V/an de „Posthoorn" naar de P.T.T.
mm
Postcomptoïr vroeger bij de
directeur thuis.
13
Rechts: Dit is het vroegere postkan
toor op de hoek van Wortelhaven en
Eewal. Nu heelt Rijkswaterstaat dit
gebouw in gebruik.
Links: Het oude teleloonburéau (Ee
wal 55) is thans een drukkerij.
In het jaar 1871 werd bij de Potmargepijp, nu
de Potmargebrug, een oude herberg afgebro
ken. Het was de „Posthoorn", die tot na het
midden van de vorige eeuw plaats van aan
komst en vertrek van de postkoetsen was. De
„rijkspostpaarden" werden daar gedrenkt in een
speciaal wed, dat in 1857 voor het grootste
deel verdween bij de verbetering van de Pot-
marge als vaarwater.
De postkoets was, tot de komst der spoorwe
gen, het middel van vervoer voor de briefpost.
De belangrijkste dienst was die op Zwolle,
die reeds in de tweede helft van de 17e eeuw
(te beginnen in 1663) werd gereden toen
tweemaal per week. In Zwolle werd aanslui
ting verkregen op de Amsterdamse post, die
over Amersfoort en Utrecht reed. Omstreeks
1750 werd het aantal vaste verbindingen uit
gebreid en kwam een grotere centralisatie tot
stand.
Toch bleef het postbedrijf tot ver in de vorige
eeuw een verwarringwekkende zaak. Wel had
den de postkoetsen hun vaste plaats van aan
komst en vertrek, maar het publiek had in de
eerste plaats met de postdirecteur te maken.
Deze belangrijke figuur behartigde de postale
zaken namelijk bij zich aan huis, zodat het
postkantoor bij elke directeurswisiseling op
een ander adres terechtkwam. Van 1846 tot
1871 was de post achtereenvolgens gevestigd:
huis hoek Beyer- en Grote Kerkstraat, Bij de
Put, Grote Kerkstraat-hoek Bontepapesteeg.
Deze situatie leidde tot veel klachten en werd
hoe langer hoe meer onhoudbaar door de uit
breiding van het postverkeer. Daarom werd in
1870 het besluit genomen van rijkswege een
postkantoor te bouwen. Een centrale vestigings
plaats vond men aan de Wortelhaven-hoek
Eewal, waar het huis van de weduwe Anema,
de winkel „De Gouden Leeuw" en een woon
huis werden gekocht en gesloopt. In het huis
van Anema was tot 1866 de hulpbeurs voor
granen gevestigd geweest, die in dat jaar werd
overgebracht naar Zaal van der Wielen (nu
Zalen Schaaf).
In 1871 was het eerste echte postkantoor in
Leeuwarden gereed en het werd op 1 augustus
van dat jaar in gebruik genomen. In het sous-
terrain was de besteldienst ondergebracht en
de benedenverdieping was voor de post be
stemd. Daarboven was de directeurswoning
(het bij-de-directeur-aan-huis-systeem bleef dus
gehandhaafd.) en op de tweede verdieping
kwam de telegraaf terecht.
Telegrammen konden sinds 1856 in Leeuwarden
worden verzonden en ontvangen. Het eerste
telegraafbureau was gevestigd in het gebouw
naast het Provinciehuis, op de hoek van de
Korfmakersstraat. Wie in die tijd met de gele
diligence van Van Gend en Loos in Leeuwar
den aankwam, kon meteen een telegrammetje
met de melding van de behouden aankomst
naar huis sturen, want deze rijtuigen met drie
paarden hadden hun vertrek- en eindpunt in
dezelfde Korfmakersstraat.
Eén schakel in de keten van werkzaamheden
van onze P.T.T. ontbrak toen nog en dat was
de telefonie. Eerst in 1882 werd een concessie
aangevraagd voor een plaatselijk net en in
1885 werd de firma Ribbink en Bork te Am
sterdam deze eer waardig gekeurd. De Leeu
warders konden dus door particulier initiatief
aan het telefoneren gaan, door de bemiddeling
van ijverige telefonistes, die in de eerste jaren
werden opgeborgen in de centraalpost op de
zolder van de hoofdwacht, nu de secretarie
van het Stadhuis. Negentig abonnees maakten
dit eerste jaar van hun diensten gebruik, in
1899 waren het er 160 en in 1900 206. In dat
jaar verhuisde de, nog altijd particuliere, tele
foondienst naar het pand Eewal 55. Op 1 jan
uari werd het telefoonbedrijf genaast door het
rijk en ondergebracht bij de P.T.T. In 1930
volgde de automatisering en eind 1957 werd
de administratie van het Telefoondistrict on
dergebracht in het nieuwe pand naast het
huidige postkantoor.
Dit postkantoor op de Tweebaksmarkt werd
op 1 december 1904 in gebruik genomen, nadat
men uit heit oude op de Wortelhaven was ge
groeid. Vreugde en leed waren daar geleden;
een merkwaardig stukje leed was een
mierenplaag.
Van het oude postkantoor op de Wortelhaven
en het oude telefoonbureau op de Eewal zijn
de gebouwen nog steeds aanwezig. Het post-
katoor wordt nu gebruikt door Rijkswater
staat en in het telefoonbureau is een drukkerij
gevestigd. Beide hebben betrekking op historie
en prehistorie van een bedrijf, dat in deze eeuw
tot snelle ontwikkeling zou komen, naar de veel
heid en de omvang van zijn taken: de P.T.T.
