MONUMENTAAL BOEK OVER
LEEUWARDEN IN OORLOG
"Laarzen op
de lange pijp
"LAARZEN OP DE LANGE PIJP"
GEDEGEN WERK VAN YPE SCHAAF
pagina 5
Toen de Leeuwarder dominee Ype Schaaf een kleine vier jaar geleden als hoofd
redacteur van het Friesch Dagblad met pensioen ging, stelde hij zich tot taak de
geschiedenis op schrift te stellen van de stad Leeuwarden in oorlogstijd. Zijn
speurtocht naar al het wel en wee in de vijf bewogen oorlogsjaren bracht hem in
contact met vele tientallen ooggetuigen, die hij op de praatstoel zette, terwijl hij
zo'n honderd boeken raadpleegde en ettelijke jaargangen kranten en tijdschriften
doorworstelde. Het resultaat van zijn noeste arbeid is zo juist van de pers geko
men, het boek "Laarzen op de Langepijp - Leeuwarden in de Tweede Wereldoor
log" - een werkelijk monumentaal werk, vier honderd en zestien pagina's dik,
royaal geïllustreerd en voorzien van een vier en twintig pagina's tellend register,
waarin alles en iedereen wordt genoemd, die in dit doorwrochte werk de revue
passeren.
Er zijn, dachten wij, niet zo
heel veel geboren en getogen
Leeuwarders, die er geknipt
voor lijken om een geschied
schrijving te scheppen als
deze. Ype Schaaf behoort ze
ker tot deze, waarschijnlijk,
heel kleine categorie. Hij werd
- als zoon van een visboer -
geboren in het hart van de
oude binnenstad en wel in de
Breedstraat, waar hij ook op
groeide en zijn ogen bepaald
niet in de binnenzak had.
In een eerder, nogal wat be
scheidener publicatie "Goeie
schoure en treifene schoure",
waarin hij het Joodse leven in
de Leeuwarder binnenstad be
schreef, gaf hij er al blijk van
altijd buitengewoon geïnteres
seerd te zijn geweest in de
mensen om hem heen.
Verder leken zijn wortels in de
Leeuwarder samenleving ga
rant te staan voor een uiterste
betrokkenheid: vader Charles
was eveneens een op en top
Leeuwarder en opa was nie
mand minder dan de in zijn tijd
in onze stad zeer populaire ko
miek en voordrager Ype
Schaaf, die ook nog jaren kas
telein in het vermaarde Oranje
Bierhuis is geweest.
Niettemin is de auteur zeker
niet lichtvaardig te werk ge
gaan. Hij heeft bij het aanvan
gen van zijn grote gevecht alle
mogelijke wapenen in stelling
gebracht. Zo benaderde hij een
uitgever, van wie hij kon ver
wachten, dat die uiteindelijk
met een voortreffelijk verzorgd
product op de markt zou ko
men en dat heeft de Uitgeverij
Van Wijnen te Franeker dan
ook gedaan.
Verder zorgde Ype Schaaf voor
een Begeleidingscommissie
met een negental prominenten
en liet hij zijn manuscript door
eenzelfde aantal geïnteresseer
den zeer critisch bekijken. Ten
slotte kon hij ook aan de wens
van de Begeleidingscommissie,
om de verkoopprijs van het
boek zo laag mogelijk te hou
den, voldoen door zich van een
financiële injectie van acht sub-
sidianten te verzekeren - de
boekhandelprijs kon daardoor
beperkt blijven tot het ronde
bedrag van vijf en dertig gul
den.
NET OP TIJD
Bijna een halve eeuw na het
einde van Tweede Wereldoor
log lijkt Ype Schaaf nog net op
tijd te zijn geweest om voor
een verantwoorde berichtge
ving voldoende stof boven de
tafel te krijgen. Van zijn infor
manten, die alles nog zelf heb
ben meegemaakt - de in het
boek opgenomen lijst bevat
een tachtig namen - zullen ve
len al een vergevorderde leef
tijd hebben bereikt en een lan
ger uitstellen van het gebruik
maken van hun wetenschap
zou het voltooien van dit boek
er niet gemakkelijker op heb
ben gemaakt.
"Er zijn in Leeuwarden gedu
rende de oorlog" zo schrijft Ype
Schaaf in zijn Woord vooraf
"door mensen verschrikkelijke
en geweldige dingen gedaan,
maar het aantal werkelijk grote
helden en doortrapte verraders
was niet groot. Daarom gaat dit
boek voornamelijk over gewone
mensen, die, zoals altijd en
overal in de geschiedenis, ook
in Leeuwarden en Huizum ne
gatief en positief tot veel in
staat bleken in de bijzondere
omstandigheden van de perio
de 1940-1945. Om de mondige
lezer de mogelijkheid te bieden
zelf een oordeel te vellen is
een en ander zo zakelijk moge
lijk beschreven. Daarbij worden
geen andere schrijvers geci
teerd en wordt niet met hen ge
discussieerd over hun visie."
De auteur begint zijn geschied
schrijving met het geven van
een beeld van de jaren dertig
en vervolgt met de hoofdstuk
ken "Gewoon doorgaan" - be
sturen, werken en eten van mei
1940 tot mei 1943" en "Overle
ven bij terreur - besturen, wer
ken en eten van mei 1943 tot
de bevrijding", hij schrijft over
"De ideologische strijd - poli
tiek, Friese Beweging en media
van '40 tot '45" over "De
pogingen tot gelijkschakeling -
De scholen en de kerken; het
amusement, de cultuur en de
sport; de maatschappelijke
dienstverlening en de gezond
heidszorg van '40 tot '45" en
"Fliegerhorst Leeuwarden -
Over het vliegveld en de oor
logshandelingen".
Vanzelfsprekend komt ook het
joodse drama breedvoerig aan
de orde "Eerst apart en toen
weg" en schrijft Ype Schaaf
over "Verzet en terreur - De
groei van het verzet van 1940
tot eind 1943". Over "Op leven
en dood" - De verzetsstrijd tot
8 april 1945 en tenslotte over
de bevrijding en daarna: "De
fles is leeg".
De schrijver heeft kans gezien
vele minder bekende en zelfs
nog niet eerder gepubliceerde
feiten naar boven te brengen.
Zo onthult hij, om maar een en
kel voorbeeld te noemen, het
"geheim" van het geringe aan
tal in Friesland gesneuvelde
Canadese militairen in de be
vrijdingsdagen.
Het blijkt dat de Canadezen
twee radiotelegrafisten met een
zender hebben gedropt, die de
opdracht hadden om voor de
geallieerde troepen uit zoveel
mogelijk inlichtingen door te
seinen naar het al bevrijde zui
den van het land. Daardoor
wisten de Canadese bevrijders
precies wat hen te wachten
stond.
Jammer is het wel, dat er, on
danks de inspanningen van het
hele legertje nijvere nalezers
nog enkele kleine onjuistheden
in het boek zijn blijven staan.
Het lijkt een futiliteit om over te
vallen, maar in een werk van
dit niveau zouden we toch
geen slordigheden mogen ver
wachten. Frappant is het bij
voorbeeld dat de titel van een
vroegere publicatie van de
schrijver zelf niet geheel correct
in de lijst van de geraadpleeg
de literatuur is terechtgekomen!
AARDIGHEIDJE
Voor geïnteresseerden, die zich
het boek aanschaffen voor de
vijfde mei heeft de uitgever nog
een speciaal aardigheidje be
dacht. Die krijgen als cadeautje
een grote gekleurde platte
grond van Leeuwarden, die in
de oorlog op de markt werd ge
bracht. Het Wilhelminaplein
blijkt daarop gewoon "Het
Plein" te heten, de Wilhelmina-
baan wordt op deze curieuze
kaart als "Renbaan" aangeduid
en de Julianastraat is maar ge
woon van deze naam ontdaan.
Leggen we deze oorlogskaart
naast een plattegrond van nu,
dan zien we hoe fors Leeuwar
den in de naoorlogse jaren is
gegroeid - het stadje werd een
stad.
FENNOL. SCHOUSTRA
