Het stadsverlaat was
vroeger een
belangrijke waterkering
De bouw van een nieuwe Verlaatsbrug brengt
ons gemakkelijk tot de vraag hoe deze naam
is ontstaan. Het is wel duidelijk, dat we hier
aanvankelijk niet met een brug te maken heb
ben gehad, want het woord „verlaat" duidt
een kleine schutsluis aan. Zo'n sluis heeft
hier eeuwenlang en wel tot het jaar 1859
bestaan.
Het lijkt vreemd, dat hier, midden in Fries
land, behoefte heeft bestaan aan een sluis,
maar toch kunnen we de verklaring daar
voor nu juist afleiden uit het feit, dat we
hier waterstaatkundig met het midden van
de provincie te maken hadden. In de Mid
deleeuwen liep dwars door Friesland, uit het
noorden tot voorbij Sneek, de Middelzee als
waterscheiding tussen Oostergo en Westergo.
In de veertiende eeuw verdween deze schei
ding; in een beperkte zin kreeg toen wellicht
de Zwette deze functie.
Er ontstond toen een situatie, waarbij het
laaggelegen Westergo (de kleistreek dus) ge
makkelijk te kampen kon krijgen met water
overlast uit het hogere Oostergo. Dit gevaar
werd aanzienlijk vergroot, toen op instiga
tie vooral van Leeuwarden, een vaarweg van
de hoofdstad naar Harlingen tot stand werd
gebracht. Dit kanaal, de nog altijd welbe
kende Harlingertrekvaart, werd gegraven
in de jaren 15071508 en stelde Westergo
voor het probleem, dat via Leeuwarden en
door dit kanaal een gemakkelijke al te
gemakkelijke afvloeiingsmogelijkheid ont
stond voor het overtollige „Oostergo'se" wa
ter. Daarom moest Leeuwarden zorgen voor
een deugdelijke waterkering bij het begin
van de Harlingertrekvaart in de vorm van
een sluis. Dit werd het verlaat, dat in de
jaren 1508-1509 bij Leeuwarden tot stand
kwam, aanvankelijk met één stel sluisdeu
ren en in 1525 met twee, zodat een schut
sluis voor het scheepvaartverkeer ontstond.
Het oudste verlaat was niet op de plaats
van de tegenwoordige brug, maar noordelij
ker. De stad had toen nog niet de omvang
van de tegenwoordige binnenstad, maar ein
digde aan de zuidkant met een gracht, die
door het tegenwoordige Wilhelminaplein
Zo loopt de weg (het verlengde van de Tessel-
schadestraat) over de voormalige Wilhelmina-
baan.
De Lange Marktstraat
met op de achtergrond
de Verlaatsbrug-
in-aanbouw.
Van de betonbouw
van de oude vee
markt (links) moet
een deel verdwijnen
om de straat de ver
eiste breedte te geven.
De oude Velaatsbrug
(zo langzamerhand
een stukje openlucht
museum) zal worden
aigebroken als de
nieuwe brug klaar is.
ook de wegaanleg over de oude Wilhelmina-
baan een belangrijke rol. Het is wel zeker,
dat dit werk zal zijin voltooid voordat de
brug klaar is. Er moet verder nog worden
gezorgd voor een verbreding van de Lange
Markstraat, die het nodig maakt een stuk
van de betonnen verdieping van de oude
veemarkt af te nemen.
De nieuwe Verlaatsbrug zal (en dat is tnu
al duidelijk te zien) veel gelijkenis vertonen
met de Hermesbrug tussen Heliconweg en
Stephensonviadukt. Er komen twee rijbanen
van elk 7 meter breedte, gescheiden door een
strook van 1 meter. Aan weerskanten wor
den trottoirs van 3.50 meter aangelegd. Dat
is heel wat anders dan de oude Verlaats
brug, die uit 1900 dateert, met zijn 4 meter
brede rijweg en de trottoirs van één me
ter.
De totale breedte van de brug is 24 meter
en de lengte van het beweegbare deel 8
meter. Naast de beweegbare overbrugging
zijn aan weerskanten twee vaste delen van
ongeveer 6 meter elk. Deze landhoofden
worden in de oeverlijn opgenomen en dus niet
in de vaart uitgebouwd. De onderkant van
de brug en van de doorvaart onder de vaste
overbruggingen is 1.75 m boven Fries Zomer-
peil.
Het brugwachtershuis komt aan de zuidzijde
van het oostelijke landhoofd, anders gezegd;
aan de kant van de lange Marktstraat en aan
de linkerkant, gerekend van deze straat. De
electrisch bediende afsluitbomen zullen zo
worden geschakeld, dat de brug niet kan
worden geopend voordat de bomen neer zijn.
De voortzetting van de Tesselschadestraat
over de oude Wilhelminabaan begint dus ook
zijn voltooiing te naderen. Deze straat krijgt
dezelfde breedte en indeling als de brug:
twee rijbanen van 7 meter elk, gescheiden
door een strook van 1 meter en trottoirs van
3.50 meter. Het reeds bestaande deel van de
ze straat (van de LPF tot de Heliconweg)
heeft dezelfde breedte-afmetingen, afgezien
van de trottoirs.
De straten
De Lange Marktstraat krijgt een breedte van
12 meter, met een overgang, gevormd door
een stuk met twee rijwegen van 5.80 meter
breedte elk, een tussenstrook van 1 meter.
Deze nieuwe verbinding is letterlijk en fi-
fuurlijk gericht op de Frieslandhal, maar
heeft een veel uitgebreider betekenis dan die
van een verkeersweg van en naar de vee
markt zou kunnen hebben. Het westen van
de stad en in het bijzonder het westelijke ring
wegtracé wordt dichter bij het centrum ge
bracht en daarvan zal het verkeer niet al
leen op de vrijdag profiteren. Al zal er in de
binnenstad nog heel wat moeten gebeuren
om dit profijt volledig te maken. Vlak bij de
Sophialaan, waar de nieuwe weg eindigt heb
ben we nog altijd, bijna als een historische
curiositeit (stellig na het verdwijnen van de
oude Verlaatsbrug) de Prins Hendriksbrug.
