OP NOTARISKANTOOR KON
JE VAN ALLES BELEVEN
VOORAL IN OORLOGSJAREN
Onlangs heeft er een foto in 't Kleine Krantsje gestaan van het pand Willemskade
nummer 4, dat vroeger bewoond werd door de notaris Sikke Molenaar. Hij had, met
een ingang in de Zuiderstraat, in dat pand ook zijn kantoor, terwijl hij het bij het huis
behorende pakhuis' verhuurde aan de heer Waling Dijkstra, die er een verfhandel had.
Op dat kantoor ben ik, nu al meer dan vijftig jaar geleden, begonnen mijn theoretische
kennis als kandidaat-notaris in de praktijk te gebruiken. Een overvloed van herinne
ringen heb ik aan die tijd, waarvan die tijdens de oorlog meer in het menselijke en
persoonlijke vlak liggen.
EEN BOEK
Ter gelegenheid van uw publika-
tie van de ruïnes van het Old
Burger Weeshuis heb ik al eens
verteld dat we van de Grüne
Polizei of S.S. de opdracht kre
gen niet naar buiten te gaan en
niet naar buiten te kijken. Later
bleek dat een arrestant in doods
nood door een raam van het
Weeshuis was gesprongen en op
onze binnenplaats was terecht
gekomen. U hebt daafover nader
gepubliceerd in uw uitgave van
24 oktober 1981.
OP EEN EILAND
Tijdens de oorlog zaten we daar
als op een eiland temidden van
de Duitsers. Aan de zijkant het
weeshuis met Grüne Polizei en
S.S.; tegenover ons de Ortskom-
mandant in het mooie herenhuis.
(Na de oorlog een paar dagen het
huis van de Town Major en daar
na de kantoren van de P.O.D. -
De Politieke Opsporings Dienst).
In de loop van het jaar 1944
zaten op de andere hoek van de
Zuiderstraat in de Spaarbank
Belgische nationaal socialisten -
aanhangers van Degrelle?
Kort vóór een inboedelveiling
kregen we eens het bevel om
direkt "Dik Trom" en "Hollands
Glorie" tussen de te verkopen
boeken te verwijderen anders
zou alles in beslag genomen wor
den. Ze bemoeiden zich met al
les: van nationaal socialistische
zijde kregen we een reprimande
dat we in een akte hadden ver
meld dat een erflater was geëxe
cuteerd op de Leusderheide, daar
we ons hadden behoren te hou
den aan het overlijdensbewijs
waarin stond dat die persoon was
"overleden" in Amersfoort.
Presse- en Kulturdienst van de
Duitsers hadden een hinderlijke
belangstelling voor het testament
van iemand, die bepaald had dat
de begrafenis op oud Friese wijze
moest plaats vinden.
Op een gegeven moment werd
het hele huis gevorderd (ik meen
voor de Feldgendarmerie) en
moesten we hals over kop ver
huizen naar het grote huis aan de
Nieuwestad van de freules van
Eysinga met de grote tuin aan het
Ruiterskwartier.
In het vooijaar 1944 kwamen ze
tot het vermoeden dat de inlich
tingendienst van de ondergrond
se de concentratie van Duitse
instanties in de Zuiderstraat had
doorgegeven, zodat we toen
plotseling weer uit het huis aan
de Nieuwestad werden gezet en
weer naar de Zuiderstraat terug
moesten. Ik was toen al een tijd
ondergedoken, maar ben toen
toch weer een dagje boven water
gekomen om mee te helpen sjou
wen, zodat akten en dossiers niet
in verkeerde handen konden ko
men.
GEVAAR
Daar notaris Molenaar ook getipt
was door de ondergrondse dat hij
bij een eventueel bombardement
op al die Duitse instanties, ook
gevaar liep, hebben hij, zijn echt
genote en schoonzuster, ook
geregeld 's nachts elders gesla
pen. In de bevrijdingsnacht
meenden we vanaf de rand van
Leeuwarden, dat het pand tege
lijk met het Weeshuis in vlam
men op ging.
Achteraf bezien is het misschien
provocerend geweest, dat we tij
dens de grote staking het kantoor
ook drie dagen hebben gesloten
en dat pal tegenover de Ortskom-
mandant.
Nog een paar praktijkherinnerin
gen, die niets met de oorlog
hebben te maken:
Op het kantoor waren enige hon
derden hypotheken in admini
stratie van particuliere geldge
vers. Rente en aflossing moesten
worden betaald op 12 mei en 12
november, evenals de pacht van
land,destijds nog huur genoemd.
IN DE RIJ
Men stond dan in een rij te
wachten. Er waren veel geldle
ningen bij van particulieren op
arbeiderswoningen van 1600,—
1800,-, 2000,-. De rente was
ongeveer 4% (meestal een kwart
of een half procent hoger dan de
geldgevers bij een spaarbank
konden krijgen), terwijl halfjaar
lijks 12,50 of 25,- moest
worden afgelost. De schuldenaar
had dan een voor die tijd be
woonbaar huisje voor nog geen
100,- rente per jaar, plus een
paar dubbeltjes grondbelasting
en wat onderhoud, dat men zelf
deed. Met een paar extra aflos
singen was de woning na een jaar
of tien, vijftien vrij van schuld.
Werd men ziek dan kreeg men
De Willemskade met op de hoek van de Zuiderstraat het kantoor van notaris Sikke Molenaar. Aan de andere kant van de straat het pand,
waarin in de oorlog de "Ortskommandant" zat.
Wanneer ik een welversneden
pen had, zou ik een boek kunnen
schrijven over wat men allemaal
in de praktijk kan meemaken,
niet alleen tot vermaak van de
lezers maar ook als een waar
schuwing voor degenen, die niet
tijdig orde op zaken stellen. Uit
mijn Leeuwarder jaren wil ik er
een paar noemen:
Het overlijdèn van een vermo
gend ongehuwde zonderling. Hij
woonde in een huis waar in de
laatste jaren nimmer een kachel
had gebrand. Hij kookte zijn eten
op een petroleumstelletje. Ik wil
niet uitweiden hoe we in de ka
mer (waar de overledene in een
bedstede lag en later op de grond
omdat we de bedstede met een
hooivork ook moesten uitmes
ten, waarin we uiteindelijk een
blikken sigarendoos met een
groot vermogen aan bankpapier
vonden) naar gegevens hebben
gezocht.
Via de krant hadden we ieder die
meende dat hij in aanmerking
kwam als erfgenaam (familie)
uitgenodigd om na de begrafenis
(Vervolg op pag. 17)
Het "weeshuis" op de hoek van het Zaailand en de Zuiderstraat waar
in de oorlog zo'n dreiging van uitging.
vrijstelling of uitstel van aflos
sing. Moeilijkheden waren er
praktisch niet, behoudens de
steeds weer terugkerende tegen
zin om het kwitantiezegel te be
talen. Eerst vijf, later tien cent.
Ook werd bemiddeld met het
verstrekken van een geldlening
van een paar tientjes voor de
aankoop van zomerbrandstof,
wekelijks of maandelijks terug te
betalen en een paar dubbeltjes
rente. En dat geschiedde allemaal
in die tijd - evenals het invullen
van belastingbiljetten in de slap
pe zomermaanden - praktisch als
service. Onvoorstelbaar.
In de tegenwoordige tijd is haast
nog onvoorstelbaarder, dat in die
vooroorlogse crisistijd "eigen
bouwers" soms pas een huis kon
den verkopen, wanneer het ver
huurd was. We spraken wel eens
van "beroepshuurders". We kre
gen soms het vermoeden, dat
iemand wel eens werd overge
haald om als huurder op te treden
en dat diezelfde huurder na een
paar maanden in een ander pas
gebouwd huis woonde.
In het begin toen ik er kwam,
werkte men er ook nog met een
"kopiëerpers". Van alle uitgaan
de stukken werd niet alleen een
doorslag in het dossier bewaard,
maar ook een kopie gemaakt
door middel van een pers in een
boek met ragfijn papier met een
uitgebreid naamregister, zodat
men een tijds- en naamsgewijs
overzicht over vele jaren had. O
wee, als tegen sluitingstijd de
brieven gekopiëerd werden en
de bladzijde in het boek te zwaar
bevochtigd werd, dan liepen alle
blauwe of paarse letters van de
brieven uit en moest alles wor
den overgetikt of overgeschre
ven met kopiëerlint of -inkt.
De prijsdaling was in de crisistijd
zó groot, dat huizen op erfpacht
wel zijn verkocht met "geld toe"
of - omdat de lasten hoger waren
dan de opbrengst, dat men pro
beerde afstand te doen van zijn
"onland", zodat de Staat er dan
eigenaar van zou worden. De
kadasters hadden opdracht van
de regering om die afstandaktes
niet toe te passen. Ik weet het
niet zeker, maar ik meen dat
wegens niet gebruik van land
maatregelen zijn of moesten
worden genomen om het over
waaien naar ander land van
"shekels" te voorkomen.
