LESE EN BOEKEN: EEN FERSLAVING
STATES EN STINZEN
'T KLEINE KRANTSJE
LEEUWADDER HERINNERINGEN
SCHOONHEID DIE VERLOREN GING
VOOR LEEUWARDEN EN DE WIJDE WERELD ER OMHEEN
Foor mij is Ut belangrykste wat
ik op skool leerd he' toch wel:
ut lesen! Dat kan oek hast niet
anders, want ik kom uut un an
lesen ferslaafde familie; un
huus sonder boeken kan ik my
nietfoorstelle.
So omstreeks Kerstmis 1930, ik
sat toen so'n 5 maanden op'e
lagere skool, ton' myn ouwste
broer ut tyd wurden dat ik met
de boeken kennis maakte en
hij nam my met naar "Leesbi
bliotheek het Centrum" op ut
Gouverneursplein. Fan die tyd
af he' boeken in myn leven un
heel belangryke rol speult.
Het 'Centrum' kon my met syn
dubbeltsje per boek bij myn
'budget' niet fan voldoende
leesfoer foorsien. Maar der was
gelukkig oek nog de Nutsbiblio-
theek op'e Oostergrachtswal
met un tarief fan 2 centen per
boek. En dan nog de Jeugd
leeszaal op'e Willemskade,
waar lesen - in'e leessaal -
gratis was. Daar he' ik o.a. alle
afonturen fan Bulletje en Bo-
nestaak ferslonden. En niet te
fergeten de skoolbibliotheek.
Feul nieuwe aanskaf was er
niet met de besunigingen in de
30-er jaren, maar elk boek was
tenslotte metnomen. Karl May
herinner ik my as myn favoriet
in die tyd. Wat he'k lang wacht
te mutten foor ik 'De zwarte
mustang' in hannen kreeg!
Later is de 'Provinciale' - toen
nog op de Tweebaksmarkt -
myn bron wurden fan feul
geesteluk foer; maar dat is un
andere periode. Boekhannels
en bibliotheken he' in un stad
altyd myn eerste aandacht kre
gen, of dat nou in binnen- of
butenland was. Wel es tot er
gernis fan myn reisgenoten.
Maar, terug naar myn kiender-
jaren.
Ik su se nog graag us lese wille
(maar su ik er nog wel so fan
geniete kanne as toen?); de
boeken fan A. C. C. de Vletter,
Joh. C. Kievit, Chr. van Abcou
de, Hans de la Rive Box, Leo
nard Roggeveen, ensf. Ik kon
toen de hele wereld om my
heen fergete, in de prairie met
Winnetou, met de gansen op
stap met Niels Holgersson, met
Lavarede in un luchtballon, on-
sichtbaar met Bram Vingerling.
Ik he' wat afonturen in 'boeke-
land' beleefd!
Dat ging soms so fer, dat se
der thuus hast bang fan wur
den. Eén keer had ik my self so
ferloren in een boek, ut was op
un mooie somerafond, dat ik,
even terugkerend in de gewone
wereld en de stilte buten op
merkend, de kamer binnenstoof
met de vraag of het al skooltyd
was: 's avus om halftien! 'Die
jonge kan syn ferstand wel fer-
lese!' (Myn frou mut soms nog
drie keer ut selfde segge foor ik
uthoordhe'!)
Un andere prima lektuurfoorsie-
ning waren de boeken fan myn
meer dan tien jaar ouwere
broers. Of se nou altyd efen
geskikt waren foor myn leeftyd,
maakte ik my niet so druk ofer.
(Al te realistische lektuur wud-
de nog wel es opburgen met
de niet foor myn oren bestem
de opmerking: 'Dat mut dy jon
ge niet in hannen krije'.) So-
doende he' ik al vroeg met
Tarzan deur ut oerwoud slin-
gerd, 'Zij die gehoorzaamd wil
worden' (Rider Haggard) ont
moet, in cowboy-stadsjes rond
stapt, griezelt met Poe, naar
Sherlock Holmes' geniale uu-
teensettingen luusterd, in Alas
ka achter hondesleden an-
draafd, en gaan so maar deur.
Ik he' oek 'Van het Westelijk
front geen nieuws' foor ut
grootste deel lesen, foor ik
snapt wurde met foor kienders
ongeskikte lektuur.
Bin ik daar nou minder fan wur
den? Self su ik wel segge: nee!
Om maar un foorbeeld te noe
men: An un 'frische und froeli-
che Krieg' he'ik later nooit meer
lofe kannen en daar bin ik nog
altyd dankbaar foor. Ut is dacht
ik toch wel mét de basis weest
foor myn ontwikkeling tot een
ofertuugde anti-militarist, myn
leven lang.
Oek al froeg ontwikkelde sich
un andere hebbelukheid: ut ko
pen fan boeken; nieuw en
tweedehands. Sowat al myn
Op een dag in augustus 1923
werd bij het stationnetje Gies-
sen-Nieuwkerk het lijk gevon
den van de haltechef Jacob de
Jong. Men had hem de schedel
ingeslagen met een grote ijze
ren hamer, die nog bij het stof
felijk overschot lag. De politie
kon geen dader vinden, maar
zette uiteindelijk een recher
cheur aan het werk, ook een
De Jong, die zich maanden en
maanden vastbeet in de zaak.
Tenslotte - oktober 1925 - kon
hij twee verdachten voor de
rechtbank slepen, een J. C.
Klunder en een J. J. Teunis-
sen. Die ontkenden in alle
toonaarden, maar kwamen,
veroordeeld tot vijftien jaar, wel
degelijk achter de tralies in
Leeuwarden terecht. Daar
zuchtten zij al vier jaar, toen de
journalist Kick Geudeker van
het dagblad Het Volk in een
opzienbarende reportage kon
bewijzen, dat de rechercheur
De Jong verschillende getuigen
valse verklaringen had laten af
leggen - ten koste van de ver
dachten had hij carrière willen
maken. Nu pas werd het ook
duidelijk, dat Klunder en Teu-
nissen de moord niet hadden
kunnen plegen; een kind kon
dat eantonen. Maar het duurde
toch nog tot september 1929
eer de ongelukkigen de gevan
genis van Leeuwarden konden
verlaten, vol wrok op Vrouwe
Justitia, die zich onvoorstelbaar
had geblameerd. En de recher-
'cheur De Jong? Die bleef in
dienst van het Rijk.Hijlaard: Mokkema State
geld wat ik op een of andere
manier fong, saksenten of fer-
jaardagskado of so, wurde om-
set in boeken. De eerste jaren
nog in un tempo dat myn lesen
er gelyke tred met houe kon.
Maar met ut groeien fan myn
finansiele mogelukheden bin ik
steeds ferder achterop raakt.
Toen he'k nog lang folhoue
kennen da'k er wel an toe kom-
me suu as'k met pensioen was.
Dat smoesje is my nou oek
ontfallen; ik kan alle hoop wel
opgeve dat ik alles wat ik in
huus he' ooit nog es allemaal
lese sal. Wat is dat dan dat je
dryft om toch die prachtige ge
bonden pocketuutgave fan'e
'Complete works of Shakespea
re' te kopen; ik sa'se fast niet
allemaal lese. Ik bin meters
achter!
Foor meensen met die afwy-
king is Dan Haag un geweldige
stad met syn feule antiquaria
ten en fooral met syn boeke-
markt; half so groot as ut Saai-
land, alleen maar boeken! Ik
hew hier un 75 jaar oud boek
fan H. G. Wells in hannen, foor
2,50 op'e markt kocht, dat
nog niet eens opensneden
was! En dat boek gaat - 75
jaar oud - ofer de maatskapli-
ke- en milieuproblemen met
kernenergie, lang foor dat die
kernenergie uutfonnen was.
Stof foor filisofisch gemijmer
geeft oek: de Mei-serie (eerst
de 200 000-serie) fan de Arbei
derspers uut de 30-er jaren,
kostte per boek 85 sent: stevig
inbonden, op uutstekend pa
pier. Dat blykt oek wel, want se
bin nog altyd frij makkeluk te
tienen bij ut antiquariaat of op
de boekemarkt. Maar nou kost
datselfde, nou dik 50 jaar ouwe
boek, so iets fan un tientje! (Un
pryssstijging fan 1000%
Se - de Mei-serie - bin oek
nog altijd ut lesen weerd: ik
sien in myn kast staan (en in
dit gefal feule keren lesen):
Kees de jongen fan Theo Thijs-
sen, Pelle de veroveraar fan
Nexoe, Woutertje Pieterse fan
Multatuli, om er maar un paar
te noemen.
Den Haag
Berend van der Veen
Huizum: Dijxtra State
