OVER HET WASSEN EN DE
WASDAG IN VROEGER TIJD
Er zijn in vroeger jaren en vooral
voor de oorlog in Leeuwarden en
Huizum tal van wasserijen ge
weest, die met elkaar aan hon
derden mensen werk gaven. Zo
voor de vuist weg kan ik er heel
wat noemen: Rapenburg in Hui
zum, De Hoop aan de Tijnjedijk,
de Noordster aan het Zuidvliet,
Ozon in de Tramstraat, Smeding
op de Westerplantage, Jeelof in
de Gysbert Japicxstraat, Floren
ce, een depot van een wasserij uit
Bolsward en Tap op de Breede-
plaats als depot van een zaak uit
Meppel.
Best mogelijk, dat ik er nog wel
een vergeten heb ook. Daarnaast
had men dan nog de Stoomwas-
serij- en Ververij van Hoeksema
aan de Hoqjcstersingel, Expres op
de hoek van de Groningerstraat
weg en de Van Leeuwenhoek
straat, Krom in het Naauw en
Perfecta in de Nieuwe Ooster
straat.
Na de oorlog waren de meeste
van deze bedrijven nog intact,
maar later werd dat minder. Aan
vankelijk hadden de grote wasse
rijen veel werk van de ziekenhui
zen en de hotels, maar steeds
meer hotels verdwenen en zie
kenhuizen begonnen met een ei
gen wasserij
EIGEN WASSERIJ
Het Triotel bijvoorbeeld is ge
bouwd met een hypermoderne
wasserij en ook de andere zie
kenhuizen kregen hun eigen was
serij. Ook is er nog een tijd
geweest, dat de ziekenhuizen de
zogenaamde eenmalige lakens
hadden, maar ik hoorde, dat men
van dat systeem weer is afge
stapt. Die lakens zijn er nog wel,
maar ze worden weinig of niet
meer gebruikt.
Voor de mensen op de ambulan
cewagens is het ook een stuk
gemakkelijker geworden, omdat
het niet geeft voor welk zieken
huis zij patiënten hebben - de
gebruikte lakens laat men achter
en men krijgt direct schone mee
terug.
Nu zijn de ziekenhuizen, naar ik
vernam, er weer van teruggeko
men om zelf de was te doen en
dat is dan nu weer uitbesteed aan
de grote wasserijen, alleen in
Leeuwarden hebben we volgens
mij geen wasserij meer, behalve
dan Dam Hokatex, maar dat is
een grote landelijke wasserij met
o.a. ook linnenverhuur.
In het begin van de dertiger jaren
is er voor een bepaalde firma
nogal wat reclame gemaakt voor
het product Wennix bleekpoe-
der. De vrouwen gebruikten toen
veel blauwsel, de zakjes blauw
van Rickets en de pakjes van
Wennix.
GELUIDSWAGEN
Er was toen ook al een geluids
wagen en achterin had men een
poppenkast over de hele breedte
van de auto - ook werden er wel
eens lichtbeelden vertoond.
Vaak kwam de auto op woens
dagmiddag of op middagen na
vier uur, wanneer men veel kin
deren op straat kon verwachten.
Dikwijls werd het van te voren
bekend gemaakt met een folder
tje huis aan huis.
Als dan de poppenkast er was
kreeg je een vlaggetje en moest je
met Jan Klaassen en Katrijn het
volgende liedje zingen, dat dan
ook op het scherm werd gepro
jecteerd: O juffrouw Krakepit
Wat zijn jouw kleertjes wit Jij
bleekt met Wennix Mens, dat
zie ik aan je goed Ik neem ook
strakldes Die blauwe pakkies
Met Wennix bleekpoeder Bleek
je zo je bleken moet.
Je kreeg dan ook nog een prent
briefkaart, die je met een sponsje
vochtig moest maken, Waarna er
een plaatje verschenen, natuur
lijk met W
In vooroorlogse jaren had men
op de wasserijen speciale afdelin
gen voor het wassen van boorden
en sommige bedrijven hadden
ook een aparte bezorging voor
boorden. De prijzen varieerden
nogal eens. Meestal was het een
dubbeltje per boord. Alleen Tap
op de Breedeplaats nam zeven-
eneenhalve cent, maar dan be
taalde je bij een ander twaalf cent
Maandags de boorden gehaald,
vrijdags of zaterdags bezorgd en
dan waren ze zo hard als een
plank, maar ze bleven wel goed
stijf.
"WAS BUITENHUIS"
Je zag in die tijd ook veel adver
tenties, waarin meisjes werden
gevraagd voor het strijken van de
boorden of het mangelen. Ook
particulieren hielden er wel reke
ning mee: vroegen zij een meisje,
dan kwam er vaak in de adver
tenties te staan "Was buiten
huis".
Toch was het voor de meeste
mensen een begrip, dat het
maandags wasdag was. Je kon
dan ook vrijwel overal de waslij
nen vol zien hangen en dat zag je
vooral in de arbeidersbuurten,
omdat hier de was voor aan de
straat hing, wanneer de wonin
gen geen achterom hadden.
De vrouwen stonden dan aan de
grote houten- of zinken wastob
ben met een groot wasbord er in.
Met houten borden moest je al
tijd voorzichtig zijn en er wat
water in laten staan, anders liep
je de kans dat de hoepels loslie
ten door het uitdrogen.
Toen kregen we de tijd, dat er
wringers kwamen; een vrouw,
die zo'n wringer had werd al
voor rijk aangezien. Er kwam
een speciale winkel voor ronde
houten wasmachines op vier po
ten en met een handvat en vlieg
wiel; die moest je met de hand
draaien. Dat was de Velo en die
winkel was in de Nieuwe Ooster
straat, waar nu de groentezaak
van Van der Meulen is.
DEMONSTRATIES
Die winkel hield demonstraties
en het was mogelijk een wasma
chine in huurkoop te krijgen voor
vijfenzeventig cent in de week.
Na niet al te lange tijd kwamen er
ook elektrische. Wie zo een had
moest de knop omdraaien en het
vliegwiel op gang brengen.
Na het opheffen van deze Velo-
winkel is er in later jaren een
nieuwe Velo gekomen op de
Voorstreek; ik meen waar nu de
sportschoenenzaak van Diepen-
maat is.
Na de oorlog verschenen er al
gauw bedrijfjes, die wasmachines
verhuurden voor een gulden per
uur; die werden dan gebracht en
gehaald. Die mensen hadden het
er druk mee, maar hun bedrijfjes
gingen ter ziele, toen al gauw
bleek, dat de mensen hun eigen
wasmachine wilden hebben.
Ook de later gekomen Wasseret
tes hebben geen lang leven ge
had; volgens mij is er nu alleen
nog maar een in de Willem Lode-
wijkstraat.
Buiten alle wasserijen om waren
er in vooroorlogse jaren ook nog
particuliere wasvrouwen. Som
mige mensen vertrouwden hun
was niet aan wasserijen toe met
het oog op het slijten en vanwege
de hygiëne, omdat alles in één
grote machine kwam. Die kwa
men dan wel bij particulieren
terecht.
Mijn grootmoeder had ook zo'n
gezin als klant en ook waste ze de
handdoeken voor de gemeente
reiniging. Eerst haalde zij die op
van het Zuiderplein naast bakker
Vredenburg en later moest ze die
halen uit de Schrans. Is er nog
iemand, die iets weet van een
kantoor van de gemeente op het
Zuiderplein - dat zou ik nog
graag eens willen weten.
Een heel aparte positie in dit
hoofdstuk van het wassen namen
en nemen misschien nog wel de
schippers in. Mensen aan de wal
mochten wassen en drogen, wan
neer ze wilden, maar schippers
mochten dat niet. Voor deze
categorie was. een speciale tijd
opgenomen in de Politieverorde
ning: op maandag de gehele dag
en verder in de week tot 's
middags twaalf uur. Ik zou wel
eens willen weten of die verorde
ning nu altijd nog bestaat.
Leeuwarden
R. Poelstra
Het is wasdag in de (vroegere) Mariabuurt.
In september 1961 werd bij het
Parkherstellingsoord de nieuwe
Buitenschool officieel in gebruik
gesteld door Prinses Beatrix. Bij
een rondgang over het terrein
bleef de Koninklijke gast met een
van haar schoenen achter een
tegel haken. De voorzitter van de
Vereniging "Leeuwarder Park-
herstellingsoord", Dr. E. H. Hij-
mersma, die Beatrix rondleidde,
zag het en reageerde spontaan:
"Pas op, famke!" zei hij.
