Leeuwarden: van
N.V.
DE LAATSTE
EER"
irmTgrarWTll
s
een flinke zoon
Leeuwarderadeel
6
GROTE KERKSTRAAT 7
TELEFOON
L.
Hier, op de hoek van Raadhuisplein en Weerd, is
van 1807 tot 1899 het grietenijhuis (na 1851 gemeen
tehuis) van Leeuwarderadeel gevestigd geweest.
Voor 1807 behartigde de grietman de zaken van
recht en bestuur bij zich thuis.
Het lijkt op een achtervolging. Van 1807 tot 1899 stond het grietenij
huis, later gemeentehuis, van Leeuwarderadeel in de stad Leeuwarden,
vlak tegenover het Leeuwarder stadhuis, op de hoek van het Raad
huisplein en de Weerd (nu het Bureau HuisvestingIn 1899 verhuisde
het gemeentebestuur van Leeuwarderadeel naar de Schrans en kwam
aldus op eigen grondgebied terecht in een herbouwd herenhuis, dat
in latere jaren verschillende veranderingen en uitbreidingen heeft
ondergaan. Op 1 januari 1944 achterhaalde Leeuwarden de vluch
teling; Huizum ging van de gemeente Leeuwarderadeel over naar
Leeuwarden en zo werd de zetel van het Leeuwarderadeelster
gemeentebestuur bij Leeuwarden ingelijfd"Nu is het nieuwe
gemeentehuis van Leeuwarderadeel te Stiens in gebruik genomen
en men bevindt zich opnieuw in eigen gemeente. Voor altijd? De
afstand tussen Leeuwarden en Stiens lijkt voor Leeuwarderadeel
nogal geruststellend, maar wanneer Leeuwarden in het jaar 2000
nu eens echt de 600.000 inwoners zou tellen, die onze stad door
prof. Thijssen zijn toegeschat? Misschien was Hijum, als noordelijkste
dorp van Leeuwarderadeel toch een veiliger wijkplaats voor het
gemeentebestuur geweest
De verhouding tussen Leeuwar
deradeel en Leeuwarden heeft
vroeger overigens meer en be
langrijker facetten gehad dan
de plaats van vestiging van de
gezagsdragers in het platte
landsgebied bij de staid. Men
moet ver in de middeleeuwen
teruggaan om aan de weet te
komen hoe de ontwikkeling van
deze verhoudingen zich heeft
voltrokken en daarover is eigen
lijk maar weinig bekend. Vast
staat, dat Leeuwarderadeel de
oudste rechten heeft. In 1851,
bij de totstandkoming van de
gemeentewet, is dit een (platte
lands) gemeente geworden, daar
voor was het een der Friese
grietenijen, een rechtsgebied met
een grietman aan het hoofd.
Letterlijk betekende grietman:
hij die „groet", in rechte aan
spreekt. Deze rechtsvorderaars,
later rechters en voorzitters van
het grietenij gerecht en tenslotte
ook bestuurders, traden al in
het begin van de dertiende
eeuw op. Ze werden aanvanke
lijk gekozen of bij toerbeurt aan
gewezen en in de Saksische tijd
(plm 1500) door de landsheer
benoemd. Tijdens de republiek
geschiedden de benoemingen
door samenwerking van de
stadhouder en gedeputeerde
staten enerzijds en de stemge
rechtigden anderzijds. Bij de ge
meentewet van 1851 werd de
functie van grietman veranderd
in die van burgemeester.
Leeuwarderadeel is een van
de oudste en belangrijkste der
Friese grietenijen van weleer:
de eerste van Oostergo (ooste
lijk van de Middelzee dus).
Van 1899 tot dit jaar is hier aan de Schrans het
gemeentehuis van Leeuwarderadeel gevestigd ge
weest. Tot 1 januari 1944 behoorde Huizum (Leeu
warden-zuid) tot deze gemeente.
Vroeger bestond zij uit drie
trimdelen (een trimdeel was
een derdepart van het totaal),
in het middelste waarvan zich
de stad Leeuwarden is gaan
vormen als een afzonderlijk ste
delijk rechtsgebied. Wanneer de
ze afscheiding tot stand is geko
men weet men niet, maar wel
is békend, dat dit moet zijn ge
beurd in de tijd, toen de stad
nog bestond uit de dorpen Olde-
hove, Nijehove en Hoek. Nijeho-
ve (het middelste terpdorp, be
staande uit twee delen, noorde
lijk en zuidelijk van de Eewal)
had toen al stedelijke allures
en kon daaraan rechten ontlenen
die tot een afscheiding van
Leeuwarderadeel leidden. In
1435 zijn de dorpen Oldehove en
Hoek met dit Nijehove vere
nigd en was dus het moment
gekomen, waarop de grietenij
zich geheel moest terugtrekken
uit de zaken van de prille stad.
Door de uitbreiding daarvan
ontstond een volledige scheiding
tussen het zuidelijke en het
noordelijke trimdeel van Leeu
warderadeel.
Het zuidelijke trimdeel (inclu
sief Leeuwarden-Zuid of Hui
zum) met de dorpen Goutum,
Teems, Hempens, Swiehum,
Wirdum en Wijtgaard, is op 1
januari 1944 bij de gemeente
Leeuwarden gevoegd, met in het
noorden nog de dorpen Lekkum
en Miedum. Het tegenwoordige
Leeuwarderadeel is wel geha
vend uit de strijd der eeuwen
gekomen; het bestaat nog
slechts uit een stuk van het
vroegere noordelijke trimdeel
met de dorpen Stiens, Hijum,
Finkum, Britsum, Kornjum en
Jelsum.
Leeuwarden is dus de zoon van
Leeuwarderadeel. Het was een
gezond kind waar wel groei in
zat. Af en toe was het zelfs een
lastig kind, dat moeder vele
zorgen berokkende. De verhou
dingen van nu worden wel het
duidelijkst gekenmerkt door de
aantallen inwoners: Leeuwarden
ongeveer 86.000 en Leeuwardera
deel ruim 5100. Maar toch
heeft moeder Leeuwarderadeel
hst verkieslijk gevonden niet
langer bij haar grote zoon in te
wonen. Ze heeft zich zelfstandig
in Stiens gevestigd en zoon
Leeuwarden heeft het grootste
deel van haar nieuwe huisves
ting voor zijn rekening geno
men, zoals een goed kind be
taamt!
EEN WAARDIGE VERZORGING
VAN
BEGRAFENISSEN EN CREMATIES
