JlLm I
VERDWENEN GRACHTEN IN LEEUWARDEN
IN DE TWEEDE HELFT VAN DE VORIGE EEUW
10
In een serie artikelen in vorige
nummers hebben wij iets verteld
over de veranderingen in het
Leeuwarder stadsbeeld, ontstaan
door het slopen van de poorten
en het slechten der wallen. Dit
geschiedde in de eerste helft van
de vorige eeuw; de tweede vijftig
jaren van dit tijdvak zouden even
eens ingrijpende wijzigingen bren
gen en wel door het dempen van
verschillende grachten - een han
deling waartoe men in deze tijd
gemakkelijker, om niet te zeggen:
lichtvaardiger, overging dan in de
tegenwoordige tijd, nu het behoud
van oud stedenschoon een factor
is, die toen nog nauwelijks mee
telde. De grachten, die in de vo
rige eeuw zijn gedempt, verdwenen
dan ook uit louter practische over
wegingen; ze hadden hun functie
als vaarweg verloren en waren de
moeiten en kosten van het onder
houd derhalve niet meer waard.
Een zakelijk relaas over deze dem
pingen heeft onze medewerker de
heer R. ter Horst, ambtenaar bij
het archief der gemeente Leeu
warden, in enige artikelen ge
geven; het eerste verschijnt in dit
nummer.
1
De bewoners van de Eewal en het
Heerenwaltje dienden in 1871 een
request bij de Gemeenteraad in
tot demping van de gracht voor hun
huizen. In 1880 herhaalde men dit ver
zoek; men voerde hierbij aan, dat de
gracht als vaarwater weinig meer werd
gebruikt, dat zij bij lage waterstand een
ondraaglijke stank verspreidde en ge
wezen werd op het wenselijke van een
brede rijweg in het centrum der stad.
Ofschoon de Raad de voordelen van een
Zo zag A. Martin het Hee
renwaltje in 1884, het jaar
van de demping
demping dadelijk erkende, moest het
werk door de vele moeilijkheden daar
aan verbonden, voorshands blijven rusten.
Het plan werd echter niet uit het oog
verloren en ten gevolge daarvan kocht
de Gemeente in 1882 de molen ,,De
Leeuw" met het daarbij behorende mo
lenaarshuis op de dwinger „Het Klein
Fentje", aan de Noordergracht, ten wes
ten van de Prinsentuin, aan, om door
gedeeltelijke afgraving van deze hoogte
de voor demping benodigde aarde te
verkrijgen. De molen moest voor dit
doel worden afgebroken. Bij de afgraving
werd tevens de scherpe hoek van deze
dwinger ten behoeve van het groot-
scheepsvaarwater afgerond. De verla
ging van de fraaie dwinger ontmoette
enige tegenstand bij hen die vreesden,
dat Leeuwarden weer een gedeelte van
zijn plantsoen zou moeten opofferen. In
dit gemis heeft het Gemeentebestuur
echter voorzien door het blijvende deel
der hoogte in 1885 te laten aanleggen en
beplanten.
Terwijl nu de voor de demping te ge
bruiken grond gevonden was, kwam
een ander bezwaar tegen dit werk aan
de orde: aan de gracht kwamen namelijk
verscheidene kelders uit, welke bij het
verdwijnen van dit water van licht en
uitgang beroofd zouden worden. Deze
kelders behoorden aan de eigenaars der
aan de straat staande huizen. Voordat er
een besluit genomen werd, wenste de
Raad er zeker van te zijn, dat er van hun
zijde geen moeilijkheden tegen de tot
standkoming van dit werk zouden rijzen.
Zoveel mogelijk kocht de Gemeente
daartoe deze kelders aan, doch waar de
eigenaren niet tot de verkoop genegen
waren, sloot zij met dezen overeenkom
sten om de kelders van gemeentewege
van bovenlicht te voorzien.
De Eewal, met gracht, in het laatste jaar
van het bestaan van dit vaarwater: 1884.
De tekening is van A. Martin
Toen de zaak zover gevorderd was, nam
de Raad de 9e December 1883 het besluit
tot demping van de Eewal en het Hee
renwaltje. En in 1884 verdween hier de
oude Ee met haar hoge, groene wallen,
haar stenen bogen en haar lommerrijk
geboomte, verder het aardige Heeren
waltje met zijn huizen, die aan de ene
zijde uit het water oprezen en met hou
ten bruggetjes verbonden waren met de
smalle kade aan de overkant. Jammer
dat bij zoveel practische verbeteringen
dikwijls zoveel schilderachtigs verloren
moet gaan.
Aan de demping van de gracht langs de
Eewal en het Heerenwaltje, met de
daardoor noodzakelijk geworden verla
ging van de Wortelhaven, legde de Ge
meente 80.000 ten koste, waarvan de
riolering alleen voor 14.700 werd aan
besteed. In de loop van het volgende
jaar werden op de Eewal jonge bomen
langs de brede trottoirs geplant, die de
