LcovolF^£A.!€
22
Pieter Cats Portret door Taco Scheltema
een muziekcorps van wel 40 man tegemoet
dat wordt geëscorteerd door een detache
ment van de schutterij. Voor zover bekend,
is dit het eerste bericht over het bestaan
van een muziekkorps in Nederland.
Weldra blijkt dat er een andere wind
waait in Leeuwarden die naast revolutio
naire broederschap, vooral vrijheid en
gelijkheid predikt. Iedereen wordt voor de
wet gelijkgesteld en dat geeft ook katho
lieken, doopsgezinden en joden nieuwe
kansen. Kerkklokken mogen op zondag
niet meer geluid worden en dominees
wandelen op de dag des Heren voortaan
noodgedwongen in hun gewone kloffie
naar de kerkdienst.
De Volkssociëteit in het voormalige Fra-
terniteitsgebouw aan de Nieuwestad ont
popt zich als een broeinest van Jacobijnse
en anarchistiche individuen. Omdat ook
in de Municipaliteit (het gemeentebe
stuur) voorlopig radicale elementen de
overhand hebben, laat de revolutie zich in
Leeuwarden tot begin 1798 van zijn meest
extreme kant zien. In dat oproerige
klimaat worden ressentimenten niet lan
ger gestuit door wet en orde. Op 1 augus
tus 1795 komt de revolutionaire geest in
Leeuwarden uit de fles en worden in het
koor van de Grote of Jacobijner Kerk
naast de marmeren grafmonumenten ook
de wapenschilden en de vaandels van de
roemruchte Friese Nassaus grondig ver
nield. Ruim 2 weken later, op 16 augus
tus, breken militante revolutionairen de
grafkelder open en vergrijpen zich aan de
stoffelijke resten van de vorstelijke hoog
waardigheidsbekleders. Een dag later
wordt er door het Franse garnizoen in
Leeuwarden feest gevierd vanwege de
nieuwe Franse grondwet. Een menigte
verzamelt de resten van de stadhouderlij
ke attributen uit de Grote Kerk, haalt de
portretten van de Friese Nassaus uit het
stadhuis en ontsteekt een vrijheidsvuur
op het excercitieveld. Friese gardisten,
Franse militairen en enthousiaste bur
gers dansen de Carmagnole nabij de plek
waar nu de nieuwbouw van het Historisch
Centrum Leeuwarden staat.
Succesvolle koopmansgeest in de
Franse tijd
Pieter Cats toont in deze roerige tijden
zijn koopmanstalenten. Hij breidt zijn
vermogen en bezittingen fors uit door
alert in te spelen op de economische
omstandigheden.
Als gevolg van de zware financiële bij
dragen van de Bataafse republiek aan de
oorlogsinspanningen van de Franse bond
genoot, belast de Friese overheid in 1796
en 1797 de zogenaamde corporagoederen,
die in totaal een derde van hun reële
waarde in de Friese schatkist moeten
deponeren. Het gevolg is dat kerkgenoot
schappen, gilden, gast- en weeshuizen
massaal hun onroerend goed van de hand
doen om aan contant geld te komen. De
grondprijzen zakken in korte tijd drama
tisch en speculanten maken fortuin. Tien
jaar later koopt Cats zijn familieleden uit
bij een grote erfenis en zo weet deze
succesvolle koopman in een decennium
uit te groeien tot de rijkste inwoner van
Friesland. Hij vertegenwoordigt Fries
land vanaf 1798 zelfs enkele jaren in de
landelijke politiek maar keert daarna
definitief terug naar Leeuwarden. Daar
bekleedt Cats de functie van president
van de Rechtbank van Koophandel en
treedt de koopman toe tot het gemeente
bestuur van Leeuwarden. Maar ook in die
jaren blijft Pieter Cats een oppassende
burger die zich niet teveel wenst te affi
cheren met de Franse bezetter. Hij weet
de hand te leggen op enkele voormalige
landgoederen van de gevluchte Oranjes,
waaronder het Princessehof. Pier Zeper,
zijn vroegere radicale broeder in het vrij
corps, ondertekent in zijn functie van
drost de koopakte. Enige gezonde reali
teitszin verhindert dat de welgestelde
koopman zijn domicilie vestigt in het sta
tige pand. De geschiedenis leert immers
dat de onvoorspelbare volkswoede zich
plotseling kan keren tegen gezeten bur
gers die zich een vorstelijk air aanmeten.
Cats blijft met beide benen op de grond en
dat betaalt zich uit na de terugkeer van
de Oranjes in 1814. Hij neemt deel aan de
feestelijke inhuldiging van de stadhouder
en is in latere jaren lid van de colleges van
Provinciale Staten en Gedeputeerde Sta
ten. Pieter Cats sterft in 1832 en laat zijn
verwanten een enorm vermogen na.
Een getalenteerde musicus
Aanvankelijk leunt Jean des Communes
op de steun van voorname muziekliefheb
bers. In die tijd maakt hij eigen
composities zoals Sinfonia Victoria 1783)
en de Symphonie Rustique (1785).
Ook twee opera's, Het melkmeisje van Ber-
Het ooit in opdracht van Pieter Cats
gebouwde en door hem bewoonde pand
aan de Nieuwestad noordzijde (nr. 49) in
1932, toen woonhuis van de douairière
van Harinxma. Sedert een aantal jaren
het Catshuis geheten
