KORTE CURSUS VOOR
gids in oud-Leeuwarden
Leid zelf uw gasten
door de oude stad
BOTERHOEK
STR**7
'iXDEHOOF
STER
Kerkhof
Kuis
ik PLm
'H/EUi
\&UUR'
*H/ARtTer
"ILHELH,hAPLe/„
U heeft logé's of gasten, die „een dagje over" zijn. U staat niet
alleen voor de taak hun het natje en het droogje te verschaffen, maar
ook dient u voor passende bezigheid te zorgen. Dat kan op velerlei wijze
en wanneer het mooi weer is, dan kwellen de zorgen hierover u niet al
tei zeer. Maar wat doet u, wanneer de weergoden uw gasten iets minder
gunstig gezind zijn? Toegegeven, dat komt in ons standvastig klimaat
bijna niet voor, maar mochten de stormdepressies of regenfronten op ons
af komen, dan is het goed enig stedelijk vertier in reserve te hebben.
U kunt een bioscoopje pikken en de musea van onze stad noden te allen
tijde tot een bezoek. Natuurlijk verzuimt u niet een stadsrondrit door oud
en nieuw Leeuwarden met de N.T.M. te maken. Blijft er dan nog een
verwaaid of verwaterd uurtje over, of bestaat er na de avondmaaltijd be
hoefte aan een wandelingetje, dan bieden wij u hier het recept voor een
bezichtiging van het oudste deel van onze binnenstad. Niet alleen schrij
ven wij u (vrijblijvend overigens) een route voor, ook vertellen wij u wat
u onderweg kunt vertellen van de bezienswaardigheden, die u op uw weg
ontmoet.
U maakt de indruk van bijzondere deskundigheid, indien u onderweg de
feitelijkheden omtrent oud-Leeuwarden met een los handje weet rond te
strooien en daarom is ons advies: leer deze dingen even uit uw hoofd.
Het is een geringe moeite en het succes zal groot zijn. Mocht u echter
niet tot deze geestelijke arbeid kunnen komen, dan neemt u de
Leeuwarder Gemeenschap" maar mee als spiekbrief. Het is een blad
waarmee u zich best in het openbaar kunt vertonen
Zoals u op het kaartje ziet, sluiten begin- en
eindpunt van de wandeling bij elkaar aan.
Naar de nummering zijn start en finish bij de
Brol, het staat u vrij ergens anders in te ha
ken en ook mag u desgewenst uw route pre
cies andersom kiezen: van 21 naar 1. U ziet,
dat de spelregels nauwelijks moeilijkheden op
leveren. In ons verhaal wordt er evenwel van
uitgegaan, dat u bij de Brol begint. U voert
uw gasten dan eerst door de Oude Ooster
straat en verzuimt niet daar even stil te staan
bij het HUIS MET DE GLADDE GEVEL (1), dat
thans wordt gerestaureerd. Hier, op de hoek
van de Oude Oosterstraat en de Ossekop, vin
den we het huis, dat waarschijnlijk het oudste
nog bestaande van Leeuwarden mag worden
genoemd. Het huis moet kort na 1500 zijn ge
bouwd en dankt zijn naam aan de geglazuur
de baksteen.
Aan het eind van de Oude Oosterstraat gaan
we linksaf de Tweebaksmarkt op. Tweebaks-
markt en Turfmarkt bezaten vroeger een
gracht (gelijk nu nog de Voorstreek), die in
het laatst van de vorige eeuw is gedempt. Op
de wallen aan weerskanten werden de per
schip aangevoerde beschuiten (tweebakken) en
turven verhandeld. We stoppen hier bij het
PROVINCIEHUIS (2), de zetel van het provin
ciaal bestuur. Oorspronkelijk was het het abts
huis van het Bergumer klooster, waar de abt
verbleef wanneer hij in Leeuwarden moest zijn.
In 1580, bij de reformatie, werd het ingericht
als zetel van Gedeputeerde Staten van Fries
land. Het gebouw is vele malen veranderd en
vergroot; de tegenwoordige voorgevel is van
1784. Het FRIES MUSEUM (3) is meer be
stemd voor bezichtiging van binnen dan van
buiten. Wij volstaan met de vermelding, dat
het museum is gevestigd in een riant patri
ciërshuis, waarvan het oudste deel in 1781
door een zekere jhr. Frans van Eysinga werd
gebouwd. Het hoekgedeelte (Koningsstraat-
Turfmarkt) dateert van 1806, maar is zozeer
met het overige één geworden, dat het ver
schil tussen beide delen nauwelijks te zien is.
We steken de straat over en bekijken daar de
KANSELARIJ (4), het bekendste historische
monument van Leeuwarden. Het is gebouwd
van 1566 tot 1571 als zetel van het Hof van
Friesland, het hoogste bestuurlijke en recht
sprekende college in deze provincie. Het Hof
werd in 1811, tijdens de Franse overheersing,
opgeheven. Nu is in de bovenverdieping de
Provinciale Bibliotheek van Friesland geves
tigd en de benedenverdieping is in gebruik als
depot Friesland van het Rijksarchief. (Een
nieuw gebouw voor de Provinciale Bibliotheek
verrijst thans op het Oldehoofsterkerkhof). We
gaan verder langs de Tuinen, kruisen de Voor
streek bij de Amelandspijp en gaan de smalle
Sacramentstraat binnen, waarvan het begin
duidelijk demonstreert, dat de zorg om het be
houd van de binnenstad geen simpele zaak is.
Verderop ontmoeten we de thans buiten ge
bruik gestelde SYNAGOGE (5), die tot de de
portatie van de Joden in de oorlog ten dienste
stond van de bloeiende Joodse gemeente, die,
ongeveer 700 leden telde. Het oudste deel van
het gebouw is van 1805, later is het aanzien
lijk uitgebreid. We komen over het pleintje
Bij de Put (waar vroeger een drinkwaterput
was) bij de GROTE KERK (6), ook de Jaco-
bijner kerk genoemd. Oorspronkelijk was het
de kerk van het Dominicaner klooster, date
rend uit de dertiende eeuw. In 1395 werd het
gebouw door de Schieringers verwoest, om
streeks 1500 is het opnieuw gebouwd. Na de
reformatie in 1580 werd het de belangrijkste
hervormde kerk van Leeuwarden. In het koor,
achter het oranjepoortje, was vroeger de graf
tombe der Friese stadhouders, in de grafkelder
daaronder rustten de stoffelijke resten van de
leden der stadhoudersfamilies. In 1795 heeft
het patriottische bewind de tombe laten ver
nielen en de kelder doen plunderen.
Vlak bij de Grote Kerk geeft een aardig poor
tje toegang tot het BOSHUIZEN GASTHUIS (7).
Om een perkje met een pomp en een aan
doenlijke straatlantaarn vindt u daar de lage
huisjes, die in 1652 tot stand kwamen door de
milddadigheid van Anna van Eysinga, de echt
genote van Philip van Boshuizen, grietman
van Het Bildt. Een ander poortje markeert de
oude ingang van het NIEUW STADSWEES
HUIS (8). In 1675 werd het weeshuis door het
stadsbestuur opgericht als gevolg van voort
durende onenigheid met het Old Burger Wees
huis. De oud-weesjongen Martinus Baljee
heeft, rijk uit Indië teruggekeerd, het wees
huis de mogelijkheden verschaft voor de aan
zienlijke uitbreiding in de jaren 1834-1835. Het
gebouw is niet meer als weeshuis in gebruik.
Er is o.a. de bejaardensociëteit in gevestigd.
We vervolgen onze weg door de Grote Kerk
straat en richten daar een welwillende blik op
de WAALSE KERK (9). Oorspronkelijk is het
de kerk van het klooster der dominicanessen,
dat in 1523 werd gesticht. In 1530 werd de kerk
gewijd en in 1580 werd het gèbouw bij de
reformatie buiten gebruik gesteld en daarna
een tijdlang als school gebruikt. In 1659 werd
de kerk ter beschikking gesteld van de, uit
het stadhouderlijke hof en het garnizoen ont
stane Waalse gemeente, die het Frans als voer
taal gebruikte. De Waalse gemeente werd in
1888 opgeheven.
De Grote Hoogstraat brengt ons naar het Gou-
verneurspletn, het Hofplein en het Raadhuis
plein, alwaar allereerst onze aandacht wordt
getrokken door het vroegere STADHOUDERS
HOF (10), nu de ambtswoning van de Com-
Buas,y
