VERMEULEN VERPAKKINGEN
AL OUDER DAN TWEE EEUWEN
F. POPMA Lzn
'T KLEINE KMHISJE
IN MAKKUM OPGERICHT
HET BEGON ALLEMAAL
MET OT EN SIEN
WOON- en
BEDRIJFSMAKELAARDIJ
alle onroerend-goed zaken betreffende
Harlingersingel 23
hoek Harlingerstraatweg
Leeuwarden Tel. 058-121480
VOOR LEEUWARDEN EN DE WIJDE WERELD ER OMHEEN
pagina 5
Al tweehonderd jaar eenzelfde bedrijvigheid op één bepaald punt in de Leeuwarder
binnenstad. Daarmee werden we, nog niet zo lang geleden, geconfronteerd, toen wij
schreven over de bijzondere banketbakkerstraditie in het pand Voorstreek 59 bij de
Amelandspijp. Precies twee eeuwen geleden, in 1786, werd daar door de meester-
koekbakker Pieter de Vries een banketbakkerij geopend en nu is er nóg steeds een
banketbakkerij, die van Salverda, waarvan thans de heer J. J. de Bode de eigenaar is.
Voorwaar een zeer zeldzame zaak omdat er in de stad nauwelijks panden zijn aan te
wijzen, die al honderd jaar eenzelfde bedrijvigheid herbergen - laat staan, dat dit al
twee eeuwen geschiedt.
Zelfs bedrijven, die hun eeuw
feest al achter de rug hebben
zijn er maar weinig in Leeuwar
den - de meeste ondernemin
gen komen lang niet aan zo'n
respectabele leeftijd toe. in de
loop der jaren zijn al die stokou
de bedrijven in 't Kleine Krantsje
al de revue gepasseerd.
Groot was dan ook onze verba
zing een dezer dagen een nieu
we 'ontdekking' te doen: op het
visitekaartje van een vertegen
woordiger van Vermeulen Ver
pakkingen b.v. zagen wij als op
richtingsjaar van deze
onderneming het jaartal 1769
staan; zeer bescheiden en in ui
terst kleine lettertjes afgedrukt -
er moest zelfs een loupe aan te
pas komen om het vroege jaar
leesbaar te maken.
Wanneer wij vanuit ons kantoor
naar buiten kijken zien we het
bedrijf van Vermeulen aan de
overkant van het water aan de
Emmakade staan, maar we zijn
er ons, eerlijk gezegd, nooit van
bewust geweest, dat het bedrijf
al zo'n hoge leeftijd had bereikt.
Nog wat wantrouwend raad
pleegden we de Bedrijvengids
van de Provincie Friesland en ja
hoor, ook daar werd als oprich
tingsjaar 1769 vermeld.
ONTSNAPT
Maar hoe kan nu de langjarige
geschiedenis van deze handels
onderneming eigenlijk geheel
aan onze aandacht zijn ont
snapt? Wel, dat ontdekten we,
toen we er ons belangstellend in
verdiepten. Van origine is het
immers geen Leeuwarder, maar
een Makkumer bedrijf - om de
wortels terug te vinden zullen we.
ons in onze gedachten naar de
Friese IJsselmeerkust moeten
verplaatsen.
Daar, in Makkum dus, richtte in
1769 een Jan Ymes Tichelaar
een papiermolen op. De molen,
een bovenkruier, kreeg de naam
'Het springend hert' en was de
eerste grauwpapiermolen, die er
in Friesland werd gebouwd. Ze
bleef trouwens ook de enige en
generaties lang werd hier zoge
naamd grauw en basterd papier
gemaakt.
Met deze Makkumer molen, we
zullen het aanstonds zien, werd
de grondslag voor de huidige
Handelsonderneming Vermeu
len gelegd.
STROCARTONFABRIEK
Maar eerst weer terug naar
Leeuwarden, waar zich, hon
derd jaar na het Makkumer initi
atief, ook een vorm van papierin
dustrie zou gaan ontwikkelen: in
1867 werd hier aan de Potmarge
de Strocartonfabriek opgericht.
Veel hoogbejaarde Leeuwar
ders hebben er herinneringen
aan, al was het alleen al door de
bloedige verhalen van de vele
ongelukken, die er in deze fa
briek gebeurden - niet zelden
raakten arbeiders er ledematen
of zelfs hun leven kwijt.
Tweemaal werd de Strocarton
fabriek, die vooral voor Enge
land werkte, getroffen door een
brand, eerst in 1882, daarna nog
eens in 1899, toen alle gebou
wen door het vuur werden ver
teerd.
Wel volgde er na de laatste cata
strofe een herbouw, maar de
oude glorie van de Strocartonfa
briek, die aanvankelijk dag en
nacht werkte, keerde niet terug -
in 1911 ging de zaak failliet,
waarna de gebouwen werden
verkocht aan de Lijempf, die zich
hier aan de Potmarge ging vesti
gen.
Intussen hadden er zich bij de
papierindustrie in Makkum ook
grote veranderingen voorge
daan. Na een periode van neer
gang liet de molen zijn wieken in
1905 voor de laatste maal wen
telen en kwam de papierfabrica
ge hier geheel stil te liggen.
Vier jaar later werden de gebou
wen aangekocht door de Leeu
warder ondernemer Sijtze Roe
lof's Vermeulen, die ook het
oprichtingsjaar 1769 overnam,
alsmede het oude handelsmerk
Het Springend Hert - het hert
van het wapen van Wonsera-
deel, waar Jan Ymes Tichelaar
zo lang geleden als eerste met
het maken van papier begon.
Nog eens twee jaar later, in
1911, liet Vermeulen de molen
in Makkum afbreken en dat ge
beurde dus, merkwaardig ge
noeg, in hetzelfde jaar als het
faillissement van de Leeuwarder
Strocartonfabriek.
TRADITIE VOORTGEZET
Sijtze Vermeulen ging zich nu in
Leeuwarden toeleggen op de
handel in papier en nu wordt die
traditie dus nog altijd voortgezet.
Zelf papier maken doet Vermeu
len dus niet - wat Vermeulen
Verpakking B.V., zoals nu de
officiële naam luidt, wel doet is,
heel beknopt gezegd, het leve
ren van verpakkingsmaterialen
en enveloppen aan detailhandel
en industrie.
Een vorige keer hebben we het
gehad over het schrijven met
de kroontjespen op school. Dit
schrijfinstrument werd ook op
kantoren gebruikt, speciaal door
de klerken en copiïsten, die een
brief ,,in het net" moesten schrij
ven of daarvan een afschrift ma
ken. Voor deze mensen was het
bezit van een mooi en duidelijk
handschrift een eis die door hun
beroep werd gesteld en dat is
nog altijd te zien aan oude, met
de hand geschreven documen
ten. Maar de klerken of schrij
vers moesten met een nederige
plaats genoegen nemen. Ze za
ten op een hoge kruk voor een
lessenaar of verrichtten hun ar
beid staande. (In het laatste ge
val kon je dus met moeilijke voe
ten niet mooi schrijven.
Op kantoren kwamen in het
laatst van de vorige eeuw de
schrijfmachines in gebruik en
daardoor raakte de pen op het
tweede plan, ook omdat met car
bonpapier of „blauwtje" meteen
een „doorslag" kon worden ge
maakt, zodat het kopiëren niet
meer nodig was. Het schrijven
„met de hand" werd dus terug
gedrongen, behalve bij de
„hoge heren", die daarmee hun
aanwijzingen op papier zetten.
Zij gingen over op het gebruik
van vulpennen, waarvan de oud
ste omstreeks de eeuwwisseling
op de markt verschenen. Ze
moesten nog met een spuitje
worden gevuld; het heveltje dat
de inkt in een samendrukbaar
buisje van rubber opzuigt be
stond toen nog niet.
De vulpen, meestal van het
merk „Swan", werd in die tijd
meegedragen in het borstzakje
aan de buitenkant van het col
bertjasje, als teken van waardig
heid, net als de witte boord.
Maar voordat het zo ver kon ko
men, moest eerst de school met
goed gevolg worden doorlopen,
door het tonen van de nodige
vlijt en een goed gedrag, want
anders kon de bovenmeester
geen glanzende maatschappelij
ke carrière in het voorutizicht
stellen. (Bij meisjes viel dat vaak
wel mee, wanneer het lege
hoofdje met mooi haar was be
dekt!) De kroontjespen bleef in
gebruik, ook lang nadat de eer
ste schrijfvoorbeelden waren
ontleend aan het leesplankje,
gekoppeld aan de onvergetelijke
Ot en Sien-verhalen: aap, noot,
Mies, Wim, Zus, Jet, Teun, vuur,
Gijs, lam, Kees, bok, wei-de,
does, hok, duif, scha-pen. Nog
altijd, na ruim een halve eeuw,
som ik deze „beelden uit mijn
kinderjaren" foutloos op - hoop
Ik.
Een van de mooie molens, die in vroeger jaren bij Makkum hun wieken lieten wentelen. Maar dit is Het
Springend Hert waarschijnlijk niet.
*vele referenties.
