DE JAKOBIJNERKERK
I
heeft schoonheid van vroeger
reeds lang geleden
verloren
De hervorming
Geert verfraaiing
j/\_I lang mag ze er geen aanspraak meer op maken een
uitgesproken bezienswaardigheid te zijn, maar toch is de
Grote of Jakobijner Kerk voor Leeuwarden een monument,
dat thuishoort in een reeks verhalen over bijzondere gebou
wen in de stad. Dat er zelfs, als oudste nog in gebruik zijnde
kerk in onze hoofdstad, een ereplaats in verdient. Vandaar,
dat we nu, na onze bezoeken aan de sombere kazerne en de
gevangenis, aan de Kanselarij, het Paleis van Justitie, de
Oldehove en de Waag hoognodig naar het Jakobijner Kerk
hof moeten gaan om dit grote kerkgebouw eens aan een
nadere beschouwing te onderwerpen.
In het begin van de dertiende
eeuw werden op deze plaats al
een kerk en een klooster ge
sticht: het Mannenklooster van
de in 1216 ingestelde Dominika-
ner of Predikheren Orde, idie de
apostel Jakobus tot patroon had.
Bij een aanval van de Schierin-
gers in 1392 werd de hele kerk
verwoest en een groot deel van
het klooster ging in vlammen
op. Hersteld en uitgebreid strek
te het Dominikanerklooster zich
in het begin van de vijftiende
eeuw met z'n appelhoven en
moestuinen uit tussen het Jako-
Grauw zijn de muren van de
Jakobijnerkerk, sinds een laag
cement de Friese moppen aan
het oog onttrekt. Het reusach
tige bouwwerk lijkt zich mis
schien daarom zoveel mogelijk
te verschuilen achter het groen
van de peppels.
bijner kerkhof, de Monnikemuur-
straat, het Schoenmakersperk
en de Oudegracht, die toen over
de (huidige) Nieuweburen liep.
Na de inval van de Hollandse
graaf Hertog Albrecht van
Beyeren, mocht de kerk zich
in diens bijzondere gunst ver
heugen en in zijn gunst niet al
leen: de adel en de burgers van
Leeuwarden droegen het kloos
ter een warm hart toe. De her
tog zelf verbleef in het klooster,
toen hij in 1499 naar Leeuwar
den kwam. Omstreeks dezelfde
tijd moet men begonnen zijn de
kerk nogmaals opnieuw op te
trekken, maar pas in het be
gin van de zestiende eeuw werd
ze onder de regering van kei
zer Karei de Vijfde voltooid. Als
kloosterkerk vond ze in heel Ne
derland haars gelijke niet en
voor Leeuwarden was het toen
veruit het grootste gebouw.
Bij de religieuze vrede van 1578
sloot de magistraat een overeen
komst met de monniken van het
Dominikaner klooster, die de
kerk nu aan de hervormden in
huur afstonden en in augustus
hadden de hervormden hun eer
ste godsdienstoefening in de Ja
kobijner Kerk.
Ook voor de dienst van het
klooster werd de kerk nog ge
bruikt, maar nog geen twee
maanden later leidde het ge
zamenlijke gebruik van de
kerk al tot treurige incidenten:
op de negende oktober trokken
enkele burgers van het Hoek-
ster Espel op naar het kerkge
bouw en met hulp van „het
onstuimig gemeen" werden de
beelden en kerksieraden, die
de monniken in het koor had
den opgeborgen, door de opge
wonden beeldenstormers ver
nield.
Twee jaar later namen de her
vormden de kerk geheel in be
zit, waarna ze haar tot hoofd
kerk voor de gemeente wilden
Zo doet de Grote ot Jakobijnerkerk zich nog het mooist aan ons
voor. Wie uit de Sacramentstraat komt en de Put opwandelt ziet
de kerk nog precies zoals de tekenaar Sjoerd Bonga haar honderd
jaar geleden zag. Alleen de bromliets en de auto's waren er toen
nog niet.
verheffen. Daartoe moest de
kerk een grondige verandering
ondergaan en een van de onder
delen van het verbouwingsplan
bestond uit het verwisselen van
de dakbedekking van de Jako
bijnerkerk met die van de Olde-
hoofster kerk: de pannen van
de Jakobijnerkerk verhuisden
naar het dak van de kerk bij
de Oldehove en de leien van deze
kerk gingen naar het dak van
de Jakobijner Kerk
De knekelhuizen aan de bui
tenkant van de kerk werden nu
verwijderd en de wanden en pi
laren in het gebouw, die prach
tig beschilderd waren met voor
stellingen uit de bijbelse en ker
kelijke geschiedenis, werden met
witkalk bedekt.
Van de vroegere kerksieraden
bleef zodoende vrijwel niets over
en ervoor in de plaats kwamen
wapenborden van aanzienlijke
burgers, die in de kerk begra
ven werden en vlaggen en vaan
dels, die veroverd waren op het
slagveld in de strijd tegen Span
je. Ook helmen, harnassen en
ander wapentuig werden ter ver
siering opgehangen in de kerk.
Verschillende herstellingen in de
eeuwen daarna betekenden niet,
dat de kerk er altijd door werd
verfraaid en de laatste grote res
tauratie die van 1883, heeft het
kerkgebouw het afschuwelijke
aanzien gegeven, dat het nu nog
steeds heeft: de buitenmuren
van de kerk werden toen door
een laag cement bedekt en zelfs
zag men er toen niet tegen op
de noordelijke muur te bedek
ken met een laag teer!
Onder die foeilelijke lagen teer
en cement verschuilen zich dus
de dikke friese moppen, die de
muren van de kerk in vroeger
jaren hebben gesierd en het ge
bouw moet er in bet-overgroot
vaders tijd wel heel wat anders
en heel wat fraaier hebben uitge
zien idan nu.
Zoals dat bij zulke hoogbe
jaarde kerken vaker voorkomt,
is ook in de Jakobijner Kerk
iedere eeuw met een aanzienlijk
onderdeel van het bouwwerk
vertegenwoordigd. Zo stamt de
middenbeuk uit de dertiende
eeuw, de smalle noordbeuk uit
de veertiende eeuw en de brede
zuidelijke beuk uit de zestiende
eeuw. Verder dateert het koor
uit de vijftiende eeuw, de ko-
ningskraak uit de zeventiende
eeuw en het prachtige orgel ten
slotte uit de achttiende eeuw
De vloeren en de banken ont
trekken vele grafstenen in de
kerk aan het oog, maar in de
oude luister hersteld is in 1948
bij het regeringsjubileum van
koningin Wilhelmina de graf
ruimte van de Friese Nassau's
in deze Grote Kerk. Sinds 1795,
toen vandalen zich vergrepen
aan de stadhouderlijke grafruim
ten, was er weinig geweest, dat
de herinnering aan deze Friese
Nassau's in de Jakobijner Kerk
levendig hield.
Nu evenwel, bij het jubileum
van de koningin èn bij het her
denken van de Vrede van Mun
ster, die in 1948 immers precies
driehonderd jaar eerder gete
kend werd, deed zich een ge
schikte gelegenheid voor een
eind te maken aan de onwaar
dige toestand in het koor, die er
sinds vele jaren had bestaan.
Tegelijkertijd werd het verval
len Oranjepoortje, dat sinds 1663
toegang gaf tot koor en kerk
uit- en inwendig gerestaureerd.
