'T KLEINE KRANTSJE «ES»- VIJFTIEN JAAR JOODS LEVEN IN LEEUWARDEN 1930-1945 4S fenno VOOR LEEUWARDEN EN DE WIJDE WERELD ER OMHEEN pagina 7 Op de achtste november 1942, de dag van de geallieerde lan dingen in Marokko en Algerije, voert Adolf Hitler, de Führer van het Derde Rijk, het woord in München. Hij rept over het gewelddadig neerslaan van alle binnenlandse oppositie en hij laat, voor de zoveelste maal, zijn toorn neerdalen op de Jo den. "Ook een andere macht, die eens in Duitsland zeer actief was" zo bralt hij, "heeft onder tussen ervaren, dat de natio- naal-socialistische voorspellin gen geen holle frasen zijn. Het is de voornaamste macht waar aan wij al het ongeluk danken: het internationale Jodendom. U zult zich nog de Rijksdagzitting herinneren waarin ik verklaar de: Als het Jodendom zich soms inbeeldt een internationa le wereldoorlog tot uitroeiing van de internationale rassen te kunnen ontketenen, dan zal het resultaat niet de uitroeiing van de Europese rassen, maar de uitroeiing van het Jodendom in Europa zijn. Men heeft mij steeds als profeet uitgelachen. Van hen, die toen lachten, la chen thans tallozen niet meer, en die nu nog lachen, zullen het misschien binnenkort ook niet meer doen." De uitroeiing van het Joden dom in Europa.Wat moeten zijn toehoorders denken van zo'n kreet? En wat denken de Joden, die het citaat lezen in de krant? Zou dat nou geen grootspraak zijn? Het laat geen twijfel: velen lezen er gewoon overheen en schenken er geen bijzondere aandacht aan. Maar anderen vatten het toch als een waarschuwing op. Har- tog Beem bijvoorbeeld, leraar Duits aan de Gemeente H.B.S. en een vooraanstaand figuur in het Joodse leven in Leeuwar den. Hij acht het nu de hoogste tijd te gaan onderduiken en sa men met zijn vrouw, Rozette Kannewasser, vindt hij een gastvrij onderdak bij een van zijn collega's van de H.B.S., de leraar scheikunde ir. Willem Koster van Groos, die in de Potgieterstraat woont. Voor de beide kinderen, Eva, tien jaar oud en Abraham, bijna acht, wordt tegelijkertijd een plaats gevonden bij een jong echtpaar en een oudere dame in Ermelo. Op een kille, regenachtige dag komt het gezin Beem aan in de Gevangenen aan het werk in de concentratiekamp Mauthausen. Potgieterstraat. Alleen wat dier bare spulletjes draagt het met zich mee, gewikkeld in een ta felkleed. Al het andere hebben zij moeten achterlaten in hun huis aan de Willem Lodewijk- straat. Anderhalf uur blijven Hartog en Rozette in een ka mer apart om afscheid te ne men van hun kinderen. Die gaan dan direct op de trein naar Ermelo. Wat de ouders niet kunnen bevroeden is dat zij de kleintjes nooit meer terug zullen zien. Het echtpaar Beem is nog maar een paar dagen in veilig heid of er vertrekt vanuit Wes- terbork weer een trein naar Auschwitz met honderden Jo den, die er nog dezelfde dag worden vergast. Niet minder dan zevenentwintig van hen zijn afkomstig uit Leeuwarden. De oudste, de borstelmaker Izaak Akker van de Nieuwebu- ren is bijna tachtig, de jongste Judith Rebecca Keizer, het dochtertje van de reiziger in suikerwerken Heiman Keizer uit de Breedstraat, is op de dag af acht maanden oud. Onder de slachtoffers zijn ook de in Roe menië geboren moeder van Ju dith, de tweeendertig jarige Ca- cillie Scharf, Israël de Jongh van de Spanjaardslaan met zijn dochters Rachel (29), Bernadi- na (25) en Nicolina (23), de oude heer Jacob Franken (72) uit de Veestraat en de biblio thecaris van de Openbare Leeszaal. Jacques van Dijk (64) met zijn vrouw Rachel Buena de Mesquita (70). Vier dagen later wordt er weer een groot aantal Leeuwarders de gaskamers binnengedreven; ditmaal vierentwintig met velen uit het hart-van de oude bin nenstad; slager Gerrit de Wilde van de hoek van de Breed straat en de Put, zijn vrouw Schoontje Dwinger en hun jongste dochter Greta (22), Emichje Benninga, de vrouw van de winkelier in parapluies Arend Stoppelman uit de Slot makersstraat en haar kinderen Saartje (17) en Salomon (14) en acht leden van de bekende familie Woudstra van de Voor streek en de Nieuwestad: Nat han (52), Marcus (80), Mannes steengroeve van het beruchte (55), Jacob (48), Esther Woud- stra-Veerman (39), Marcus (13) en Albert (7). Op de 11e december van dit noodlotsjaar 1942 vallen er nog eens drieentwintig Leeuwarder slachtoffers en vier dagen later moeten er nog vijftien Leeuwar ders in Auschwitz het leven la ten. Nu is het ook de bekende Har tog Cohen, de "zuurkoning" uit de Speelmansstraat die wordt vermoord, net als zijn vrouw Kaatje Feitsma, die als winke- lierse in garen en band en sui kerwerken in de stad bekend heid genoot. Ook tot de slachtoffers behoren het echtpaar Mozes en Roosje van der Kaars, dat jarenlang in de Breedstraat een slagerij heeft gehad en dat de laatste tijd in de Tjerk Hiddesstraat woonde en hun collega Jacob van der Hoek uit de Slotma kersstraat, die samen met zijn Duitse vrouw Gertrude Neu mann wordt gedood. Uitgeroeid wordt nu ook het heie gezinnetje van Polak, een winkelier in patent-geneesmid delen van de Weaze, Leendert zelf (42), zijn vrouw Louisa Krammer (39) en hun zoontjes Manuel (11) en Eddy (5). Intussen hebben de bezetters ook de drieenveertig jaar oude Alexander Katan uit de Leeu werikstraat in hun klauwen ge kregen. Alex Katan, correspon dent en leraar in talen, is zwaar invalide en kan zich slechts voortbewegen in een wagentje; het is zijn vrouw, die dikwijls het karretje duwt. Zijn invaliditeit mag hem niet baten - integendeel, de Duit sers zijn in zijn misvormdheid geïntereseerd. Zij slepen het kleine mannetje naar het be ruchte concentratiekamp Maut hausen in Oostenrijk. Daar ste ken ze hun arrestant in een speciaal voor hem gemaakt boevenpakje en zetten ze hem op de foto, terwijl een naast hem opgeprikte centimeter aan geeft hoe klein hij wel is. Ver volgens wordt hij ook naakt ge fotografeerd, van voren en van achteren. Dan wordt Alexander Katan gedood, waarna zijn ge raamte wordt geprepareerd. En daarna kan de S.S. fotograaf nogmaals in actie komen. Voor het maken van de vierde foto, die deze serie completteert. Sinds het onderduiken van Har tog Beem heeft Abraham Kuyt de leiding van de sterk uitge dunde Joodse School, die nu is ondergebracht in een pand aan de Emmakade. De heer Kuyt die leraar was aan de Rijks H.B.S. woont met zijn vrouw Estella Spangenthal in de Alma Tademastraat. Op de derde fe bruari 1943 vallen ook zij in Duitse handen. Samen met hun kinderen Sophia (18) en Willy (14) worden ze gedeporteerd. Negen dagen later wordt het gehele gezin in Auschwitz om gebracht. Op diezelfde dag vinden ook Jacobus Velleman, uit de Steynstraat, zijn vrouw Saartje Drielsma en het jongste doch tertje Rachel (13) in dit vernieti gingskamp hun droevig einde. Wat wordt er van al deze ver schrikkingen bekend in Neder land? Niets mogen we wel zeggen. Er gaan hier en daar en zo nu en dan, wel eens geruchten, maar wie gelooft daarin? Zelfs wat Radio Oranje en het Ne derlands Nieuws van de B.B.C. te vertellen hebben, vindt hier geen geloof. Het is eigenlijk ook te erg om het te kunnen geloven. "In Polen" zegt de Engelse zender, "dat de Duitsers tot hun voornaamste abattoir heb ben gemaakt, worden de Jo den, met uitzondering van en kele voor de oorlogsindustrie noodzakelijke, geschoolde ar beiders, systematisch wegge voerd uit de ghetto's, die de Duitse indringers hebben inge steld. Van hen, die weggevoerd werden, wordt later taal noch teken vernomen. De krachtigen onder hen worden langzamer hand doodgewerkt in arbeids kampen. De zwakken laat men sterven van koude of honger, of zij worden bewust door mas sa-executies afgeslacht. Het aantal slachtoffers wordt geschat op vele honderddui zenden." Een foto, gemaakt in betere dagen in het café Neuf aan de Voorstreek waar veel Joodse stadgenoten kwamen te biljarten. Geheel rechts de bekende Nico Woudstra van de schoenenzaak aan de Nieuwestad. In het midden, boven de man met de beker, zijn broer Mannes Woudstra van de Voorstreek.

Historisch Centrum Leeuwarden

’t Kleine Krantsje, 1964-1997 | 1989 | | pagina 7