CONDENSFABRIEK SCHENKT
BLIJVEND MONUMENT
Auke Hettema: schepper
van het Elfstedenbeeld
Een levend monument
'T KLEINE KRANTSJE
ELFSTEDENHISTORIE
LIGT IN 'T DUISTER
In 1963 heeft de Coöperatieve Condensfabriek Friesland haar vijftig jarig jubile
um gevierd. De Condens liet dit gouden jubileum niet ongemerkt voorbijgaan:
er werden tal van activiteiten ontplooid om het feit van de oprichting stijlvol te
herdenken. Door velen bijzonder toegejuicht werd het besluit van de directie
aan de gemeente Leeuwarden, hoofdstad van Friesland, een monument aan te
bieden, het beeld van een Elfstedenrijder, dat een symbool kan worden van de
strijd van de mens met en tegen de natuur in Friesland, van doorzettingsvermo
gen in een sportevenement zonder weerga, dat leeft in het Friese volk en dat
een grote nationale en welhaast internationale vermaardheid heeft gekregen.
Drie jaren zijn er sindsdien voorbijgegaan en nu is het dan zover, de beeldhouwer heeft
z'n werk voltooid, het beeld staat op z'n plaats, het moment van de onthulling is geko
men: maandag 12 december zal de Condens het monument aan de gemeente Leeuwarden
overdragen. Dit wordt zeker een bijzonder moment, en een bijzondere dag, het wordt een
reünie en een unieke reünie, waarbij glorieuze winnaars van vroegere Elfstedentochten en
andere Elfstedenprominenten aanwezig zullen zijn.
De dag begint met een ontvangst van de gastsen door het gemeentebestuur op het stad
huis om half elf, waarna in de Prinsentuin wordt geluncht. Tussen twee en drie uur zul
len de reünisten nog eens een Elfstedentocht volbrengen, maar dan als passagiers in een
vliegtuig. Om half vier volgt de onthulling van het beeld, dat een plaats heeft gekregen
aan de Heliconweg, aan de kant van de Frieslandhal en wel op de hoek bij de Hermesbrug.
De feitelijke overdracht vindt plaats in het restaurant f. H. H. Goes in de Frieslandhal.
Daar is ook een bescheiden tentoonstelling ingericht van bezienswaardige Elfsteden-
curiosa: foto's, krantenknipsels, boeken. Een diner, door de Condensfabriek aan de ge
nodigden aangeboden, zal de dag besluiten.
Het hele monument, vervaardigd door de beeldhouwer Auke Hettema, weegt een kleine
dertien ton, de sokkel van basaltina, een Italiaanse natuursteen, weegt twaalf ton, het
bronzen beeld is 850 kilo zwaar. Het voetstuk is ruim twee meter hoog, de Elfstedenrijder
is een reus van twee meter zeventig.
Het transport van het voetstuk van Italië (Carara bij Florence] naar Leeuwarden heeft vier
dagen geduurd: in dit voetstuk zijn de namen gebeiteld van de winnaars van alle Elf
stedentochten.
Het verleden heeft voor al
tijd een sluier gelegd over
de wordingsgeschiedenis van
de Friese Elfstedentocht: we
kunnen slechts vermoeden,
dat er honderden jaren ge
leden al sterke rijders zijn
geweest, die het als een bij
zondere prestatie beschouw
den op één dag alle elf ste
den van Friesland met een
vluchtig bezoek te vereren.
De oudst bekende tocht is
die van de beide Deersumers
Pals Andrieszn en Pais
Geertszn; zij volbrachten de
Elfstedentocht in de strenge
winter van 1809 op 1810.
Precies honderd jaar later
kwam de eerste „georgani
seerde" Elfstedentocht, op
touw gezet door de Friese
Ijsbond, maar gestimuleerd
door de grote Pim Muiier,
die zelf al in 1890 op z'n een
tje langs de Friese elf steden
gereden was.
Deze eerste tocht van 1909
zou een historische, een een
malige tocht moeten zijn,
maar het succes was zo
groot, dat de Leeuwarder
advocaat Mr. M. E. Hepke-
ma besloot een zelfstandige
vereniging op te richten voor
het in de toekomst uitschrij
ven van meer Elfstedentoch
ten.
De eerste tocht van deze
Vereniging De Friesche Elf
Steden kwam in 1912 en ze
is door nog tien Elfsteden
tochten gevolgd; de laatste
was in 1963. Aanvankelijk
deden er slechts tientallen
aan de Elfstedentochten mee,
later werden het er honder
den, nu zijn het er duizen
den - er komt nog eens een
dag, dat er meer dan tien
duizend Elfstedenrijders van
start zullen gaan.
Misschien ligt die dag in een
zeer nabij verschiet: het is
weer december, elk ogenblik
zal Koning Thialf zich kun
nen aandienen, de meest
geestdriftige Elfstedenrid-
ders hebben hun schaatsen
al nagezien
Schepper van het beeld De Elf
stedenrijder is de in Amsterdam
wonende, maar in Leeuwarden
geboren (7-12-1927] beeldhouwer
Auke Hettema. Hij kreeg in 1963
de opdracht van de Coöperatie
ve Condensfabriek Friesland het
beeld te maken en hij is er vrij
wel de hele afgelopen drie jaar
mee bezig geweest.
Auke Hettema zou het beeld
niet hebben kunnen scheppen,
wanneer hij geen man van
schaatsenrijden, geen man van
de Elfstedentocht was geweest:
hij is zelf zeer geïnteresseerd in
het Elfstedenevenement en hij
heeft zich terdege in de figuur
van de Elfstedenrijder ingeleefd.
„Die Elfstedenrijder is niet zo
maar een deelnemer" vertelde
hij ons dezer dagen telefonisch,
„het is een man, die het eind
punt haalt
Auke Hettema is ook de beeld
houwer van het Verzetsmonu-
ment in de Prinsentuin en het
bronsreliëf van de dichter fan
Janszn Starter, aangebracht in
het vroegere woonhuis van Star
ter aan de Over de Kelders,
staat eveneens op zijn naam.
Van 13 december tot en met 7
januari zal Auke Hettema in de
Prinsentuin exposeren: de hele
ontwikkeling van het beeld De
Elfstedenrijder, van zeer klein
ontwerp tot levensgroot eind
product, zal er zijn te zien. Ver
der worden er ook andere werk
stukken van Auke Hettema ten
toongesteld.
BEELD EERT OMGEKOMEN TOCHTRIJDERS
De faam van de Friese Elfstedentocht is ook over onze
landsgrenzen gegaan: buitenlandse bladen geven van
iedere gehouden tocht de uitslagen, in grote geïllustreerde
tijdschriften hebben boeiende fotoreportages gestaan.
Ook de vele geruchten bij iedere Elfstedentocht kennen
geen grenzen-, de lugubere verhalen van Elfstedenrijders,
die in de onafzienbare Friese sneeuw- en ijsvlakten ver
dwalen en dan jammerlijk omkomen van de kou, worden
heus niet alleen m Amsterdam vertelt en in Groningen
en Maastricht, maar ook in Londen, in Berlijn en in Pa
rijs. Toen het befaamde Parijse blad „Paris Match" het
nieuws vernam, dat de Coöperatieve Condensfabriek een
beeld van een Elfstedenrijder aan de gemeente Leeuwar
den zou aanbieden tracteerde het blad zijn lezers op dit
heerlijke verhaal: Omdat verscheidene schaatsenrijders
deze winter op de Friese meren van kou zijn gestorven
tijdens de Elfstedentocht, zal te Leeuwarden een stand
beeld worden opgericht voor de Onbekende Schaatsen
rijder."
Bij de onthulling en overdracht van het monument De Elfsteden
rijder zullen onze gedachten wel even mogen uitgaan naar de man,
die eens een levend monument van de Friese Elfstedentocht is ge
weest, de vermaarde Coen C. de Koning. Coen de Koning won
de eerste Elfstedentocht van de Vereniging de Friese Elf Steden in
1912, hij won ook - en nu wel heel indrukwekkend - de tweede
tocht in 1917. Coen de Koning heeft van alle Elfstedentochtdeel
nemers relatief de grootste prestatie verricht: hij deed tweemaal
mee, hij werd tweemaal winnaar
Een artistiek uitziende
figuur hakte de namen in
het marmer
komt door de stromende regen
volkomen doorweekte agent van
politie bij het met een dekzeil
afgedekte en boven een enorme
vierkante tent uitstekende beeld
aan de Heliconweg.
Hij loopt de tent binnen en
vindt er een artistiek uitziende
figuur bezig de namen van vroe
gere Elfstedenwinnaars in het
marmer te beitelen. Agent weet
niet wat ie ziet, denkt lang en
diep na en vraagt dan aarzelend:
„Komt deze tent er niet weg
„Tja...." zegt die artist, zon
der van z'n werk op te zien,
„die tent gaat hier wel es weg,
maar niet zolang ik hier niet
klaar ben". „Hé", zegt die agent,
na nog eens een geruime tijd
ernstig te hebben nagedacht,
„dit ding wordt toch zeker ont
huld - ik ben hier heengestuurd
voor de onthulling
„Nou prachtig" reageert die bei
telaar, „doet u dan de jas maar
even uit, want dat duurt nog
precies twee weken.
Op maandag 28 november, dag
waarop aanvankelijk de onthul
ling van het beeld van de Elf
stedenrijder zou plaatsvinden,
