indruk, en vervulde mij met blijdschap, te zien hoe goed en in wat voor atmosfeer de shul nu gebruikt wordt. Ik ben er van overtuigd dat het besluit van de Joodse Ge meente destijds het juiste is geweest. Een zoon van de vroegere Leeuwarder opperrabbijn Dasberg en zijn vrouw onthulden een gedenkplaat met de tekst 'Zie uw zoon leeft' en voorts het stadswapen van Leeuwarden en het opschrift Synagoge van Leeuwarden. Een nieuw parochet (voorhangsel), geschonken door de familie Rosen Jacobson, rechtstreekse nakomelingen van de stichters van de gemeente in 1670, werd gepresenteerd, met de tekst 'Om deze jongere heb ik gebeden'. Die tekst was gekozen door de leerlingen van Kfar Batya. Beide teksten refereren aan de tekst in Leeuwarden op de oude Dusnus school bij het Joods monument 'Het kind is niet meer'. Wij weten allen waarom deze tekst geplaatst is. 616 Joodse medeburgers zijn uit Friesland gedeporteerd tijdens de Tweede Wereldoorlog en keerden niet terug. Verdere onderzoekingen hebben duidelijk gemaakt dat het aantal slachtoffers geboren in Friesland nog veel hoger is, namelijk 1338, waarvan 721 uit Leeuwarden. Een groot aantal Friese joden had Friesland in de twintiger en dertiger en begin veertiger jaren verlaten. We zullen hen niet vergeten. Op het Instituut voor de Geschiedenis van de Nederlandse joden in Jeruzalem wordt hard gewerkt aan de genealogische gegevens van de Friese joden. In de loop van dit jaar zullen deze gegevens op de website van het Centrum (dutchjewry.huji.ac.il) geplaatst worden, zonder vermelding van de levenden om rede nen van privacybescherming. Ook 28 artikelen geschreven en geschonken door de heer Fenno Schoustra over de Leeuwarder joden van voor de oorlog in 't Kleine Krantsje zullen op deze website geplaatst worden. Bij de Nederlandse Kring voor de Joodse Genealogie komen dezer dagen twee nieuwe publicaties uit met genealogische gegevens van de Friese joden buiten Leeuwarden, een tot nu toe enigszins verwaarloosd terrein. In mijn onderzoekingen ben ik nog wat wetenswaardigheden tegen gekomen. De eerste joden vestigden zich rond 1645, 360 jaar of circa 14 generaties geleden in Leeuwarden onder stadhouder Willem Frederik van Nassau en zijn vrouw Alberti- ne Agnes, een kleindochter van Willem van Oranje. Het is gelukt het afgelopen jaar de identiteit vast te stellen van de door Hartog Beem in zijn boek De Joden van Leeuwarden genoemde stichter van de eerste begraafplaats, Jacob de Joode in 1670. Dit blijkt te zijn een zoon van Ury HaLevy, de beroem de Emdense rabbijn die begin 1600 de eerste Spaanse en Portugese Marranen in Amsterdam opnieuw instrueerde in de Joodse gebruiken, nadat zij vele jaren hadden moeten leven als schijnchristenen onder dreiging van de Inquisitie. Ook gaf hij hen regels voor de gebruiken in de synagoge bij de joodse feest dagen. Nakomelingen van deze Jacob de Joode namen de fami lie naam Jacobson aan, en enige nazaten van deze familie zijn nu hier aanwezig. Ook de in Leeuwarden wat bekendere fami lie Dwinger behoort naar alle waarschijnlijkheid tot de nazaten in mannelijke lijn van deze Jacob de Joode. Op de plaats van deze, in de Tweede Wereldoorlog zwaar gehavende oudste begraafplaats, bevindt zich nu, nadat de restanten zijn over gebracht naar de begraafplaats aan de Spanjaardslaan, het 29 nieuwe gebouw van het voormalige Rijksarchief, nu Tresoar. Leeuwarden stond als joods cultuurcentrum in verbinding met ander bekende joodse centra in Nederland, Polen, Engeland en Duitsland. De opperrabbijnen Lowenstamm waren zonen van Rotterdamse en Amsterdamse opperrabbijnen. Opper rabbijn Rudelsheim was geboren in Londen, opperrabbijn Davids vervulde die functie ook in Rotterdam, en opperrabbijn Berenstein in Amsterdam. Leeuwarden leverde ook rabbijnen: rabbijn Isaac van Gelder, geboren in Leeuwarden was rabbijn in Den Haag en opperrabbijn van Zeeland. Leeuwarder joden droegen ook bij aan de Nederlandse cul tuur. De bekende cabaretier Wim Kan was een afstammeling van de Leeuwarder familie Kan, die in 1805 de prachtige menora schonk die nu in het Joods Historisch Museum te be wonderen valt. De beeldhouwer Appie Drielsma (monument Mauthausen, monument 40-45 voor het Vredespaleis), nu in Maastricht, maar afstammeling van een bekende Leeuwarder familie. Het museumcafé van het Joods Historisch Museum is nu vernoemd naar de standwerker en humorist Professor Kokadorus geboren als Meijer Linnewiel in Leeuwarden, even als de schrijver Alexander Cohen. In Israël kennen we de po pulaire zanger en gitarist David Broza, met Leeuwarder 'roots' In het onlangs verschenen boek over Amsterdamse besnijders van Jits van Straten blijkt het oudst bestaande besnijdenis- register in Amsterdam te zijn vervaardigd door Philip Leeu warden met ook besnijdenissen in Friesland en Leeuwarden vanaf 1697. Het origineel bevindt zich nu in Cincinatty in het Hebrew Union College. Ook in Jeruzalem dook een in schitte rend hebreeuws geschreven besnijdenisregister op, van Aron Joseph van Gelder, broer van de eigenaar van het onlangs door Tresoar verworven gebedenboek. Dit register werd van vader op zoon doorgegeven en bereikte Jeruzalem via London. Enige jaren geleden ontdekten we in Amsterdam een besnij denisregister van Isaac Segal Leeuwarden, kleinzoon van Jacob de Joode en stamvader van de Jacobson familie, met besnijde nissen in Friesland tussen 1726 en 1750. U zult zich herinneren de tragisch verlopen ruimtevlucht van de eerste Israëlische astronaut Ilan Ramon. Minder bekend is dat deze een Torah-rol bij zich had van de vroegere Leeuwar der opperrabbijn Simon Dasberg, broer van de directeur van Kfar Batya tijdens de overdracht van het interieur van de shul in 1964. Dasberg had deze in Teresienstad geschonken aan een jongen bij zijn bar-mitswa, er vanuit gaande dat deze meer kans op overleven had dan hijzelf. Deze jongen werd later pro fessor in de Astronomie in Tel Aviv, hij gaf de rol mee aan Ilan. Het lot van de Leeuwarder Torah rollen is beter geweest, zij zijn prachtig gerestaureerd in Kfar Batya. Tenslotte wil ik u graag wijzen op het merkwaardige feit dat het stadswapen van Leeuwarden nagenoeg identiek is met het stadswapen van Jeruzalem, beide voeren een staande leeuw. Tezamen met het interieur van de Leeuwarder synagoge in Kfar Batya mogen wij toch wel spreken van een heel bij zondere relatie tussen Leeuwarden, Jeruzalem en Erets Israël, het land Israël. Ik dank u voor uw aandacht. Leova.'c^tA.lt

Historisch Centrum Leeuwarden

Leovardia, 2000-2018 | 2005 | | pagina 31