In de keuken der verkiezingen
Bevolking" en „Verkiezingen" van de gemeente
hebben druk werk
Wie mag stemmen0
De kaart van iemand, die reeds eerder
aan de verkiezingen heeft deelgenomen,
is gemakkelijk te herkennen, omdat daar
op een aanduiding van het stemdistrict
staat vermeld. Speciaal moet dus gelet
worden op de nieuwe kiezers, die na de
vorige verkiezingen de leeftijd van 23
jaar hebben bereikt en op diegenen, die
na de laatste verkiezing in Leeuwarden
zijn komen wonen.
Volmacht en elders stemmen
Heel Friesland
De uitslagen
Het is met de verkiezingen als met een maaltijd: men weet, dat alles op tijd
klaar zal zijn en vraagt doorgaans niet, welke voorbereidingen nodig zijn
geweest om het zo ver te krijgen. En evenmin interesseert men zich bijzonder
voor de werkzaamheden, welke vlak na de stemming moeten worden verricht,
althans wanneer eenmaal de nieuwsgierigheid naar de uitslag der stemming
is bevredigd. Maar die weet men bij de kranten vaak eerder, zij het onofficieel,
dan bij de officiële adressen.
vindt men ook weer gemakkelijk door
een aantekening op de persoonskaart.
Zo gaat de gehele Leeuwarder bevolking
dus „door de handen" een ontzaglijk
karwei voor het personeel van de afde
ling Bevolking, dat onder leiding staat
van de heer G. Engelkes.
De stemgerechtigden worden vermeld op
z.g.n. drieslagkaarten: in één keer typt
men drie exemplaren van dezelfde kaart.
De eerste gebruikt men als oproepings-
Het „werk in de keuken", dat aan de
verkiezingen verbonden is, onttrekt zich,
evenals de meeste ambtelijke arbeid, dus
aan het oog van het publiek. Men zou
trouwens ook geen pottenkijkers dulden,
want dit werk is niet alleen zeer omvang
rijk, maar het eist ook een hoge graad
van nauwkeurigheid. Immers iedere stem
gerechtigde moet persoonlijk worden op
geroepen, voordat de dag der stemming is
aangebroken. En op deze oproepingskaart
moet vermeld worden in welk stem
bureau (en in welk gebouw dus de kie
zer zijn stem dient uit te brengen.
In principe is het allemaal niet zo inge
wikkeld; de uitvoering van dit werk eist
echter een nauwkeurigheid van honderd
procent op een aantal van vele tien
duizenden.
Niet ieder is stemgerechtigd. Van dit
recht zijn uitgesloten de jonge mensen,
die de leeftijd van 23 jaar nog moeten
bereiken. Zij komen later aan de beurt
en bij elke nieuwe verkiezing moet dit
legertje jonge kiezers aan de kiezers
lijst worden toegevoegd. Ook kunnen
oudere mensen van het stemrecht zijn uit
gesloten om bepaalde redenen. De grote
rest van de bevolking dient evenwel voor
de stemming ter verkiezing van de leden
der vertegenwoordigende organen als de
Tweede Kamer der Staten-Generaal, de
Provinciale Staten en de Gemeenteraad te
worden opgeroepen.
Dit werk wordt verricht door de afdeling
Bevolking van de gemeentesecretarie. De
op deze afdeling berustende kiezerslijst
is samengesmolten met het Bevolkings
register, een toestand, die overigens nog
maar ruim twee jaar in Leeuwarden be
staat. Daarvóór was er een aparte kiezers
lijst, die, evenals het Bevolkingsregister,
voortdurend moest worden bijgehouden.
Voordat met de verzending van de op
roepingskaart kan worden begonnen,
vroeg het controleren van alle „persoons
kaarten" van het Bevolkingsregister vele
weken vóór de dag der stemming aan
dacht.
De personen, die om de een of andere
reden van het kiesrecht zijn uitgesloten,
kaart, die de kiezers over de post be
reikt. De tweede gaat op de stemmings
dag naar het betreffende stembureau en
de laatste blijft op de gemeentesecretarie.
Natuurlijk moeten alle kaarten ook nog
worden gesorteerd naar de 55 stemdistric-
ten en alphabetisch.
Verder berust bij de afdeling Onderwijs
en Verkiezingen van de secretarie de niet
minder belangrijke rest van de aan
een verkiezing verbonden omvangrijke
arbeid. Een logische combinatie is Onder
wijs en Verkiezingen zeker niet; er is dan
ook meer sprake van een toevallige werk
verdeling. die in het verleden is ontstaan,
dan van een overeenkomst van werk
zaamheden.
De afdeling Onderwijs en Verkiezingen,
waarvan de heer T. de Jong de leiding
heeft, zag haar voorbereidende arbeid
voor de verkiezingen dit jaar aanmerke
lijk verzwaard als gevolg van de uitge
breide mogelijkheid om bij volmacht te
stemmen dan wel de stemplicht in een
andere plaats dan die van inwoning te
vervullen. Er waren ditmaal 834 kiezers,
die hun stem door een ander (dus bij vol
macht) lieten uitbrengen. Voorts waren
er 917 Leeuwarder ingezetenen, die in een
andere gemeente stemden en 451 niet-
Leeuwarders stemden hier.
De zorg van de afdeling Verkiezingen
omvatte voorts de inrichting van de 55
over de gehele gemeente verspreide stem
lokalen. Voor het verrichten van de op
een stembureau voorkomende werkzaam
heden moest een beroep gedaan worden
op 55 x 6 is 330 ingezetenen, een beroep,
dat zelden tevergeefs werd gedaan.
Angezien voor de verkiezing van de leden
van de Tweede Kamer der Staten-
Generaal in Leeuwarden het hoofdstem
bureau voor de gehele provincie is ge
vestigd is het arbeidsveld van de afdeling
Verkiezingen niet tot de eigen gemeente
beperkt.
Afgezien van de candidaatstelling bete
kent dit bij de voorbereidingen, dat hier
o.a. voor alle stembiljetten moet worden
gezorgd. Deze dragen dan ook in de ge-
hele provincie de handtekening van de
burgemeester van Leeuwarden.
Bij het opmaken van de verkiezingsuit
slag voor de gerheente Leeuwarden volgt
de afdeling Verkiezingen twee manieren.
De eerste is er op gericht zo snel moge
lijk (enige uren na het sluiten der stem
lokalen over een voorlopige uitslag te
beschikken. Deze wordt vastgesteld aan
de hand van telefonische mededelingen
van de stembureaux.
Daarna wordt de uitslag officieel vastge
steld aan de hand van de processen-
verbaal van alle stembureaux, die naar
het stadhuis worden gebracht. Voor elke
Candida tenlijst bevindt zich in het
proces-verbaal een aparte telstrook. De
processenverbaal worden gecontroleerd
en in geval van twijfel aan de juistheid
kan worden overgegaan tot het openma-
cen van de pakken met gebruikte stem
biljetten, die bij de processen-verbaal be
horen. In een dergelijk geval zou de offi
ciële uitslag nog wel even op zich kunnen
laten wachten
Vervolgens wordt een gemeentelijke
totaaltelling gemaakt.
De andere Friese gemeenten melden
eveneens hun officiële tellingen aan het
ten stadhuize van Leeuwarden zetelende
hoofdstembureau door middel van inleve
ring van de processen-verbaal van de in
die gemeenten gevestigde stembureaux,
zodat tenslotte de uitslag van de gehele
provincie kan worden vastgesteld. En
deze gaat naar Den Haag, waar het
Centraal Stembureau voor de Kamer
verkiezingen is gevestigd.
Aan de officiële verkiezingsuitslag werd de
nacht nd de stemming met 12 mensen ge
werkt; om zeven uur 's morgens teas deze
hekend. Het had iets eerder gekund, wan
neer Dokkum niet een verschil van 9 stem
men luid opgeleverd. Een raadselachtige
fout, waarvoor de Dokkumer burgemeester
uit zijn bed moest worden gebeld. Gelukkig
kon men zonder een nieuwe telling achter de
waarheid komen. Bij het ..turven" van de
stemmen waren twee streepjes blijven staan,
die later als 11 waren geteld. En 11 min 2
is negen
