'T KLEINE KRANTSJE
lift!
Spectaculaire on
HET LEED, DAT VELEN LIJDEN ACTER DE GRAUWE MUREN VAN DE
LEEUWARDER STRAFGEVANGENIS IS NIET HET LEED VAN VANDAAG
OF GISTEREN. AL LANGER DAN DRIEHONDERD JAAR IS DIT DE
PLAATS, WAAR ONTSPOORDEN MOETEN BOETEN VOOR HET ONRECHT
AAN ANDEREN AANGEDAAN. VOOR DE LAATSTE GROTE VERBOU
WING VAN HET SOMBERE GEBOUW IN DE JAREN TUSSEN 1870 EN
1876 STOND IN DEZE UITERSTE ZUIDOOSTHOEK VAN DE OUDE BIN
NENSTAD HET HUIS VAN OPSLUITING EN TUGTIGING, IN NÓG VROE
GER TIJDEN KENDEN DE LEEUWARDERS HET HIER STAANDE BLOCK-
HUYS ALS EEN OORD VAN VERSCHRIKKING, WAAR OOK OP GEZETTE
TIJDEN ALS EEN VOOR IEDER TOEGANKELIJKE PUBLIEKE VERMAKE
LIJKHEID TERECHTSTELLINGEN WERDEN UITGEVOERD. DOOR ALLE
TIJDEN HEEN HEBBEN HIER OPGESLOTEN GEVANGENEN GETRACHT
DOOR TE OTVLUCHTEN HUN VRIJHEID TE HEROVEREN; SOMMIGEN
ZAL DAT OOK WEL ZIJN GELUKT, DE MEESTEN EVENWEL WERDEN
SNEL WEER INDE KRAAG GEPAKT. EN DE ONFORTUINLIJKSTEN
SCHOTEN ZELFS HUN LEVEN ER BIJ IN: ZIJ WERDEN OP HUN VLUCHT
GETROFFEN DOOR KOGELS UIT DE GEWEREN VAN BEWAKERS, ZE
WERDEN MET HOOI- OF MESTVORKEN NEERGEKNUPPELD DOOR AT
TENTE BOEREN OFZE VERDRONKEN IN DE BREDE GRACHT OM
HET GEVANGENISTERREIN OF ONDERWEG IN ONZE WATERRIJKE
PROVINCIE. NOG GEEN EEUW GELEDEN, IN 1868, BRACHT EEN REEKS
VAN ONTVLUCHTINGSPOGINGEN UIT DE LEEUWARDER GEVANGENIS
HEEL FRIESLAND IN REP EN ROER EN MEER DAN NU DOOR EEN REIS
VAN EEN RAKKET NAAR DE MAAN WERDEN DE MENSEN VAN TOEN
BEWOGEN DOOR WAT ER ZICH BIJ DEZE ONTSNAPPING AFSPEELDE.
DE OUDEREN ONDER ONS HEBBEN ER HUN OUDERS EN GROOT
OUDERS NOG VAAK VOL VUUR OVER HOREN VERTELLEN
Ji mmim
mmmrn
iïmmm
Tot in de finesses heeft het hele
verhaal van die reeks ontsnap
pingen in dat veelbewogen jaar
1868 in de Friese kranten ge
staan, maar tientallen jaren la
ter werd er nog zó veel over
gesproken, dat Hepkema's Cou
rant te Heerenveen een soort
pocketboekje aan het spectacu
laire gebeuren meende te moe
ten wijden,- a raison van io ets.
kon iedereen zich in het bezit
stellen van „De ontvluchtings
geschiedenis van een zestal zwa
re veroordeelden uit de Gevan
genis te Leeuwarden".
Nog weer vele jaren later bleek
de sensatie van 1868 de mensen
nog steeds onverflauwd aan te
spreken: de Uitgeversmaatschap
pij Hepkema gaf het verhaal
toen nog eens in boekvorm uit,
maar nu pakkend geïllustreerd
en ditmaal (tegen een - verhoog
de - prijs van 15 cents) in de
bekende reeks „Boeken voor
jongens en meisjes", waarmee
de gevluchte moordenaars en
brandstichters met hun avontu
ren een ongedachte plaats kre
gen tussen andere trekpleisters
als „Wat Suze beleefde", „Hans
Huppelaar, de ongelukskraai" en
„Hartelief, het Zigeunermeisje".
Het meesterbrein, de inspirator
en de grote doordouwer van de
ze veelbesproken ontspanningen
was een Duitser, Wilhelm Spel
leken, „een innemend, vlug,
welbespraakt mannetje, be
schaafd in zijn manieren" met
een voortreffelijke kennis van
f:
j .''TUT 'T;
izir/Mdir
S,f;
1
iilip
Ipjffi
s<#
J' Mr;
I- jiffe
I 1"
bi''ih
Zo gingen de vluchtelingen in 1868 naar beneden: glijdend langs
een touw.
de Nederlandse taal en nog
twaalf jaar gevangenisstraf voor
de boeg. Twaalf jaar, die hij niet
heeft uitgezeten, want zo groot
waren de ontberingen, die met
z'n ontvluchtingen gepaard gin
gen, dat hij nog in de herfst van
'68, nauwelijks zes en twintig
jaar oud, overleed.
Maar in de lente van dat jaar
was Wilhelm Spelleken nog
springlevend en hij ontwierp
toen een ontvluchtingsplan, dat
na vele spannende weken van
voorbereiding in de nacht van
14 op 15 juni succesvol kon
worden uitgevoerd. Spelleken
verbrak toen de sluiting van zijn
alcoof op de bovenverdieping,
bevrijdde de kameraden van 't
complot uit hun cellen en be
vestigde een door de gevange
nen zelf van gestolen garen ver
vaardigd touw aan een ijzeren
bout van een dakvenster.
Ontkleed
Een andere internationale mis-
dadigersfiguur, de dertigjarige
Zwitser Heinrich Schulz, liet
zich daarna geheel ontkleed
langs het touw zakken, zwom
over het water van de smalle
Keizersgracht en knoopte het
vast aan een boom. Z'n mak
kers gleden toen - met de kleren
van Schulz - eveneens naar be
neden en een kwartiertje later
waren allen opgenomen door
het duister van de nacht.
Maar hoe laat het ook wordt en
hoe donker het ook in de stad
kan zijn, haast altijd zijn er wel
mensen, die zich verbazen over
nachtelijke wandelaars, die zich
met een ongewone haast voort
bewegen. Vandaar dat er al
vroeg alarm werd geslagen en
het bange vermoeden bleek toen
maar al te waar, zes van de
zwaarste jongens uit de Leeu
warder gevangenis hadden de
plaat gepoetst: de innemende
Wilhelm Spelleken, de Zwitser
Schulz, een zekere Schafstal,
Hendrik Hulsbeek, de brand
stichter Christoffel Veldink, die
nog twintig jaar moest zitten en
de moordenaar Johan van
Schenk, voor wie nog dertig
sombere gevangenisjaren waren
weggelegd.
Snelle reactie
De reactie van Vrouwe Justitia
kwam razendsnel: onmiddellijk
zwierven naar alle kanten de
gewapende dienstknechten uit
en wie het gerucht van de ont
vluchting hoorde werd een hel
per van de politie - zij het mis
schien met wat vrees in het
hart, want wat ging er gebeuren,
wanneer de gevaarlijke indivi
duen inderdaad op een stil land
weggetje werden ontdekt
Het eerste succes liet niet lang
op zich wachten: boeren bij
Goutum, die al snel van de ont
snapping hadden gehoord, zagen
een verdachte figuur, zetten
hem na en kregen hem vlot te
pakken - het bleek Christoffel
Veldink te zijn, die acht jaar
eerder in Deventer drie huizen
in brand had gestoken. Ook het
tweede succes kwam al op de
morgen na de vlucht, toen boe-
uit
in
Baardige politiemannen speuren de
waar zouden ze zitten l
ren onder Rijperkerk na een
zeer zware worsteling Hendrik
Flulsbeek overmeesterden; zij
zetten hem op een platte wagen
en reden er triomfantelijk mee
naar de stad.
Ingebroken
Maar de andere vier bleven zoek
en het extra stevig afgrendelen
van vele huisdeuren bleek de
HEEL FRIESLAND
