HET ZWEMBAD „DE GROOTE WIELEN"
Grepen uit de geschiedenis
8
ïtCleine Z^rantóje leeót iedereen
Staande op de plaats aan de Gio-
ningerstraatweg waar eens de „Ver-
eeniging Zwembad Groote Wielen"
te Leeuwarden haar inrichting had
en uitziende over het wijde water
en het vlakke Friese land - hoe mooi
is het daar nog - gingen mijn her
inneringen als vanzelf terug naar de
tijd - nu reeds een vijftig jaren
geleden - toen ik er als jongen
zovele dagen heb doorgebracht en
zovelejongensvreugden heb beleefd;
veilig zwemmende in het met houten
steigers omringde bassin, roeiende
en zeilende in de bootjes van de
vereniging met mijn vriendjes over
de Grote Wielen, de Houtwielen,
het Sierdswiel en de Kleine Wielen
en daarbij belevende al de „avon
turen", die het jongenshart nodig
heeft om gelukkig te zijn. Als we
over twee bootjes beschikten vorm
den we twee partijen en deden we
de Tweede Engelse Oorlog nog eens
.over; de ene boot staande onder
bevel van Michiel Adriaanszoon de
Ruyter, de andere onder de Engelse
admiraal en trachtten wij de vijand
in de brede rietkraag aan lager wal
te duwen, waar hij dan bij een
stevige bries niet of moeilijk meer
uit kon komen om zelf nog juist
aan dat gevaar te ontsnappen.
DE PIONIERS
Ik dacht ook aan de mannen, die de
eersten waren geweest om de moge
lijkheden van de Grote Wielen als
recreatieoord voor Leeuwarden in
te' zien, ze ook metterdaad gingen
benutten en volkomen belangeloos
hun tijd en daadkracht gaven voor
het werk, waar tientallen jaren lang
Leeuwardens burgerij en vooral de
jeugd maar toch ook de ouderen
van zouden gaan profiteren. Zij
pleegden daarmede sociaal werk van
de beste soort, in een tijd, toen de
sociale aspecten in de maatschappij
nog betrekkelijk weinig aandacht
kregen.
Het kwam in mij op, uit eerbied
voor deze mannen en terwille van
hun nagedachtenis, hier het één en
ander uit de geschiedenis van de
„Vereeniging Zwembad Groote Wie
len" te vertellen. Haar archieven
berusten thans in het Stadhuis te
Leeuwarden en dank zij de welwil
lendheid van de stadsarchivaris, Jhr.
van Lennep, kon ik daar inzage van
krijgen.
Het is ook goed om te zien hoe
particulieren vroeger met uiterst
schaarse geldmiddelen en zonder
enige overheidssteun iets wisten op
te bouwen; klein beginnende, maar
door volhardendheid en zuinig be
heer geleidelijk iets goeds, iets moois
tot stand brengende ten algemenen
nutte. Niets is bestendig op deze-
aarde en zo is ook het zwembad
Grote Wielen er sinds enige jaren
niet meer, maar dat doet niets af
aan het feit, dat het voor de ont
wikkeling van de zwemsport niet
alleen in Leeuwarden, maar voor
die van geheel Friesland, waarop het
inspirerend werkte, van grote be
tekenis is geweest.
HOE HET BEGON
Aan het einde der vorige eeuw
bestond in Leeuwarden de Gymna
stiek-, Scherm- en Zwemvereniging
„Claudius Civilis", die voor haar
afdeling zwemmen al jarenlang con
tracteerde met de Leeuwarder Bad
en Zweminrichting aan de Harlinger
Singel. Toen de aktiviteiten op het
gebied der gymnastiek en scherm-
sport reeds lang hadden opgehou
den bleef de beoefening der zwem
sport gehandhaafd, doch de Leeu
warder Bad- en Zweminrichting,
bijgenaamd de inktpot, was een
verre van ideale plaats daarvoor.
Pogingen om verbeteringen aan te
brengen mislukten en in het voorjaar
van 1903 werd door het toenmalige
bestuur van de afdeling zwemsport
van „Claudius Civilis", bestaande
uit de heren Hk. Albers, H. Swart
en J. de Boer Gzn, het contract
opgezegd, waarmede de vereniging
„Claudius Civilis" in feite had opge
houden te bestaan. Genoemde heren
lieten het daarbij echter niet. Door
middel van een circulaire richtten
zij een oproep tot een aantal stad
genoten en zwemliefhebbers in Leeu
warden en op een vergadering in
het hotel „Het Wapen van Fries
land", gehouden op 2 juli 1903,
werd een commissie gevormd - be
staande uit de heren Hk. Albers,
A. Andringa, J. de Boer Gzn, A.
Cohen, J. Feteris, J. de Jong, Th.
Schrakamp, D. Swart, H. Swart en
B. de Vries - die zich ten doel stelde
het exploiteren van een zwem- en
badgelegenheid aan de Grote Wielen
voor het seizoen 1903. Aanvanke
lijk ging men niet verder dan 1903,
omdat van andere zijde ernstige
plannen bestonden een nieuw zwem
en badinrichting in de stad Leeu
warden te doen bouwen, welke
DOOR
DRS. C. IM. DE BOER
geheel aan de eisen des tijds zou
voldoen. Het zwembad Grote Wie
len zou vermoedelijk dus slechts
voor één hoogstens twee seizoenen
dienst moeten doen.
Van de grote plannen voor een
inrichting in de stad kwam echter
niets en het zwembad aan de Grote
Wielen kreeg dus de kans zich verder
te ontplooien, welke kans inderdaad
schitterend werd benut.
Het eerste seizoen was helaas in zijn
financiële uitkomsten niet bemoe
digend. De ontvangsten hadden
f 123.- bedragen en de uitgaven
f 208.-, waaronder het salaris van
een badmeester ad f 5.- per week,
de aanschaffing van enkele inven
tarisgoederen, zwembroekjes, hand
doeken e.d. en een advertentie in de
Leeuwarder Courant. Het tekort
ad f 85.- werd door de tien leden
der commissie persoonlijk aange
vuld; daartoe hadden zij zich van
tevoren verplicht. Mismoedigd wa
ren zij geenszins. De slechte resul
taten weten zij aan de te late ex
ploitatie, waarmede pas midden in
het seizoen was begonnen en ten
tweede aan het feit, dat het water
in die zomer ongeveer een halve
meter hoog op het land vóór de
badhokjes stond, zodat de zwem
liefhebbers soms op de rug van de
badmeester daarheen moesten wor
den gedragen.
Het optimisme bleek wel gerecht
vaardigd, want sinds dat eerste sei
zoen in 1903 heeft de inrichting
één lange reeks van jaren gehad, tot
en met 1934, waarin de exploitatie
steeds overschotten liet en daardoor
de mogelijkheid tot haar voortduren
de verbetering en uitbreiding.
1904 werd het jaar van definitieve
oprichting. De voorlopige behuizing
moest natuurlijk een meer perma
nent karakter krijgen en bovendien
worden vergroot wilde een lonende
exploitatie mogelijk worden. Er
werd een definitief bestuur benoemd
bestaande uit de heren Hk. Albers
voorzitter, Th. Schrakamp secretaris,
die echter spoedig aftrad om plaats
te maken voor de heer H. Swart, en
J. de Boer Gzn penningmeester.
FINANCIËLE ZORGEN
Een huishoudelijk reglement werd
vastgesteld, alsmede een instructie
voor de badmeester. Op de statuten
was de Koninklijke goedkeuring aan
gevraagd en verkregen, waarmede
de „Vereeniging Zwembad Groote
Wielen" als rechtspersoon was er
kend per 25 juni 1904.
De financiering bracht vanzelfspre
kend direct de nodige zorgen mee.
Had men in 1903 het stukje land,
waarop de inrichting stond, gehuurd,
in 1904 was men van plan datzelfde
stukje te kopen voor f 280.-. De
eigenaar wilde echter niet minder
dan 1/3 ha. verkopen voor de prijs
van f 800.-. Dat was in die dagen
voor een pas beginnende vereniging
een groot bedrag, maar toen één
der leden bereid bleek f 500.- voor
dat doel te lenen en bovendien het
niet direct te gebruiken deel van
het land als hooiland kon worden
verhuurd, kwam de koop tot stand.
Het zou spoedig blijken, hoe be
langrijk die aankoop van dat aan
vankelijk te grote stuk land voor
de vereniging is geweest. In latere
jaren verkreeg zij nog meer land en
water in eigendom en huur.
Aan de in 1903 gebouwde 5 kleed
kamertjes werden in 1904 nog 15
toegevoegd. Het gebouwtje moest
worden vergroot, grondwerk wor
den verricht, zand geplempt in het
bassin, 2 roeibootjes aangeschaft,
alsmede badgoed enz. enz. De aan
vankelijk geschatte begroting van
uitgaven ad f 1.000.- bleek veel te
laag. Alles met elkaar was er onge
veer f 2.500.- nodig om tot een
enigszins behoorlijke inrichting en
exploitatie te kunnen komen. Maar
het geld kwam op tafel.
HET BAD GAAT OPEN
Op den 12den mei 1904 werd
het zwembad, met vlaggen ver
sierd, voor belangstellenden ter be
zichtiging opengesteld en op 15
mei d.a.v. in gebruik genomen.
Het loon van badmeester Wietzema
bedroeg voor het gehele seizoen
(mei tot oktober) f 100.- plus een
deel van de winst verkregen op de
verkoop van chocoladerepen en
„kogelflesjes". De winstmarges in
die dagen waren overigens wel zeer
gering. Het zwembad was alle dagen
geopend van 7 uur 's morgens tot
7 uur 's avonds; in de maanden juni,
juli en augustus van 6 uur tot 8 uur
en zondags van 7 uur tot 12 uur
's middags. De vroege ochtenduren
waren nodig, omdat velen gaarne
voor zij naar hun werk gingen nog
een bad wilden nemen. Het aantal
abonnee's in 1904 bedroeg 97. Een
jaarabonnement kostte f 3.50; voor
twee uit één gezin f 3.- per persoon;
voor drie en meer f 2.50. Een enkel
bad met gebruik van zwembroek en
handdoek 25 cent. De huur van een
roeibootje was voor 2 uur of korter
25 cent; voor ieder uur langer 10
cent. De huur van een hengelstok
met snoer bedroeg 5 cent.
(Wordt vervolgd)
