Nu precies vijfentwintig jaar Al A. !l
'T KLEINE KRANTSJE
vox cssr Na scnietparti
HET IS DEZE ZOMER PRECIES VIJF EN TWINTIG JAAR GELEDEN, DAT DE OMGEVING VAN BIRDAARD WERD OPGE
SCHRIKT DOOR EEN OORLOGSDRAMA, DAT VOOR DORP EN INWONERS CATASTROFALE GEVOLGEN HAD KUNNEN
HEBBEN. EEN BLOEDIG TREFFEN TUSSEN LEDEN VAN DE DUITSE SICHERHEITSPOLIZEI EN MANNEN VAN DE ILLE
GALITEIT EINDIGDE OP DE VIJFTIENDE AUGUSTUS 1944 IN EEN ONDUBBELZINNIGE VIJANDELIJKE NEDERLAAG, TOEN
ZONDER VERLIEZEN AAN HOLLANDSE KANT TWEE VERTEGENWOORDIGERS VAN DE DUITSE POLITIE WERDEN GE
DOOD. ZOALS DE VIJAND EERDER NA SOORTGELIJKE GEWAPENDE ACTIES MET DUITSE SLACHTOFFERS HET TSJE-
CHO SLOWAAKSE DORP LIDICE HADDEN UITGEMOORD EN ALLE INWONERS VAN HET FRANSE DORPJE ORADOUR
IN HUN KERKJE HADDEN VERBRAND, ZO HAD NU OOK EEN VERSCHRIKKELIJK LOT HET DORP BIRDAARD KUNNEN
TREFFEN. MAAR WAAR ELDERS HELE DORPEN WERDEN PLATGEBRAND EN DE MANNELIJKE BEVOLKING WERD
GEDOOD OF WEGGESLEEPT, STAKEN DE ONBEREKENBARE BEZETTERS HIER SLECHTS EEN WONING IN BRAND: HET
HUIS, WAARIN DE BEIDE POLITIEMANNEN WERDEN GEDOOD OP HET MOMENT, DAT ZE MET EEN MASSALE ARRE
STATIE EEN GEWELDIGE SLAG DACHTEN TE SLAAN.
Verder liep de tragedie voor Birdaard tot ieders grote verrassing met een sisser af,
maar toch sloegen de Duitsers him wrekende klauwen uit: bij wijze van represaille haalden
ze in het concentratiekamp Vught elf Friese verzetsmensen uit hun cellen om te worden
gefusilleerd. En zo is de schietpartij in Birdaard van nu een kwarteeuw geleden in onze
herinnering blijven voortleven als een van de ongeteld vele oorlogsdrama's met een afloop,
die onverwacht gelukkig en tegelijk ook diep droevig was.
Er woonden in de bange oorlogs
jaren ook in Birdaard mannen,
die meer deden dan rustig af
wachten hoe de wrede worste
ling op de slagvelden zou ein
digen. Een van hen, een slager,
voor de verzetslieden „Omke
Freark", zat tot over de oren in
het illegale werk: hij deed aan
spionage, hij bracht onderdui
kers bij de boer, hij hielp joodse
vluchtelingen, hij bracht neer
geschoten geallieerde vliegers in
veiligheid, hij organiseerde bon
kaarten, hij zette zich voor meer
dan honderd procent in voor de
goede zaak.
Het bestaan van Omke Freark
als verzetsman moet de Duitsers
onbekend gebleven zijn tot er
een illegale werker uit Dokkum
werd gearresteerd, die zo
wordt verondersteld een brief
je bij zich had met de aandui
ding: „Freark, slager" er op. Op
slag werd de nog onbekende
slager Freerk of Frederik voor de
Duitsers een belangwekkende fi
guur, wiens gevangenneming op
hoge prijs werd gesteld.
Commando
De Sicherheitspolizei in Den
Haag besloot dan ook een com
mando van twee man met een
chauffeur naar Friesland te stu
ren en het was niet de eerste de
beste, die zij als aanvoerder van
dit commando uitkoos: de S.S.
Untersturmführer und Kriminal-
kommissar Nicolas Johannsen,
naaste medewerker van Joseph
Schreicder, de grote man van
het Englandspiel, die later van
zijn ondergeschikte zou getuigen,
dat hij „ongeëvenaard" was,
wanneer het er op aankwam
Hollandse verzetsstrijders of in
Nederland gedropte agenten te
arresteren.
Al bij verscheidene acties had
de zwaargebouwde Johannsen
zich voor zijn landgenoten ver
dienstelijk gemaakt en bewon
derd en bejubeld door zijn vrien
den was de wijze, waarop deze
boks- en judoleraar bij de Schutz-
polizei in Hamburg z'n arrestan
ten overrompelde: met een har
de jiu jitsuslag tegen de hals
sloeg hij ze in één keer knock
out.
Samen met de Nederlandse aarts
verrader Anton van de Waals
was Nico Johannsen o.a. betrok
ken bij de gevangenneming van
de groep Pahud der Mortagnes
in maart 1943 in Rotterdam en
bij de arrestatie van de groep
Koos Vorrink op de eerste april
van dat jaar in Eindhoven.
Als metgezel kreeg Johannsen de
Nederlandse politieambtenaar
Faure, die vermoedelijk Rijks
duitser was; chauffeur was ook
een Nederlander, een zekere De
Bruin.
Het drietal moet eerst naar Leeu
warden zijn gereden, waar Jo
hannsen contact zocht met de
plaatselijke Sicherheitspolizei. In
zijn boek „Mei de rêch tsjin de
muorre" vertelt de schrijver over
het Friese verzet Piter Wybenga
van een gesprek tussen twee
Duitsers in Hotel De Kroon, die
spraken over de komende arre
statie van een zekere Freerk.
Flarden van het gesprek werden
opgevangen door de Leeuwarder
notaris Poelstra, die er uit kon
opmaken, dat de heren het on
eens waren over de leiding bij
de arrestatie.
Een van die twee is stellig Nico
Johannsen geweest, die volhield
dat hij en niemand anders de
verantwoordelijke man zou zijn.
De ander, zonder twijfel een ver
tegenwoordiger van de Leeuwar
der Sicherheitspolizei, voelde
zich kennelijk zodanig in z'n
wiek geschoten, dat hij twee da
gen later weigerde Johannsen te
hulp te snellen, toen die bij her
haling telefonisch vanuit Bir
daard om versterking vroeg.
Het is aannemelijk dat deze
prestigekwestie van grote in
vloed is geweest op het ont
staan van de tragedie in Bir
daard: had Johannsen op
hulp kunnen rekenen, dan
zouden de Duitsers met een
rqke buit aan arrestanten
zjjn teruggekeerd, waar
schijnlijk zonder dat er ook
maar een schot zou zijn ge
lost.
Op zoek naar „slager Freerk"
trokken de drie mannen op de
vijftiende augustus naar Dok
kum, v/aar hun tocht langs alle
slagerijen niets opleverde: geen
enkele Dokkumer slager droeg
de voornaam Frederik of Freerk.
Toch konden Johannsen en Fau
re in het holst van de nacht een
verdachte arresteren, die welis
waar niets met spionage te ma
ken had en ook geen slager was,
maar wiens ouders hem zes en
vijftig jaar eerder dan toch maar
van de naam Frederik hadden
voorzien
Zo kwam de Dokkumer kleer
maker Frederik Korfmaker in
Duitse gevangenschap en hoe
wel Johannsen en Faure nog
geen etmaal later inderdaad oog
in oog kwamen met de slager
Freerk, die ze zochten, moest
Frederik de kleermaker naar het
concentratiekamp zo lang de
oorlog nog duurde werd hij van
de ene naar de andere cel ver
sleept.
Altijd zal het wel onbekend blij
ven door welk verraad het mo
gelijk werd, maar in Dokkum
kwamen de beide politieman
nen toch op het goede spoor:
voor een Freerk, die slager was,
moesten ze zijn in Birdaard!
Om zo weinig mogelijk op te
vallen namen Johannsen en
Faure voor de tocht naar Bir
daard een fiets, terwijl De Bruin
met de auto in Dokkum achter
bleef. Even 11a een uur stapten
ze bij slager Freerk de winkel
binnen met de mededeling, dat
ze controleurs waren van de
C.C.D.: ze zouden iemand heb
ben aangehouden met vlees en
valse vleesbonnen, afkomstig uit
de slagerij in Birdaard.
Omke Freark
Het bleek al gauw, dat het de
heren te doen was om Omke
Freark, maar die was net weer
met illigale bezigheden druk be
zet: samen met K.P. leider 'Kees'
zou hij een Engelse piloot uit
Oosternijkerk halen. Maar kwam
hij thuis, dan hep hij zo in de
verraderlijke Duitse val.
Terwijl een van de zogenaamde
CCD-ers het huis doorzocht
zorgde de ander ervoor, dat nie
mand de winkel verliet: ieder
een, die binnenkwam moest
binnenblijven en zo groeide het
gezelschap gestaag; eerst waren
er alleen de vrouw van Freerk
en drie van de kinderen, later
zaten er wel een man of zestien
met de rug tegen de muur, vol
komen onschuldige buurvrou
wen, maar ook „zware" illegale
werkers.
Versterkingen
Intussen telefoneerden de over
vallers, van wie de een behoor
lijk, de ander gebroken Neder
lands sprak, herhaaldelijk met
het verzoek versterkingen te stu
ren en het gevangen gezelschap
moet niet anders dan een uiterst
trieste afloop van deze affaire
hebben verwacht. Maar de uren
verstreken, zonder dat er meer
Duitsers kwamen, ook zonder
dat Omke Freark zich liet zien.
Natuurlijk was het geheimzin
nige gedoe bij de slager niet on
opgemerkt gebleven en toen de
mensen begrepen, dat niemand
de winkel verliet, stuurden ze
betrouwbare wachters naar alle
invalswegen om Omke Freerk te
kunnen waarschuwen voor het
gevaar.
Zo konden Omke Freerk en Kees
worden opgevangen, toen ze ar
geloos kwamen aanfietsen met
hun piloot in duizend haasten
werd de vliegenier in veiligheid
gebracht en toen trokken ze zich
terug bij een overbuurman om
vandaar de gang van zaken in
de slagerij gade te slaan.
Het was duidelijk, dat hier snel
wat gebeuren moest. Maar hoe?
Een vracht munitie en zes schiet-
klare revolvers lagen begraven in
de tuin van Freerk er viel niet
aan te denken ze daar vandaan
te halen. Het enige beschikbare
wapentuig bestond uit twee pis
tolen, pas gearriveerd en nog
niet eerder gebruikt.
Na ampel overleg met de inmid
dels te hulp gesnelde KP-ers
„Tjerk" en „Klaas" besloten de
mannen, dat Freerk, alleen ge
wapend met een mes, „gewoon"
Dit zijn de koppen van de kerels, die in de oorlogsjaren aan de touwtjes trokken, handlangers, verraders, beulen voor de Duitsers.
