Fa. Adema 's Bouwbedrijf
L.DEVR ES
In het
warmtecentrum
wordt U
Warmtewijzer
warmtecentrum Friesland nv
Houtzaagmolens
jMr
BUNGALOWBOUW
VERBOUW
Verlengde Schrans 74 - Leeuwarden - Telefoon 20014, b.g.g. 26938 ONDERHOUDSWERK
7
Nabestaanden hebben nog wel getracht het
bedrijf voort te zetten (zijn enige zoon zag
e' geen licht in en is trouwens vroeg over
leden). Het werd geprobeerd door twee doch
ters en de boekhouder. Dit was in die tijd
een revolutionaire zaak, want vrouwen ston
den toen geheel buiten het zakenleven. Het is
niet doorgegaan, daar de economische vooruit
zichten niet best waren. Ondernemingslust had
den de dames wel.
De fabriek wordt in 1895 verkocht en het ge
hele complex is verdeeld in een aantal „per-
ceelen". Zo wordt Lourens van der Mey, steen
fabrikant te Berlikum, eigenaar van een stuk
kleiland onder Franeker; een deel van de ge
bouwen, inclusief de ringoven, gaat naar de
firma Poppe en Co., steenfabrikanten te Zwolle.
De rest van het tichelwerk wordt gekocht door
Alexander Brenninkmeyer, „lapkekoopman" te
Sneek, die als gemachtigde optreedt voor Jo
hannes Bernardus Poppe te Zwolle en Berend
Jan Stegeman jr. te Deventer, beiden steenfa
brikanten. Steenfabrikanten zijn nu wel eige
naar, maar een bedrijf „op afstand'' besturen
zal toen nog veel moeilijker geweest zijn dan
in de tegenwoordige tijd.
Hoe het zij, op 1 mei 1903 wordt de firma Poppe
en Co. omgezet in een naamloze vennootschap.
Het wordt de N.V. Stoomsteenfabriek „Schen
kenschans", gevestigd te Leeuwarden. Gebou
wen en installaties worden ingebracht door de
hiervoor genoemde Brenninkmeyer, de erven
Poppe en B. J. Stegeman. Onder de aandeel
houders is ook Andreas de Vries, met twintig
aandelen, die tevens tot directeur wordt be
noemd.
Hiermede doet een vakman zijn intrede op de
steenfabriek, maar hij woont er ook. Andreas
de Vries was een telg uit een oud geslacht van
dakpannenfabrikanten. Zijn overgrootvader Jan
Foekes (de Vries (1768-1845) was dakpannen-
fabrikant te Makkum. Een zoon, Lieuwe Johan
nes, kocht een dakpannenfabriek te Huins, maar
ging later weer terug naar Makkum om zijn
/ader op te volgen. Korte tijd later is het pan-
werk te Huins afgebroken. Een zoon van Lieuwe
Johannes, Wietze Lieuwes de Vries (1842-1912)
zocht en vond expansie op Schenkenschans;
eerst als kalkbrander en later als handelaar in
bouwmaterialen en uit dit geslacht kwam zoon
Andreas de Vries voort, de eerste directeur
van de steenfabriek Schenkenschans.
Evenals op een aantal andere steenfabrieken,
bestond er een oud gebruik bij de aanvang
van de zomercampagne. Op Schenkenschans
ging het aldus: de eerste met de hand gevorm
de en nog ongebakken steen kwam ter beschik
king van het personeel. De steen werd ver
sierd met bloemen en door de jongens (afdra-
gers) aan burgers en winkeliers getoond, waar
bij dan in 't bijzonder de laatsten niet onge
negen waren een kleinigheid te geven van
wege de klandizie. Het verzamelde geld werd
in een kruik jenever omgezet en eerst dan
kon de campagne beginnen.
Oorspronkelijk was de steenfabriek alleen uit
gerust met een veldoven met een capaciteit
van 1 a lVs miljoen stenen per jaar. De gemid
delde personeelsbezetting was ongeveer 36 ar
beiders, te weten: 3 kleigravers, 6 kleiaanvoer-
ders, 3 kleitoebereiders, 3 kleikruiers, 3 steen
vormers, 3 „slagers", 3 nattesteenverzorgers,
6 steenbereiders (vrouwen) en 6 steendragers
(jongens).
Tijdens of al voor het beheer van de firma
Poppe en Co. te Zwolle, werd de fabriek uit
gebreid met de hiervoor al genoemde ringoven,
AA
Zuiderplein 35. Leeuwarden - Tel. 26041
SHV energiegroep
een (toen) modern en beter produktieproces,
waardoor de capaciteit werd opgevoerd tot
2 a 3 miljoen stenen per jaar.
In 1920 kwam er nog een nieuwe veldoven bij,
doch deze werd enige tijd later weer afgebro
ken, maar door een verbouwing en uitbreiding
van de bestemde ringvorm kon de productie
worden opgevoerd tot 4 a 5 miljoen stenen
per jaar. De steenfabricage was nogal arbeids
intensief en het personeel werd in de loop der
jaren ook aanzienlijk uitgebreid.
Bij het overlijden in 1935 van Andreas de Vries,
was de productie 5 miljoen stenen per jaar;
het was nog steeds seizoenarbeid en gedurende
de campagne werkten er meer dan 100 arbei
ders, een aantal dat gedurende de wintermaan
den tot minder dan de helft moest worden in
gekrompen.
Onder directie van de beide zoons A. D. en
J. L. de Vries, werd het bedrijf voortgezet, en
zij gingen in het voetspoor van hun vader
verder, dat wil zeggen: de nieuwste ontwikke
lingen in de steenindustrie toepassen. De capa
citeit kon dientengevolge worden opgevoerd
tot 6 miljoen stenen per jaar. Het bedrijf kwam
nagenoeg zonder kleerscheuren door de oorlog
1940-1945 heen.
Al vrij spoedig daarna kwamen er vernieuwin
gen en uitbreidingen, zoals een volautomati
sche steenpersinstallatie (1949), uitbreiding en
vernieuwing van droogloodsen. In 1954 werd
begonnen met de bouw van een kunstmatige
drogerij en de ovencapaciteit werd vergroot
van 16 naar 20 kamers. De productie werd
opgevoerd tot 8 miljoen stenen. Er was nog
altijd een grote behoefte aan stenen.
In 1960 trad J. L. de Vries uit de directie,
waarna hij naar Maastricht vertrok (ook weer
in de steenindustrie). De modernisering en
automatisering gingen door. Het jaar 1964 werd
een belangrijk jaar: er kwam een tweede
kunstmatige drogerij bij en een fabriekshal met
een tweede automatische steenpersinstallatie.
Tegelijkertijd werd het transport gemechani
seerd. Dit betekende het laatste jaar als sei
zoen bedrijf. In dezelfde tijd kwam er nog
een primeur, namelijk het stoken van de ovens
met aardgas.
De personeelsbezetting bedraagt nu ongeveer
40 man en door nog een verdere mechanisatie
zal dit kunnen dalen tot ongeveer 32: een nog
kleinere personeelsbezetting dan in de vorige
eeuw bij de aanvang van het bedrijf.
De productiecapaciteit steeg tijdens het meer
dan honderdjarig bestaan echter van 1 l'/s
miljoen naar.... 10 miljoen!
Alarmerende berichten in de pers over sane
ring in de steenindustrie zullen op „Schenken
schans" niet van toepassing zijn.
L. KAMMINGA
In het decembernummer over de hout
zaagmolens, werd in de aanhei mel
ding gemaakt dat er in Leeuwarden
in de vorige eeuw vier houtzaagmo
lens waren. Dat moet zijn vijf. Ver
zuimd werd de houtzaagmolen te ver
melden die gestaan heelt op Camstra-
buren op de hoek van de Houtstraat,
op de plaats waar nu het houtwaren-
bedrijf van de firma Miedema en Zn.
is gevestigd, van oorsprong een pomp
en mastmaker/).
Deze houtzaagmolen werd gesticht
door Jacob Romein (1791-1842), van
oorsprong een timmerman-aannemer,
later „houtcooper", die veel werk
voor de gemeente uitvoerde, vooral
bruggenbouw. Deze vijlde houtzaag
molen werd in het jaar 1840 gesticht,
Jacob Romein heeft er dus niet zo
veel plezier aan beleefd, want hij
overleed twee jaar later. Het bedrijf
werd aanvankelijk door de weduwe
voortgezet en later door de beide
zoons Jildert en Jan. Jan Romein
stapte op 1 januari 1879 uit de firma
en Jildert werd toen alleen eigenaar.
Na zijn dood, in 1882, werd het bedrijf
overgenomen door een neef, Dirk
Kuipers te Buitenpost. Het bedrijf te
Leeuwarden werd geliquideerd, het
was inmiddels al een stoomhoutzage-
rij geworden en verplaatst naar Bui
tenpost.
De aandachtige lezer zal inmiddels
ook wel ontdekt hebben, dat in het
vorige artikel het onderschrift onder
de foto van „De Hersteller", de hout
zaagmolen van Overmeer, een druk
fout is geslopen. De molen is plm.
1900 afgebroken, zoals ook in de tekst
werd vermeld.
L. K.
Uw nieuwe fiets oi bromfiets
staat voor U klaar!
Uitsluitend de beste merken
Gazelle
Beste service
Enorme keuze
U is hartelijk welkom bij
Honda
Solex
R.A.P.
Puch
Typhoon
N. Y V-
VOORSTREEK 65-67 - T. 24596
en andere
fabrikaten
