Vroeger
presideerden jaarlijks
vier burgemeesters
elk een kwartaal
N.V.
DE LAATSTE
EER"
DE BURGEMEESTER, HISTORISCH BEZIEN
9
Wij moeten ervan uitgaan, dat
het woord „burg" of „burcht"
twee betekenissen kan hebben:
versterking ofwel stad, stads
wijk. Aan deze dubbele beteke
nis heeft onlangs prof. Van
Werveke te Gent een hele ver
handeling gewijd in de Verhan
delingen van de Koninklijke
Vlaamse Academie voor Weten
schappen, Letteren en Schone
Kunsten van België. Hij toont
aan, dat het woord „burgus"
in de betekenis van stedelijke
nederzetting oorspronkelijk in
Frankrijk voorkomt, speciaal
aan en bij de Loire en dat het
woord vandaar verbreid is.
Met name in Vlaanderen werd
het populair.
Burgemeester moet dan van
deze betekenis van het woord
„burg" een afleiding zijn. De
Duitse Bürgermeister is de
meester van de burgers, de Ne
derlandse burgemeester de
meester van de burcht, de
stad. „Dit is belangwekkend,
maar zou nader onderzocht
moeten worden", zegt Van
Werveke. Er zou in het woord
ook Franse invloed of ontlening
bij komen.
Voor Friesland is deze ontle
ning wel zeker; hier immers
had men vanouds geen steden
naar klassiek model. Men heeft
er zich met de wereld elders
enigszins geconformeerd, met
behoud echter van Friese eigen
aardigheden.
DE MAGISTRAAT
Leeuwarden had vanouds,
evenals andere grotere steden
in deze buurt, een magistraat
of raad, waarvan enkele leden
burgemeester heetten, enkele
schepenen en weer andere
raadslieden of raadsheren. Voor
zover wij weten heeft Leeuwar
den altijd, in de oudere tijd al
thans, vier burgemeesters ge
had, doch er was er toch maar
één tegelijk; de vier burge
meesters presideerden elk een
kwartaal van het jaar.
De presiderende burgemeester
had het stadszegel onder zich;
onder hem werden de sleutels
van de poorten gedeponeerd,
hij gaf het wachtwoord. Hij kon
dus nooit uit. Hij zat ook voor
in de vergaderingen en voer
de tegenover anderen het woord
voor de stad. Leeuwarden
hoorde tot die steden waar de
magistraat jaarlijks verkozen
werd, volgens een ingewikkel
de ritus. Jaarlijks trad de helft
af; men was dus normaliter
twee jaar burgtemeester en
waar deze stad klein was had
men wel kans op herkiezing,
zo men althans geschikt was
gebleken èn de kiezersgunst
niet had verbeurd.
We weten niet met zekerheid
waar dit oudste stadsbestuur
zetelde. Er is enige reden te
denken aan „het huis waar de
klok hing" in de Weerd. Wèl
zeker is, dat in de 16e eeuw
het raadhuis in de Grote Hoog
straat stond. Later ging men
naar Waltahuis bij de Nieuwe-
stad en nog later naar Aucke-
mahuls, ter plaatse waar wij
thans het stadhuis kennen.
Mr. S. J. Fockema Andieae,
rijksarchivaris in Friesland,
heett op ons verzoek het bij
gaande artikel over de
vroegere en de hedendaagse
positie van de burgemeester
geschreven. Het toont aan,
dat met name tijdens de Re
publiek het burgemeester
schap een heel andere in
houd had dan nu het geval
is, al zijn er stellig punten
van overeenkomst.
OUDERMAHHEH
Deze namen doen ons eraan
denken, dat Leeuwarden nog
andere inwoners had, de stins-
bewoners namelijk. Hieruit re-
cruteerde men de olderman-
nen. Heel iets anders dan de
Aldermen van het Engelse
voorbeeld, succesvolle lieden
van gerijpte leeftijd, die daar
„bijzittersfunkties" hadden. In
de Nederlanden onder overwe
gend Franse invloed was deze
titel als het ware vacant, daar
om kon men er een ander be
grip aan hechten, nl. in Fries
land dat van de edele die een
vooraanstaande positie in de
stad bekleedt. Voor oud-Leeu
warden is deze positie niet te
loochenen, evenmin als de po
sitie van de hoofdpriesters van
de voorname geestelijke instel
lingen, zoals van de Oldehoof-
ster kerk. Maar de eigenlijke
magistraatsfunkties waren toch
steeds aan de echte burgers
voorbehouden en zij werden
door verkiezing vervuld. Zo'n
verkiezingsavond (in Leeuwar
den de oudejaarsavond) was
uiteraard een soort vermake
lijkheid. Van andere steden
weten wij dat de nieuw-verko-
zenen dan aan huis werden ge
luk gewenst en uiteraard iets
moesten aanbieden; in Leeu
warden zal het ook wel zo ge
gaan zijn.
1>E VROEDSCHAP
Naarmate de stad groeide en
de magistraat een meer geslo
ten karakter kreeg werd een
nieuwe burgervertegenwoordi
ging geschapen, die aanvanke
lijk gezworen gemeente heette,
zoals in het oosten van ons land
en in aangrenzende Duitse
streken gebruikelijk was en die
later naar Hollands voorbeeld
vroedschap heette; achter die
woorden moet men niet te veel
zoeken, de zaak is dezelfde. In
da samenstelling van deze ver
gadering kwam de oude verde
ling van de stad in espels uit.
Men was wel zo verstandig ge
weest voor enige werkverde
ling te zorgen; twee bouw
meesters, magistraatsleden,
hadden de zorg voor de open
bare werken, wat bij het ont
breken van een dienst daar
voor veel persoonlijke be
moeiing vereiste. De beslom
meringen van de contentieuze
en vrijwillige rechtspraak kon
men aan de schepenen overla
ten; de burgemeesters hadden
alleen het eigenlijke stadsbe
stuur èn de vertegenwoordi
ging van de stad naar buiten.
Dit laatste vergde bij de funk-
tie van de stad in de geweste
lijke Staten b.v. ook heel wat
zorg. Via deze funktie zijn et
telijke Leeuwarders ook in na
tionale waardigheden gekomen,
maar dit betekende dat men
zijn plaats in de stadsregering
moest neerleggen.
Vaste vergoedingen in. geld
hadden die oude bestuurders
niet of nauwelijks. Men ont
ving voor het bijwonen van de
vergadering penningen, die
aanvankelijk als vergoeding
voor de vertering waren be
doeld. En voorts waren er al
lerlei emolumenten, die ons nu
niet erg aangenaam aandoen,
maar waarbij men moet beden
ken, dat die mensen dan toch
maar veel tijd en aandacht
aan het stadsbestuur gaven en
daarvoor niet op gewone wijze
betaald werden.
HA DE REI'I BLIEK
Zo bleef het onder de Repu
bliek, ook onder de Bataafse
Republiek, een tijdperk dat zijn
naam in Friesland niet zeer
terecht draagt. Het Konink
rijk Holland eerst (alweer zo'n
onjuiste naam) voerde het een
hoofdige, benoemde, burge
meesterschap in en eerst recht
deed dit de Franse tijd van
de inlijving, toen de maires
van de departementale hoofd
steden, zoals Leeuwarden, zelfs
van Parijs uit moesten worden
benoemd, uiteraard op aanbe
veling of na bericht van de
prefect van het departement.
Het kan ons een troost zijn dat
dit departement tenminste nog
„La Frise" heette en dat de
toenmalige prefect, Verstolk,
een verstandig man was.
Na de bevrijding van eind
1813 kwam men eerst tot de
collegiale vormen terug, maar
onder invloed der vereniging
met België zegevierde in de
grondwet van 1815 het eenhoof
dige burgemeesterschap. De
burgemeester werd nu be
noemd door de koning op aan
beveling van de gouverneur,
later de commissaris des ko-
nings. Het heeft niet ontbroken
aan pogingen om hier verande
ring in te brengen Neder
land is tenslotte het enige land
dat dit stelsel nog kent, Bel
gië en Frankrijk hebben het al
lang verlaten.
RE BURGEMEESTER HU
Inderdaad moet de burge
meester aan onderscheiden
eisen voldoen: enerzijds is hij
de vertegenwoordiger van het
algemene gezag en van het al
gemene belang in de gemeen
te, hij is verantwoordelijk voor
de openbare orde, anderzijds is
hij feitelijk het hoofd van het
gemeentebestuur en met name
moet hij de belangen van de
gemeente naar buiten verte
genwoordigen. Zware eisen in
derdaad; men hoeft er in de
regel niet zo erg zwaar aan te
tillen, want niet alle moeilijk
heden komen tegelijk, ander
zijds mag men zich de ernst
van de moeilijkheden van de
burgemeester en de zwaarte
van zijn ambt niet ontveinzen.
Met name de burgemeester
van de gemeente die tevens
provinciale hoofdstad is en ze
tel van rijksinstellingen, heeft
het niet altijd gemakkelijk. Ge
lukkig zijn ook zijn hulpmidde
len toegenomen. De commu
nicaties zijn verbeterd en ver
gemakkelijkt (denk slechts aan
de telefoon en de auto), daar
tegenover heeft de burgemees
ter niet de hulpkrachten van
vroeger. Wij willen niets te kort
doen aan de wethouders en de
diensten en bedrijven als wij
zeggen, dat het voor de burge
meester moeilijk is geworden
alles te overzien en te leiden,
zoals zijn funktie toch eigenlijk
vereist.
De tegenwoordige burgemees
ter is heel iets anders dan zijn
middeleeuwse voorganger, waar
van hij de naam nog voert.
Toch willen wij de band met
dat verleden niet afsnijden; wij
willen ook door tastbare blij
ken van dat verleden herin
nerd worden aan, ons bewust
blijven van de continuïteit die
de mens nodig heeft.
Zo zal de tijd komen dat ook
de burgemeestersperiode van
Mr. Van der Meulen er slechts
een is in een lange reeks.
6R0TE KERKSTRAAT 7
EEN WAARDIGE VERZORGING
VAN
BEGRAFENISSEN EN CREMATIES
