BRUG GAAT OPEN: RENNEN!
JOHAN WARDENIER VINDT
BRANDSTOFLOZE MOTOR UIT
AMUSEMENT
VAN VROEGER
DE SENSATIE VAN DE EEUW
f
Een naam, die een halve
eeuw geleden op ieders
lippen lag, was die van
Parmentier, Koene Par-
mentier, de gezagvoerder
van de vermaarde Uiver-
vlucht. Toen echter het
sensationele nieuws van
Wardenier in de kranten
kwam, stond er een dich
ter op om ons te melden:
,,'t Is nu niet langer Par
mentier, 't is nu voortaan
Wardenier!"
VJ
In vroeger jaren, toen het scheep
vaartverkeer in de Leeuwarder
grachten voor bijna honderd pro
cent intensiever was dan nu, kon
den we geregeld het beeld aan
schouwen van rennende voet
gangers en racende fietsers, die
nog gauw even over de brug
moesten, wanneer de brugwach
ter aanstalten maakte om de af
sluitboom omlaag te laten.
Dat ook automobilisten op zo'n
moment blijk gaven van een plot
selinge haast konden we lezen in
een bericht uit een oude krant,
waarin gewag werd gemaakt'van
het aanstaande opendraaien van
de Eerste Kanaalbrug.
Reeds had de brugwachter de
boom aan de kant van de Ooster-
grachtswal neergelaten, toen er
van de andere kant nog ijlings
twee auto's de brug opreden. Een
behulpzame jongen opende toen
nog even de doorgang voor de
eerste auto, maar de tweede wa
gen had hij blijkbaar niet gezien:
hij liet de afsluitboom weer los en
die plofte met een doffe klap op
de motorkap van de volgende
wagen.
Niet alleen werd hierdoor de
wagen vrij wat beschadigd, maar
ook de afsluitboom raakte men
nog kwijt - toen de boom weer
werd opgelicht om de auto toch
nog vrij baan te geven, bleek, dat
ze was losgelaten en ploempte
daardoor het grachtwater in
Na een latere mededeling, dat er
in Zwolle van het nieuwe type
motor acht exemplaren werden
gemaakt, trok een journalist uit
Wolvega, samen met een ge
meente-veldwachter, naar de be
wuste fabrikant, die desgevraagd
verklaarde de heer Wardenier in
het geheel niet te kennen.
Toen ook bleek, dat andere in
lichtingen van de uitvinder niet
met de waarheid overeenstem
den, werd het aanvankelijke ver
trouwen van velen aan het wan
kelen gebracht.
SCHERP ONDERZOEK
Ook het gemeentebestuur van
Weststellingwerf, eerst uiterst
optimistisch, begon nu te twijfe
len en nadat het onder leiding
van de burgemeester "een zeer
scherp onderzoek" had inge
steld, kon iedereen zich vereni
gen met de conclusie, die er -
nog geen week na de eerste be
richten - in de plaatselijke pers
kwam te staan: "Van de heele
opzet gelooven wij thans niets
meer!"
INRICHTING.
Een triest dieptepunt van alle be
richtgeving rond de sensationele
vinding, vormde tenslotte de
vetgedrukte mededeling over
het lot van de jeugdige uitvinder:
"Nader vernemen wij, dat War
denier gisterenavond voor eigen
rust en veiligheid is overgebracht
naar de Psychiatrische Inrichting
van Prof. van der Scheer in Gro
ningen".
En toen trok Wolvega zich weer
in de stilte van weleer terug. De
droom was voorbij. Geen grote
fabriek met dertienduizend ar
beidsplaatsen, geen nieuwe
werkgelegenheid voor Weststel
lingwerf.
Onvoorstelbaar sensationeel - dat was het nieuws, dat nu precies vijftig jaar geleden,
in het begin van november 1934, plotseling heel Nederland beroerde. Een in Wolvega
wonende jongeman, de nog maar twee en twintig jaar oude Johan Wardenier, had de
spectaculaire uitvinding gedaan van een automotor, die men "brandstofloos" kon
noemen - hij had een machine geconstrueerd, die geen water nodig had en die aan
voeding niet meer zou kosten dan een vijf en twintig gulden per jaar. Zijn vinding zou
op het gebied van motoren weinig minder dan een omwenteling betekenen!
Al enige tijd gingen er wilde ge
ruchten door Weststellingwerf
over de geheime vinding van een
nieuw systeem motor, tot het
grote nieuws zwart op wit in de
krant kwam te staan. Van dat
moment af werd het met name in
Wolvega "een gekkeboel" -
nieuwsgierigen stroomden toe,
telefoonlijnen raakten overbe
zet.
Er zou ook in Wolvega een
fabriek verrijzen, die aan niet
minder dan dertienduizend men
sen werk kon bieden en een nóg
grotere fabriek met een ijzergie
terij kwam er in Amsterdam.
Voor het stichten van deze fa
brieken lag er al een bedrag van
dertien miljoen gulden op tafel -
rijksingenieurs hadden de teke
ningen er al voor gemaakt.
De jeugdige uitvinder, die de
nieuwe motor zelf in de handel
zou brengen, zei een maand eer
der bij Zwolle al een geslaagde
proef te hebben genomen in te
genwoordigheid van een auto
mobielfabrikant; na de Jaar
beurs van '35 zou er een
demonstratietocht zijn, waarna
heel Europa er mee zou kunnen
kennismaken. Eerder al zou de
nieuwe motor door heel Neder
land gaan.
Tijdens een bijeenkomst met de
pers viel vooral de "zekere rust
en kalmte" van de jonge uitvin
der op en bij wie er al enige
twijfel mocht rijzen werd het
wantrouwen weggenomen door
de manier, waarop Johan War
denier alle gestelde vragen be
antwoordde.
Op de kardinale vraag of de pers
de nieuwe motor kon aanschou
wen, reageerde de uitvinder
evenwel minder bevredigend: de
motor was er, inderdaad, maar
ze was nog niet helemaal be
drijfsklaar en zou dat niet eerder
dan over een week kunnen zijn.
(Vervolg van pag. 1)
het Duo Henrico verwisseld, dat
uit de heren Rijpstra en De Jonge
bestond. Dan was er nog het Duo
Ensing-Jordan. Geen feest of er
was wel een humoristen-duo bij.
Maar deze keer wil ik graag wat
over het Duo "Graficus" vertel
len. De heer Van der Schaaf be
gon als jongen met heel vroeg
brood rond te brengen, ongeveer
tot twaalf uur, om dan 's-mid-
dags als drukkers-leerling nog in
Bergum te werken.
Daarna kwam hij bij de firma
Colet, die in de Oude Ooster
straat een drukkerij had. In het
pand zit nu een banketbakker.
De zaak Colet ging naar de Ar
beiderspers over, en de heer Van
der Schaaf ging mee. Nog later
zou de geboren en getogen Vliet-
ster Van der Schaaf naar de
drukkerij van Miedema gaan, ge
vestigd aan de Nieuweburen om
vervolgens weer jaren te gaan
werken bij de Coöperatieve
Handelsdrukkerij
De heer Van Zurk heeft hoofd
zakelijk bij de firma Miedema op
de Nieuweburen gewerkt. De
naam Duo "Graficus" is dus wel
heel duidelijk, zij waren grafici.
NEDERLANDS EN FRIES
Hoe was nu het repertoire? Zij
traden met een Nederlands en/of
Fries repertoire op. De kleding
bestond uit het klassieke rokcos-
tuum en voor de voordrachtrol-
len werd natuurlijk in verschil
lende costuums gewerkt, denk
maar eens aan vele karakter-rol
len als boer of zwerver. Dit ken
merkt toch wel het repertoire
van de humoristen uit die tijd.
Door het Fries repertoire werd
door geheel Nederland gereisd
om voor de Friese krites op te
treden. Ik vraag mij wel eens af,
hoe druk moeten zulke mensen
het wel niet gehad hebben. Het
vervoer was in die jaren nog niet
zo als nu en zij hadden ook nog
hun grafische betrekking. In de
week-ends zal dat geen bezwaar
zijn geweest.
RADIO IN OPKOMST
De radio was in opkomst, maar
van de televisie hadden deze ar
tiesten geen concurrentie. Het
publiek was wel verwend, want
de grootste gezelschappen deden
de schouwburgen aan, maar
men was gewend om uit te gaan
en om feest te vieren. Onze goe
de oude stad had zo tussen 1920
en 1930 zes verschillende caba
rets, waar men zich door humo
risten en soubrettes kon laten
vermaken. Een volgende keer
wil ik eens iets over het Duo
Carels vertellen, die als reizende
artiesten met eigen repertoire
zich in Leeuwarden in het Maria
Annastraatje hadden gevestigd,
om vervolgens naar de Korma-
kersstraat te gaan.
Er was dus wel concurrentie,
maar uitgaan behoorde gewoon
tot het leven van alle dag.
Het Duo "Graficus" behoorde
vooral in de jaren tussen 1920 en
1940 tot die artiesten die met
voordracht en zang onze voor
ouders op een geweldige manier
vermaakten. Zij hebben bijge
dragen tot een stukje cultuur, dat
door een moderne tijd met harde
onwelluidende muziek en play
backs-shows verloren is gegaan.
Laatst zag ik Tieneke Schouten
en Urbanus van Anus - ik dacht
- komt die tijd weer terug? Of
behoren zij tot de uitzonderin
gen, die de regel bevestigen?
Historisch Variété Archief
Ritsko van Vliet sr.
Leeuwarden
Het Duo Graficus met links Van der Schaaf en rechts Van Zurk
