ELFSTEDENTOCHTEN VAAK
IN DE MAAND FEBRUARI
ADIEU EMMAKADE
LEEWADDERS,
WAAR IS DIT?
pagina 11
Het in de maand november op één en dezelfde dag schaatsend aandoen van alle
elf steden van Friesland - dat was de kolossale sensatie, die we het vorige jaar
konden beleven. Acht mannen en een meisje haalden dit sterke stukje uit. Zij
volbrachten weliswaar geen Elfstedentocht, die voor de volle honderd procent
volledig was en moesten noodgedwongen zo nu en dan het schaatsen met fikse
wandelingen afwisselen, maar wij mogen ze toch wel degelijk beschouwen als zeer
memorabele figuren in de zo rijke geschiedenis van het Friese Elfstedenrijden.
Nooit eerder immers is het voorgekomen, dat het zo vroeg in het jaar mogelijk was
een Elfstedentocht te ondernemen - deze negen werden de vroegste vogels uit de
geschiedenis.
Is er een bepaalde maand in
het jaar uitgesproken favoriet
om een Elfstedentocht op touw
te zetten?
Wel, de februarimaand lijkt nog
het meest geschikt voor het or
ganiseren van de machtige ma
rathon, Sedert het begin van de
georganiseerde tochten, dat is
sinds 1909, zijn er in totaal
veertien geweest en acht ervan
vonden in februari plaats. Het
merendeel dus.
Daar komt nog bij, dat het een
maal weinig heeft gescheeld, of
de Elfstedentocht had zowaar
nog in de maand maart gehou
den kunnen worden. Dat was
toevallig de laatste keer, in
1986, toen de tocht, al aardig
in het zicht van maart, op de
zes en twintigste februari werd
georganiseerd.
Ook de voorlaatste, die van
1985, was een late tocht, toen
het blaadje van de een en twin
tigste februari op de kalender
hing op de dag, dat de duizen
den langs de Friese steden re
den.
Andere februaritochten waren
die van 1912 (7), 1929 (12),
1941 (6), 1947 (8), 1954 (3) en
1956(12).
Januaritochten zijn er in deze
eeuw vijf geweest en drie daar
van kwamen laat in de maand:
1942 op de twee en twintigste,
Precies veertig jaar geleden, in 1954, was er een Elfstedentocht in
februari. De wedstrijd werd toen gewonnen door Jeen van den
Berg (Foto: Collectie 't Kleine Krantsje/Fenno Schoustra)
1917 op de zeven en twintigste
en 1940 pas op de dertigste.
De fcjeide andere januaritochten
waren op de tweede (1909) en
op de achttiende (1963).
En dan is het maar éénmaal
gebeurd, dat de elfstedenrijders
al in december voor het onder
nemen van de grote tocht op
de schaats konden staan. In
1933 was de elfstedentocht er
bij wijze van grote uitzondering
al op de zestiende december.
En die vond onder zulke welwil
lende omstandigheden plaats,
dat je het wel een lentetocht
kon noemen.
Voor ons boek "De schaatsen
scherp-Elfstedentocht" hebben
wij een onderzoek verricht naar
de elfstedentochten, die er ge
houden zijn in de vorige eeuw,
tussen 1800 en 1900 dus. Dat
waren dus geen "georganiseer
de", maar individuele tochten,
zoals de rit van die negen men
sen in november een individue
le tocht is geweest.
Daarbij hebben we in totaal
twaalf individuele tochten kun
nen achterhalen, waarvan er
opvallend genoeg, niet één
plaats vond in februari, maar
liefst tien in de januarimaand.
ment van te maken. Maar pas
negentien jaar later kwam het
zover; op de tweede januari
1909 beleefde Friesland de
eerste (door de Friesche Ijs
bond) georganiseerde Elfste
dentocht. Nog in hetzelfde jaar
werd de Vereniging de Frie
sche Elf Steden opgericht, die
dus in de vijf en tachtig jaar
van haar bestaan in totaal (nog
niet meer dan) dertien tochten
op touw kon zetten.
FENNOL. SCHOUSTRA
Aan het eind van de Emmaka-
de, waar nu alweer een aantal
jaren een supermarkt van Nieu
we Weme staat, stonden wel
eer de gebouwen van de Leeu
warder Zuivelfabriek. Oudere
Leeuwarders zullen zich zeker
herinneren, hoe van hieruit ie
dere morgen de witte honden
karren vertrokken, waarmee de
melk in de verschillende wijken
in de stad werd uitgevent.
De eerste fabriek van de "Coö
peratieve Stoomzuivelfabriek
Leeuwarden" was daar kort na
het graven van het Nieuwe Ka
naal in 1895 ontstaan en de
komst van deze onderneming
op die plaats vormde ook de
aanleiding voor het aanleggen
van de Emmakade zuidzijde.
In 1956 besloten de zuivelfa
brieken van Leeuwarden en
Jelsum samen te gaan, waarna
de gebouwen van het oude
complex aan de Emmakade
werden gesloopt om plaats te
maken voor een nieuwe fabriek
van wat voortaan de L.M.I., de
Leeuwarder Melkinrichting,
werd genoemd.
De Leeuwarder melkventer
Sietze Kalverboer zette toen
zijn gevoelens via een ingezon
den stuk in de krant aldus op
papier:
Adieu, fabriek aan de Emmaka
de
Jarenhebjedaar gestaan
Eens de trots van boer en bur
ger
Nu is het tijd, datje moet gaan
Jonge mannen zag je komen
En vertrekken als bejaard
Lang heb je die stoere werkers
Zwijgend, peinzend, nage
staard.
In diezelfde tijd vond de zo no
dige melksanering plaats, waar
bij de stad in 122 wijken werd
verdeeld. Er kwam toen een
eind aan de zotte situatie, dat
bepaalde straten in Leeuwar
den letterlijk door tientallen ver
schillende melkventers werden
bezocht.
Een elfde, in 1848, waarvan de
datum niet meer kon worden
achterhaald, is zeer waarschijn
lijk ook in januari verreden, om
dat er in diezelfde maand nog
drie andere tochten konden
worden geregistreerd.
Andere januaritochten in de ne
gentiende eeuw waren er in
1809, 1862, 1864, 1868, 1871
en 1885.
IN DECEMBER
Tenslotte vonden we bij het
omspitten van alle mogelijke
oude archieven ook weer
slechts één tocht, die in de
cember was gehouden: op de
Tweede Kerstdag van 1844 re
den drie Snekers de race.
Buiten beschouwing hebben we
nu even gelaten de uitzonderlij
ke winter van 1890 op 1891,
toen honderden Friezen, zowel
in december als in januari, een
(individuele) elfstedentocht vol
brachten.
De grote sportpionier Pim Mu
iier bezocht toen op de een en
twintigste december alle elf ste
den op de schaats. En het was
toen, dat hij op het idee kwam
er een georganiseerd evene-
Dit is de nieuwe opgave voor onze fotoprijsvraag "Leewadders waar
is dit?" Oplossingen, uitsluitend schriftelijk, binnen veertien dagen
naar de redactie van 't Kleine Krantsje, Vredeman de Vriesstraat 1,
8921 BP Leeuwarden. Uitslag over vier weken.
Onder de abonnees, die ons het juiste antwoord geven, verloten wij
een exemplaar van het boekje "Leeuwarden - ach ja, zo was het..."
met zestien zeer fraaie foto 's van de stad uit een lang vervlogen tijd.
