Handelswaar
uit alle oorden
kwam vroeger
op de
VERMAAK WAS EERST BIJZAAK
Meer amusement
e(
b:
T'
Deze kermisprent uit de vorige to
eeuw laat zien, dat de draaimolen IE
ook toen al het geliefde vermaak
voor de jeugd was. De carrousel
was in oorsprong een ronde draf-
baan voor echte paarden. Later
liet men houten paardjes rondom
een spil draaien. En dit mechaniek
werd in beweging gebracht door...
een rondlopend paard.
hoog) en van een vijfjarige reus; ook is er
®en, tweede gezelschap koorddansers. Het t
stadsbestuur laat op de baan langs de Mars-
sumer rijdweg een gouden zweep verharddra
ven. In de geïllumineerde Prinsentuin wordt
gemusiceerd, m de (1803 opgerichte) schouw-
burg m het Ruiterskwartier (nu Friese Club) Ca
treedt Ward Bingley op met de Rotterdamse en Ve
Haagse „toneellisten"; op enkele avonden is Üi
daar na afloop van de voorstelling een grote
danspartij onder leiding van een bekwaam
dansmeester." bekwaam D
gc
Maar de kramen vormen toch nog de hoofd
moot. Vele kooplieden van elders kondigen hun
komst per advertentie aan en zo is er nog be- P
kend, dat er in dat zelfde jaar 1806 o.m. ver
krijgbaar zijn: schoenen en muilen, galanterie-
en, glaswerk, tingoed, spiegels, messen en scha
ren, brillen, neteldoeken en bontgoed, veel koek
en banket en nóg meer wafels en poffertjes.
Er komt steeds meer leven in de brouwerij.
Naast Bingley, die met enkele onderbrekin-
Pn j7~ 1835 de schouwburg blijft bespelen,
treedt er al spoedig een tweede toneelgezelschap
(dat van W. G. Weddelooper uit Amsterdam) op, =c
eerst in een tent op het Zaailand, later ook in L
Zaal Van der Wielen (gebouwd 1810, thans Za
len Schaaf). Weddelooper brengt hier op 14 juli
1829 een melodrama in vijf bedrijven Het spra
keloze meisje van Portici", welk stuk het vol
gend jaar als opera in Brussel de Belgische
opstand zal inleiden. Sedert 1807 treedt e:
soms ook een operagezelschap tijdens de ker
mis op, maar een derde troep toneelspelers
(onder directie van H. van Overvest Kup) krijgt In
slechts vergunning, wanneer een der andere te
zich terugtrekt en dan nog slechts „mits hij lij
acteurs engageert, die het publiek alhier kun-
nen bevredigen" (1831).. 0
Deze gezelschappen lijden soms veel schade ha
door de concurrentie van een paardenspel, dat he
buiten de stad (bij de Schrans, op het gebied da
van Leeuwarderadeel) zijn tenten opslaat.
Het gemeentebestuur maakt de „kermisdrave-
ke
„I
Vc
to
W'
de
wi
m
er
sc
zu
sc
Dit was dus dé gelegenheid voor burgers, boe
ren en buitenlui om hun inkopen te verrichten:
er was nu concurrentie en groter keus. Ter op
luistering van deze markten werd er ook we]
een marionetten-speler, een goochelaar, een
Koorddanser of een vertoner van perspectieven
toegelaten (waar zij een douceur voor de armen
tegenover dienden te stellen); rijfelaars (is dob-
oelaars), draaibord- en loterij spelers zijn steeds
geweerd.
In 1786 wordt de standplaats der kramen na
der geregeld: voor de huizen van de Nieuwe-
s ad Z.z., tussen Lange Pijp en Wirdumerdijk
een lange rij kramen met „praetieuse waaren"
haaks daarop, op de Lange Pijp de kramen
met „de aansienlijkste coopmanschappen" en
op de Tontjepijp en langs het Waagsplein ook
een rij dergelijke kramen; óp het Waagsplein
twee dubbele rijen, noordelijk de „poppecraa-
men en aan de Zuidzijde de koekkramen; tus
sen Waag en Lange Pijp de wafel- en poffer-
tjeskramen en daarachter de losse koopman-
schappen; porselein, potgoed en glaswerk krij
gen een plaats langs de Nieuwestad N.z. en de
te veilen koopmanschappen voor het stadhuis.
Deze regeling voldoet waarschijnlijk niet, want
twee jaar later wordt de gehele kermis ver
plaatst naar Ruiterskwartier en Zaailand, toen
nog gescheiden door de „oude gragt". Bij die
gelegenheid worden ook standplaatsgelden vast
gesteld, per voet lengte van de kramen va
riërend van 3 tot 4 stuivers (ingezetenen 1 st.
korting). De invordering geschiedt door de
stadswachtmeester en zijn assistenten, die daar
voor een kwart van de opbrengst mogen behou
den.
In 1806 besluit het stadsbestuur, dat de jaarlijk
se kermis voortaan niet meer de eerste vrijdag,
maar de tweede woensdag van juli zal aanvangen
en zal eindigen „des Dinsdags agt dagen daaraan
volgende". In dat jaar is er meer vertier dan
ooit te voren: Lion Kinsbergen treedt op met
zijn troep paardrijders en koorddansers, er is
vergunning verleend tot de vertoning van het
marionettenspel „De Vier Kronen", van een
juffrouw van kleine gestalte (slechts 23/4 voet
Vreemde dieren, vreemde mensen.... het
kermis-kijkspel had een grote plaats op de
kermis. Dit is „de wildeman", een negerge
kleed als krijgsman uit het oerwoud.
Jeugdige kermisbezoekers wordt door oude
ren vaak voorgehouden, dat de kermis-van-
nu niet te vergelijken is met die van vroe
ger. Dat is wel juist, maar het is zeer de
vraag, of deze huidige generatie, vooral uit
op sensatie, enig enthousiasme zou kunnen
opbrengen voor de rijen kramen en diskes,
welke dé trekpleister vormden voor de ker
mis bezoekers van eertijds.
Een kermis annex jaarmarkt betekende tot
het eind der 18e eeuw nl. schorsing van
de strenge gildebepalingen. Van omstreeks
1453 dateert een ordonnantie ter beveiliging
van de jaarmarkt te Leeuwarden, waarbij
iedere bezoeker vrijgeleide wordt gegeven,
acht dagen vóór en acht dagen na de
markt. Nog in 1655 en 1656 werd er hier bij
het begin der kermis een „merkcruys" op
gericht ten teken van deze marktvrede:
vreemde kooplieden konden hun waren te
koop aanbieden zonder de vele beperkingen,
die gedurende de rest van het jaar golden.
