap was oorzaak van veel leed,
zo toonde het comité aan door middel van
voorbeelden. Zo moest de politie op de avond
van 14 juli bij Dekens aan het Zaailand 149
ingrijpen na een vechtpartij tussen dronken
kerels. De man die in staat van dronken
schap 'in aller tegenwoordigheid midden op
de straat zijne natuurlijke behoefte' deed
schaarde het comité onder het kopje' de ker
mis verstompt het zedelijkheidsgevoel'. De
surveillanten zagen in het hotel van Van
der Schaaf een vrouw van ongeveer dertig
aan een tafel zitten. Zij 'oreerde zeer onder
den invloed van sterken drank, terwijl zij
een glaasje alcohol in de bevende hand
hield. Naast haar zat haar kind, een meisje
van ongeveer tien jaren, geheel versuft en
bleek.'
Maatregelen
Het gemeentebestuur nam het rapport
van de fanatici niet al te serieus, maar
vond wel dat het drankmisbruik tijdens
de kermis aangepakt moest worden. In
1920 besloot het gemeentebestuur dat er
's middags, maar hoogstwaarschijnlijk ook
's avonds, geen drank meer verkrijgbaar
was in de tenten en kramen. De situatie
was in ieder geval zo ernstig dat de Leeu
warder Courant het als een drooglegging
beschouwde. Het aantal dronken personen
op straat werd nu drastisch verminderd.
Het beleid paste in een algemene aanpak
van drankmisbruik. Het jaar daarna werd
als algemene maatregel het aantal vergun
ninghouders beperkt.
In 1921 schreef de Leeuwarder Courant
dat het drankvrij maken van de kermis 'een
langzame overgang naar haar overlijden,
dus geen kermis meer', zou inhouden. Zoals
we weten is deze voorspelling niet uitgeko
men. Het drankvrij maken van de kermis
zorgde er samen met tal van andere ontwik
kelingen wel voor dat door de jaren heen
veel van haar charme verloren ging.