IN HET RUITERSKWARTIER STONDEN DE KOFFIEHUIZEN IN DE RIJ
Eens was hier de Veemarkt
'T KLEINE KRANTSJE
8
Zoals er later aan de Langemarktstraat naast de veemarkt tal van cafébedrij
ven kwamen, .zo zijn er nog eerder heel wat koffiehuizen en herbergen ge
weest aan het Ruiterskwartier, waar onze verre voorouders honderd jaar ge
leden nog hun veemarkt hielden.
Tussen de Wirdumerdijk en de Oude Lombardsteeg stonden toen de koeien
in een lange rij en ten westen van de herberg van J. Meyer, die midden op het
Wilhelminaplein tegenover de Oude Lombard- of Bargesteeg stond, wachtten
de schapen en varkens op hun nieuwe eigenaars.
De veehandel ging toen met dezelfde gebruiken gepaard als nu en om de
koop van een paar koeien of een bak met biggen met het drinken van een
borreltje te bekrachtigen, kwamen de boeren in de veemarktcafé's bij elkaar
DE ZUIDERDWINGER
was de naam van een sedert 1835
verdwenen bastion, dat ongeveer
gelegen heeft ten oosten van de te--
genwoordige Prins Hendrikstraat en
ten zuidwesten van de Rijks HBS.
DE HANS LENZESTEEG
is de oorspronkelijke naam van de
Nauwesteeg aan de Wirdumerdijk,
kennelijk genoemd naar een meneer
Hans Lenze, die er wel een of meer
huizen zal hebben gehad.
DE RODE OS
heet het hoekhuis van de Post-
straat en de Minnemastraat. Er zit
nog een mooie rood geschilderde
gevelsteen in het pand met een os
en het onderschrift In de Rode Os.
Jarenlang heeft de heer Beetsma in
de Rode Os een slagerij gehad.
KOFFIEHUIZEN
heetten in opa's tijd wat we nu ge
woon café's of met een modern
woord koffiebars plegen te noe
men. Er zijn verschillende koffie
huizen geweest, die deze aandui
ding verwerkten in de eigennaam:
het Nederlandsch Koffiehuis, dat
gestaan heeft aan Over de Koren
markt (de Voorstreek dus), het
Friesch Koffiehuis aan de Wirdu
merdijk en het Nieuw Eriesch Kof
fiehuis van Hoogkamp aan het Rui
terskwartier.
HET
GULDEN HOEFIJZER
Na het verplaatsen van de veemarkt
- in 1874 - naat een nieuw terrein
tussen de Harlingervaart en de So-
phialaan hielden de herbergen en
koffiehuizen aan het Ruiterskwar
tier nog heel lang stand en wanneer
we de geschiedenis willen nagaan
van de enkele cafébedrijven, die er
nóg steeds zijn, komen we zeker te
recht in de tijd, dat hier de koeien
nog loeiden en men geregeld var
kens knorrend en gillend door de
Bargesteeg kon zien gaan.
De eerste foto's van de plaats, waar
deze oude veemarkt was, dateren
uit de tijd, dat de ene eeuw het veld
moest ruimen voor de andere en de
koeien en paarden en schapen en
varkens zelf komen daar dan ook
niet meer op voor.
Wel kunnen we er nog verscheidene
van die oude herbergen op zien en
aan Dijkstra's boekhandel te Leeu
warden hebben we het te danken,
dat er van een van die eerste foto's
een prentbriefkaart is gemaakt. Die
prentbriefkaart reproduceren we
hierbij, tegelijk met een kaart van
het Ruiterskwartier tussen de Ha-
niastëeg en de Doelesteeg.
Bargesteeg
Voor het maken van de eerste foto
heeft de fotograaf op het Wilhelmi
naplein gestaan met het gezicht
naar de Bargesteeg. Hij kreeg daar
bij - links - nog net de Hoedema-
kerssteeg in de zoeker en - rechts -
een hoekje van het plantsoen, dat
in 1881 op de plaats van de oude
veemarkt werd aangelegd.
Van links naar rechts staan de kof
fiehuizen netjes in het gelid en de
ouderen onder ons zullen zich de
namen nog herinneren, die deze be
drijven indertijd befaamd hebben
gemaakt. Op de hoek van de Wir
dumerdijk en het Ruiterskwartier
en dus niet zichtbaar op deze foto,
was 's Lands Welvaren, het loge
ment van Lojenga, die behalve her
bergier ook veehandelaar en vracht
rijder was.
Havank
In de beide panden ernaast waren
geen café's (in het ene woonde de
pettenmaker Van der Kallen, vader
van de detectiveschrijver Havank),
maar verderop naar de Bargesteeg
waren het allemaal herbergen en
koffiehuizen: „De Veehandel" van
Warner Beneken, „De Zwarte Bles"
van Sipke de Vries (later het Café
Jongsma), De Blauw Poort" naast
de steeg, die deze naam nog altijd
draagt, „Het Metalen Kruis", „Het
Grauw Paard", „De Gouden Ros
kam" (of „De Roskam") en de
„Liggende Os".
Op de andere foto prijkt - in het
midden links - het gebouw van De
Friesche Club nog als oude schouw
burgzaal in volle glorie en vertellen
de bomen op de achtergrond ons,
dat het Wilhelminaplein in de zo
mermaanden een lommerrijke
plaats moet zijn geweest.
Behalve verscheidene koffiehuizen
stonden er in die goeie ouwe tijd
ook verschillende „krullen" ofwel
publieke urinoirs aan het Ruiters
kwartier en op de beide hierbij af
gedrukte platen zien we er een.
Wie veel oude prentbriefkaarten
van Leeuwarden in handen heeft
gehad, met het opgevallen zijn,
dat het niet gemakkelijk is een
kaart van de oude binnenstad te be
machtigen, waarop een dergelijke
inrichting ontbreekt: ze stonden
om zo te zeggen om de honderd
meter in elke straat.
De geneesheer directeur van het
Stadsziekenhuis, Dr. Ph. Kooper-
berg, die in 1888 een Geneeskun
dige Plaatsbeschrijving van Leeu
warden uitgaf en daarvoor alle uri
noirs keurig telde, kwam dan ook
op het ongelooflijke totaal van 71
met een totaal aantal bakjes van
101. Met de 13 publieke privaten
in de stad konden ze wel aan de be
hoeften van de bevolking voldoen,
zo luidde de conclusie van dokter
Kooperberg.
In de loop van de jaren zijn bijna al
deze „krullen" uit het stadsbeeld
verdwenen en wie nu in Leeuwar
den foto's maakt, zal moeite heb
ben zo'n publiek urinoir op de
plaat te krijgen.
heette honderd jaar geleden een
huis aan de smalle zijde van de
Nieuweslad: hel vierde van de
hoek van de Sint Jacobsstraat.
DE NIEUWE DOELEN
hebben we allemaal nog wel gekend
als het „vermaarde logement" aan
de Voorstreek op de hoek van Min
nemastraat. Het is een jaar of wat
geleden bij wijze van vergissing ge
sloopt: pas toen het massieve ge
bouw tegen de vlakte lag kreeg men
in de gaten, dat men het Minnema-
huis had gesloopt, de resten van een
trotse stins. In 1830 was het Minne-
ma huis gekocht door de eigenaar
van het logement De Wijnberg aan
de Wirdumerdijk, die het gebouw
met veel kosten liet verbouwen tot
logement. Wellicht kreeg het hotel
de naam van Nieuwe Doelen, om
dat er al een Oude Doelen was, een
ontspanning voor de uitgaande
Leeuwarders op de hoek van de
Grachtswal.
DE WIRDUMERDIJK
werd in vroeger jaren gewoon de
Dijk genoemd. Ze is ook inderdaad
een dijk geweest, een stuk van de
oostelijke dijk van de vroegere Mid
delzeel.
DEZOUTSLOOT
moet genoemd zijn naar een zout
keet, die in oude tijden bij Pieters-
buren aan het Vliet heeft gestaan.
De sloot liep langs de westkant van
Pietersburen in noordelijke richting
naar het Vliet. Er is ons wel eens
verteld, dat de sloot indertijd met
„stukken blik" is gedempt.
