17 De Fruitschalenis het enige orgel dat in Leeuwarden nog valt te beluisteren door Frei werd ge- of herbouwd tot straat orgel. Carl Frei liet tijdens de verbouwing het front met bladgoud beleggen. Daardoor kreeg het in Amsterdam al snel de naam De Gouwe. Op hol geslagen paarden Voor, tijdens en na de oorlog verwisselde De Gouwe menig maal van eigenaar. In 1954 werd het verhuurd aan A.M. Vef- fer en daarmee verscheen De Gouwe in de straten van Leeuwarden. Voerman Klaas Tolsma kwam als orgeldraaier bij het orgel. Hij en Veffer exploiteerden het orgel gezamenlijk. Tolsma had daarvoor drie jaar met De Hagenaar gelopen. Op 7 maart 1957 stond het orgel bij de kruising Pelikaanstraat aan de rechter kant van de Spanjaardslaan ter hoogte van de toenmalige garage Rosier te spelen. Een zandauto van PAX, bestuurd door een chauffeur uit Akkerwoude, kwam van de Mr. P.J. Troelstraweg en draaide de Span jaardslaan op. Ter hoogte van het orgel moest hij afremmen voor een tegenligger. De zandauto raakte op het natte wegdek in een slip, en ramde het orgel aan de ach terzijde. Door de klap werd het orgel op het trottoir gezet en raakten de paarden, de ruinen Nelly en Corry van het orgel los. Beide paardjes sloegen op hol. Ze liepen even later tegen een verkeerszuil. Daarbij brak het zeven-jarige paardje Nelly het linker voorbeen. De dierenarts adviseerde overbrenging naar het abattoir, waar het dier zou worden afgemaakt. Het andere paardje bleef ongedeerd, maar werd blij vend ongeschikt om als trekdier dienst te doen. Klaas Tolsma, die op dat moment stond te draaien, werd over het trottoir tegen een hek geslingerd en raakte daar bij gewond aan zijn arm. Na de aanrijding werd het orgel voor restauratie door Perlee naar Amsterdam gebracht. PAX stelde voor dit transport gratis een wagen met chauffeur beschik baar. Op 11 maart 1957 startte te Leeu warden een actie om geld bijeen te bren gen voor de restauratie van het orgel. In een geluidswagen van Radio Braams van de Voorstreek werd een band gespeeld met opnamen van De Gouwe. Vanaf 22 maart 1957 verving De Mondorgel, getrokken door twee nieuw gekochte paarden, het onfortuinlijke orgel De Gouwe. Gijs Perlee was eigenaar van De Mondorgel. In augustus 1957 keerde De Gouwe terug naar Leeuwarden, niet alleen gerestau reerd maar ook nog verfraaid. Ook het transport van het orgel terug naar Leeu warden werd geheel belangenloos door PAX verzorgd. Aan het eind van de jaren vijftig trok A.M. Veffer zich als exploitant van het orgel terug. De eigenaar Perlee verhuurde het orgel toen aan de overgebleven exploi tant K. Tolsma. In 1977 was Perlee in verband met zijn leeftijd van plan enke le draaiorgels, waaronder De Gouwe te verkopen. Een inzamelingsactie van een speciaal daarvoor opgerichte stichting in Leeuwarden moest een ton opbrengen om het orgel te kunnen kopen. De actie bleef helaas steken op een bedrag van 35.000,-. Gelukkig werd er in augus tus 1977 een nieuwe huurovereenkomst gesloten tussen Tolsma en Perlee. In 1977 werd het orgel opnieuw beschil derd door Jetze de Boer te Leeuwarden. Dit schilderwerk nam 9 weken in beslag. In 1978 werden er nog twee beelden op het orgel geplaatst, zodat het nu drie beelden heeft. Eind 1978 verdwenen de paardjes voor het orgel, en kwam het op een vrachtwagen te staan. Op grond van een gemeentelijke verordening was het bovendien niet langer toegestaan aan het wiel te draaien, en kwam er een motor als aandrijving van het orgel. De Gouwe verdwijnt uit Leeuwarden In 1985 ging het orgel voor onderhoud naar Amsterdam; De Snuffel werd tijde lijk ingezet, zodat de Leeuwarders niet verstoken bleven van de bekende draaior gelklanken. Terwijl het orgel in Amster dam was, verhoogde de eigenaar de huur met 25,- plus btw. Over de al dan niet redelijkheid van deze verhoging konden de eigenaar en de huurder het niet eens worden. Gevolg: het orgel bleef in Amster dam. Later werd De Gouwe tijdens een veiling verkocht aan het Heineken Muse um te Amsterdam. Het orgel staat tegen woordig in een ontvangstruimte van de brouwerij. Klaas Tolsma ging daarna met pensi oen, zijn zoon Romke zet de orgeltraditie voort met De Fruitschalen.

Historisch Centrum Leeuwarden

Leovardia, 2000-2018 | 2003 | | pagina 20