Begin september 1868:
eerste trein Leeuwarden-Zwolle
Openingsdata van spoorlijnen
in Friesland
3
De eerste september van het jaar 1868 (honderd jaar geledén dus)
was een belangrijke dag voor Leeuwarden, Wirdum, Grouw, Akkrum
en Heerenveen. Het was namelijk de lang verbeide dag van de in
gebruikneming van de spoorlijn tussen Heerenveen en de Friese
hoofdstad en daarmee van de verbinding LeeuwardenZwolle en
verderop naar het centrum en het westen van het land. Van Zwolle
uit was deze lijn in de noordelijke richting aangelegd, zodat Hee
renveenLeeuwarden het sluitstuk vormde. De aftakking van Mep-
pel over Assen naar Groningen werd pas in 1870 in gebruik genomen
en dit betekende, dat Groninger reizigers die met de trein naar het
zuiden wilden, aanvankelijk een omweg over Leeuwarden moesten
maken. De twee noordelijke provinciale hoof steden kregen in 1866
hun treinverbinding, als voortzetting van de in 1863 geopende spoor
lijn HarlingenLeeuwarden, die de eerste was in het noorden van
het land.
Uit deze jaartallen krijgt men niet de indruk,
dat bij de aanleg van spoorwegen in Noord-
Nederland volgens een strikt schema van
prioriteiten te werk werd gegaan. De spoor
weg van Harlingen naar Leeuwarden immers
was niet van het allergrootste belang en het
lijkt dus vreemd, dat hiermee is begonnen.
Toch zat er wel systeem in deze manier van
werken, maar dan in de lijn van gedachten
die vrij spoedig zouden worden losgelaten.
HarlingenLeeuwarden zou, volgens deze
plannen, het begin zijn van een internationale
verbinding door Noord-Nederland, Noord-
Duitsland en Polen naar Rusland. Dit voor
wat de spoorweg betreft; in Harlingen zou de
trein aansluiting geven op een bootverbinding
met Engeland. Begrijpelijk wordt in dit
verband ook, dat de spoorlijn van Leeuwar
den naar Groningen en verder naar Winscho
ten voorrang kreeg op die van Leeuwarden
naar het zuiden.
De aanleg van al deze spoorlijnen was een
zaak van het rijk, dat zich hiermee in de
ttedrijf de „Hollandsche IJzeren Spoorweg
Maatschappij", die was begonnen met de
aanleg en de exploitatie (1839) van Neder
lands eerste spoorlijn, de verbinding Amster
damHaarlem, die later via Den Haag naar
Rotterdam werd doorgetrokken. Bij verkor
ting was dit de „Hollandse Spoor" of de
H.IJ.S.M. later de H.S.M., dus zonder de
„IJ" van „ijzeren", toen het gebruik van dit
metaal voor spoorstaven niet meer zoveel
opzien baarde als in 1839. Deze H.S.M. is in
de tachtiger jaren van de vorige eeuw in
Friesland doorgedrongen met de aanleg van
de lijn LeeuwardenStaveren (1885), die met
de boot naar Enkhuizen (1886) en de trein
van Enkhuizen naar Amsterdam als concur
rent bedoeld was voor de „Hollandse trein"
via Zwolle en Amersfoort. Bij de verbinding
over land met Amsterdam was niet alleen de
Staatsspoor betrokken, maar ook een tweetal
particuliere maatschappijen. Dat waren: de
„Nederlandsche Centraal Spoorweg", die de
verbinding UtrechtAmersfoortZwolle
Maandblad, onder auspiciën van de
stichting „Leeuwarder Gemeenschap"
17e jaargang no. 8 augustus 1968
Redactiecommissie:
Mevr. A. J. Bearda Bakker-Stuiveling
H. Kingmans
Pastoor H. W. Dijkman O.P.
J. T. Vellenga
Redacteur: W. H. Kuipers, telef. 28203
Adres administratie:
Voorstreek 101-103, tel. 22046 en 22047
Redactie:
Stadhuis Leeuwarden, tel. 21141
Abonnementsprijs 3,00 per jaar
Gironummer 809910 ten name
N.V. Erven Koumans Smeding,
Leeuwarden
Kampen exploiteerde en de „Nederlandsche
Rhijnspoorweg-Maatschappij" voor de lijn
AmsterdamUtrecht en verder naar Arnhem.
De H.S.M.-lijn AmersfoortHilversumAm
sterdam is van latere datum, zodat men naar
Amsterdam over Utrecht moest reizen. De
S.S.-lijn LeeuwardenZwolle liep door naar
Arnhem, zoals ook uit de oude dienstregelin
gen blijkt.
Alhoewel de opening van de spoorlijn naar
het zuiden een goede aanleiding tot feest
vreugde had kunnen zijn, gebeurde er in
Leeuwarden niets bijzonders. Anders was het
in Heerenveen, alwaar men een aantrekkelijk
feestprogramma had voorbereid, met onder
meer zaklopen op het plein voor het station,
mastklimmen, muziek en een vuurwerk aan
het Breedpad. Tal van Leeuwarders gingen
dan ook met de tweede trein naar het Friese
Haagje (vertrek Leeuwarden 8.50, aankomst
Heerenveen 9.50) om daar in de feestelijk
heden te delen. Op de terugreis konden ze
zestiger jaren van de vorige eeuw ging
bemoeien. Gebleken was, dat de activiteiten
van particuliere maatschappijen niet zouden
leiden tot het ontstaan van een spoorwegnet,
dat alle delen van het land naar behoefte kon
bedienen. Deze particuliere maatschappijen
probeerden uiteraard de vetste kluiven te
bemachtigen en hadden weinig belangstelling
voor trajekten die economisch minder in trek
waren. Friesland heeft dus zeer vroeg gepro
fiteerd van de aanleg van deze staatsspoor
wegen, waarvan de exploitatie, volgens de
algemeen geldende liberale beginselen, in
handen kwam van een particuliere maat
schappij: de „Maatschappij tot Exploitatie van
Staatsspoorwegen", kortweg de „Staatsspoor"
of de „S.S.". De S.S.-lijnen dienden dus als
aanvulling op de reeds bestaande particulie
re spoorwegen, met als oudste en bekendste
LeeuwardenHarlingen
14
okt.
1863
LeeuwardenGroningen
1
juni
1866
ZwolleMeppel
I
okt.
1867
MeppelHeerenveen
15
jan.
1868
LeeuwardenHeerenveen
1
sept.
1868
LeeuwardenSneek
16
juli
1883
SneekStaveren
8
nov.
1885
Pontveer Staveren
Enkhuizen
15
juli
1886
eventueel nog even Grouw bezoeken, waar
eveneens met muziek en een vuurwerk op
gepaste wijze aan de feestelijke gevoelens
uiting werd gegeven.
Anders was het in Leeuwarden op vrijdag 4
september, toen hier ter gelegenheid van de
verjaardag van de Prins van Oranje een rijk
en uitgebreid feestprogramma werd geboden.
Het garnizoen paradeerde, voor het gouver
nementsgebouw was een keuring van paarden
die dezelfde middag op de Harlingerstraatweg
zouden strijden om de gouden zweep, be
schikbaar gesteld door de koning. Voorts was
er muziek en de dag werd besloten met een
vuurwerk, verzorgd door de firma J. van
Leeuwen en Zoon te Haarlem. Het slot van
het feest werd geen succes, want er werden
twaalf nummers ontstoken, maar het vuur
werk „voldeed zelfs niet aan de meest
