24 de FNP, de Fryske Nasjonale Partij, een in de ogen van Swatte Jat marginale par tij met nogal rechtse, reactionaire denk beelden. Hoogtepunt van de activiteiten van de FNP was de jaarlijkse herdenking van de Slag bij Warns (1345), de veldslag bij het dorpje in Gaasterland, waarbij de Hollan ders door de Friezen verpletterend wer den verslagen. Bij het monument voor die slag - een grote kei met de tekst 'Leaver dea as slaef - een herdenking houden, dat is niet de wijze waarop de belangen van Friesland en de Friese taal worden gediend, meende Swatte Jat. Dus volgde een prikkelende actie in de nacht voor afgaande aan de herdenking in 1978. De houders voor de Friese vlaggen werden dichtgesmeerd met gips en de tekst 'Lea ver dea as slaef vervangen door de woor den 'Leaver dea dan sa!' Een op de kei gespoten grote zwarte hand moest genoeg zijn om aan te geven wie de afzender van de boodschap was. Nog jaren later keken de FNP-ers tijdens hun herdenking aan tegen een onuitwisbare zwarte hand. Actiecultuur Toch bleek het regionale actieterrein voor Swatte Jat te beperkt. Er volgden nog enkele affiches, onder andere tegen het kappen van bomen langs de Emmakade, tegen de ZPC als importeur van Chileense aardappels en tegen de verbreding van Rijksweg 9, maar deze kregen nauwelijks meer aandacht in de pers. De tijd van ophef over een affiche leek voorbij, Swat te Jat was blijkbaar geaccepteerd. Boven dien, zo bleek, hadden zich ondertussen andere wereldproblemen aangediend: kernwapens, milieuproblematiek, kern energie en militarisme. Grootschaliger, ingrijpender en bedreigender problemen wellicht, die meer en meer de aandacht van individuele groepsleden opslokten en waarnaar sommigen hun activiteiten ver legden. Dat de laatste Swatte Jat-actie de geschiedenis inging als een actie van de Friese afdeling van Onkruit, is dan ook niet verwonderlijk. De aankomst van de eerste door Neder land aangekochte F-16 straaljagers, op 7 juni 1979 op de vliegbasis Leeuwar den, was voor de koninklijke luchtmacht reden voor een feestje. Voor Swatte Jat Onkruit juist reden voor een actie. Terwijl de genodigden bij de basis arriveerden, versperde een veertigtal demonstranten de toegangsweg tot de basis. In hun kiel zog sleepten zij een afgedankte Trabant met zich mee, gevuld met autobanden en overgoten met benzine, die vervolgens in brand werd gestoken. De hoge gasten kon den het feestterrein niet meer betreden. In plaats van de brand te blussen, stortte de inmiddels gearriveerde brandweer zich met de hogedrukspuit op de demonstran ten. Politieagenten sloegen wild om zich heen, sleepten demonstranten aan hun haren weg, terwijl brandweermannen de Onkruiters goed nat hielden. Demon stranten en omstanders waren verbijsterd over het harde politieoptreden. Het leidde tot vragen in de Tweede Kamer, maar minister van Binnenlandse Zaken Wiegel verklaarde dat er niet bui tenproportioneel was opgetreden. Foto's gemaakt door een toeschouwer, bewezen echter het tegendeel: brandweerlieden die van korte afstand rechtstreeks op demon stranten spoten, agenten die met stokken van spandoeken op demonstranten insloe gen. Enkele dagen later lag een speciaal nummer van It Swatte Wiif in de winkel, met foto's van het politieoptreden. 'In Swatte Wiif fotoreportage F-16 rel', kopte de Leeuwarder Courant. Bij De Lektuur- hal op Over de Kelders gingen die week honderden exemplaren over de toonbank. Opmerkelijk veel agenten van het plaat selijke politiekorps kwamen één of meer dere exemplaren aanschaffen. Balans Met een spectaculair laatste dubbeldik nummer van It Swatte Wiif, waarin alle affiches waren afgedrukt en een overzicht van alle acties werd gegeven, sloot Swatte Jat haar bestaan af, vlak voor het begin van de jaren tachtig. Een goed moment, want het was tijd voor andere zaken, zo vond de groep. Wie ruim dertig jaar later de balans opmaakt over de acties van Swatte Jat, zal geen grote wapenfeiten kunnen note ren. Directe resultaten als gevolg van de acties zijn niet aan te wijzen. De sloop in de Leeuwarder binnenstad ging onver minderd door, Brandsma bleef nog even, de FBTO kon zonder problemen uitbrei den, er kwamen nog meer F-16's, Rijks weg 9 werd verbreed en Wytgaerd kreeg Een week na 'Wytgaerd mut fut' werd een affiche verspreid, waarop een dood gereden kat was afgebeeld, waarboven de tekst: 'Is dit jou kat' was geplaatst geen rondweg. Wel brachten de acties discussies op gang over het gemeentebe leid, niet alleen bij actievoerders, maar ook onder de lokale bevolking, ongetwij feld als gevolg van de ludieke manier van aanpak van Swatte Jat. Druppels op gloeiende platen weliswaar, maar toen tertijd was het opvallend, verfrissend en mediageniek. Voor Swatte Jat-leden was het een afrekening met de kneuterige, oubollige wijze van actievoeren van daar voor en van anderen, maar ook een uiterst vermakelijke, leerzame tijd en was het een opstapje naar andere actievormen. De acties prikkelden de actiecultuur en stimuleerden tot meer ludieke acties en affiches in de stad door andere groepjes. Brandsma was tot 1983 burgemeester van Leeuwarden. Hij overleed in 2002. Daarmee was hij definitief 'fut', maar de kreet die voor altijd aan zijn naam ver bonden zal blijven, is in Leeuwarden een eigen leven gaan leiden. Onvrede met een bepaald persoon, niet zozeer in de plaat selijke politiek maar vooral in het algeme ne taalgebruik, leidt vandaag de dag nog steeds tot de kreet: MUT FUT!' LcOVflLT^i4)t,k

Historisch Centrum Leeuwarden

Leovardia, 2000-2018 | 2011 | | pagina 26