MIJN JEUGDJAREN IN
DE KRUISSTRAAT
'T KLEINE KRANTSJE
OVERIGENS
Oeroud nieuws uit de
Stads- en Dorpskroniek
van dr. G. A. Wumkes
VOOR LEEUWARDEN EN DE WIJDE WERELD ER OMHEEN
pagina 7
TWEEDE DEEL
In het hoekpand ingang woon
huis Kruisstraat nr. 37/ingang
winkel Nw. Oosterstraat woon
de het oudere echtpaar Twijn-
stra met zijn enige zoon Fré.
Het staat mij zo voor dat het
gezin ook nog een rol in het
verzet heeft gespeeld. Van Fré
weet ik dat hij mooi kon schil
deren en in een pandje aan de
Tuinen nog wel eens werk in
de etalage tentoonstelde. Uit
zijn huwelijk zijn geen kinderen
geboren. Na het overlijden van
zijn ouders hebben Fré Twijn-
stra en zijn echtgenote nog een
tijdlang de winkel in borduurga
rens, knopen, patronen e.d.
voortgezet.
Daartegenover op de hoek de
kruidenierswinkel (later nog een
tijdlang gedreven door dhr.
Koenraad die tevoren jarenlang
als 1e bediende had gefunctio
neerd) van Swart, welk gezin,
ook met ingang in de Kruis
straat nr. 39, daarboven woon
de. Vader Swart (ook hij zong
in het mannenkoor van de Bo-
nifatiuskerk) was gehuwd met
een Duitstalige vrouw (naar het
accent te oordelen) en er wa
ren 3 kinderen t.w. dochter
Kahtie die rolstoelgehandicapt
was en niet zo oud is gewor
den, zoon Rudie die al jaren
lang steunpilaar is van Mode
huis Flottow en in Marssum
woont en zoon André die een
opleiding tot kok heeft gevolgd.
Ook hij is op jonge leeftijd over
leden.
Van de benedenbewoners van
Kruisstraat nr. 41 weet ik niets
meer. In de bovenwoning van
dat nummer heeft, voor hun
verhuizing naar het busstation
bij het station waar de ouders
het restaurant exploiteerden, de
familie Wijngaarden gewoond.
IN DE HORECA
Oudste zoon Tinus is ook in de
horeca terecht gekomen, ooit
had hij een bar op de Weaze
en in later jaren Bar Bilgaard.
De jongste zoon was Gerard,
hoe het daarmee is gegaan is
mij onbekend.
De rest van de bebouwing aan
de oneven kant van de Kruis
straat werd in beslag genomen
door de Keuringsdienst van
Vee met het prachtige portiek
met trap. De conciërge van
deze dienst is later komen te
wonen in de woning waaruit de
familie Wijngaarden vertrok.
Vanaf de Keizersgracht (die in
1958 net gedempt was, waaruit
voor die tijd meermalen onze
voetbal moest worden opgevist)
gerekend was het eerste hoek
huis een zgn. gevangenisbe
waarderwoning (als laatste be
woner de familie Jonkman?).
Daarnaast de Kruisstraat in,
was jarenlang een lege plek die
benut werd als parkeerplaats,
op die plaats had eerst een wo
ning gestaan met als laatste
bewoners de familie Van der
Berg met 4 zoons. De oudste
zoon Joop was al het huis uit,
(Rooie) Kees is een paar jaar
geleden overleden nadat hij in
de Insulindestraat nog jaren
met zijn moeder had gewoond.
De bekendste zoon is ongetwij
feld Chris die in de Grote
Hoogstraat goede zaken doet,
de jongste zoon heet Thijs.
PAKHUIZEN
Dan een paar pakhuizen in ge
bruik bij de firma Wiersma Ra
dio en TV van de Druifstreek
en op het hoekje van de Kruis
straat/Oosterstraat de Vishan
del van de familie De Graaf
waarvan het ouderpaar oor
spronkelijk van Scheveningen
afkomstig was, de vrouw des
huizes was dan ook vaak in
klederdracht gehuld. Het echt
paar De Graaf had naar mijn
weten 5 kinderen, de oudste
zoon was Arie die heeft de
zaak uiteindelijk nog een aantal
jaren (nadat hij op latere leeftijd
was getrouwd) voortgezet en
aan hem heb ik goede herinne
ringen, maar daarover later. De
2e zoon was Krijn waar maar
één ding mij is bijgebleven t.w.
dat toen deze terug kwam van
het vervullen van de dienst
plicht uit het vroegere Ned. In-
dië de deur met bogen en slin
gers erg mooi was versierd.
Van de daarop volgende 2
dochters (Koosje en weet ik
als jongen niets meer, wel weet
ik dat de jongste zoon Jacob
later onderwijzer in Franeker en
Scheveningen is geworden. Te
genover De Graaf op de noord-
/westelijke hoek van de Nieuwe
Oosterstraat en de Kruisstraat
had en heeft de familie Van der
Meulen een groentenzaak; met
vader Jan heeft mijn moeder
ooit een niet te overbruggen
conflict gekregen. Al weer jaren
geleden heeft zoon Wiep de
zaak overgenomen en doet het
kennelijk nog steeds goed. Ver
der kende het gezin een doch
ter die naar ik meen Carola
heet, zij was nogal wat jonger
dan Wiep. In het pand daar
naast (dat redelijk snel in de
vijftiger jaren door Van der
Meulen werd gebruikt als op
slag) woonde in het bovenhuis
op nr. 22 het echtpaar Hoog.
Dan volgden een 2-tal grote
panden waarvan de ene als pa
pieropslag/aanvoer van het op
de Tweebaksmarkt gevestigde
Het Vrije Volk werd gebruikt en
het andere door de groothandel
Oostergo die later ook Het Vrije
Volk-pand benutte. Het beste
wat ik mij daarvan herinner zijn
de sleperskarren van van Gend
en Loos met die enorme Belgi
sche knollen ervoor. Na vertrek
van Oostergo naar het Jacobij-
ner Kerkhof hoek Grote Kerk
straat, werden deze panden
gebruikt door Garage Huizinga,
eveneens aan de Tweebaks
markt gevestigd. Boven deze
panden woonde eerst de fami
lie Steneker (later woonden zij
boven de slagerij van Braak-
sma aan het Zuidvliet) waarvan
de man Willem in de vijftiger/
zestiger jaren werkzaam was in
Zalen Schaaf. Van dat gezin
weet ik nog dat er 2 dochters
(de oudste heet Boukje) waren.
Daarna hebber* in bovenhuizen
de gezinnen Kobus/van der
Vegt gewoond met de dochters
Jellie, Zus en Grietje, met wie
ik als kind tikkertje speelde en
touwtje heb gesprongen. Jellie
die een jaartje ouder is dan ik,
is later getrouwd met André
Pannekoek Jazeker, een in
de Mozartstraat woonachtige
kleinzoon van de Opa (André)
Pannekoek die zoals ik eerder
schreef op nr. 27b heeft ge
woond. Het volgende pand was
in gebruik als opslag van de fa.
Van Eyck van Heslinga van de
hoek Nieuwstraatje/Tweebaks-
markt. In het pand recht tegen
over ons huis had De Graaf
zijn visbakkerij en was jaren
lang het domein van Arie de
Graaf, die ik nog wel eens ter
zijde mocht staan met het be
zorgen van al dan niet gebak
ken vis (in o.a. de gevangenis,
waarin ik tot in diepste midden
o.m. via het sportveld met
daarop de "zware" jongens en
enige zware deuren, vis heb
gebracht). Ook gebeurde het
m.n. winterdag met enige regel
maat, dat Arie de Graaf mij
een, tijdens het bakken, gebro
ken (en daardoor ongeschikt
voor de verkoop) visje aanbod.
GEK GEWORDEN
Het pand op de hoek tenslotte
van de Kruisstraat en het
Nieuwstraatje, met de ingang in
het Nieuwstraatje, was even
eens in gebruik voor opslag
van de fam. Van Eyck van
Heslinga. De bedrijfsleider van
dit bedrijf woonde eveneens in
het Nieuwstraatje en omdat zijn
naam Klut was, zal hij wel gek
geworden zijn van de strookjes
van de postzegelvellen (uit de
prullebakken van het Postkan
toor aan de Tweebaksmarkt)
die wij met grote regelmaat op
het zeer hoog aangebrachte
naambordje plakten.
Ik heb met veel plezier een en
ander op papier gezet over een
tijd waarin Leeuwarden nog
een slaperig, overzichtelijk
stadje was en waarin ik een
goede jeugd heb beleefd.
Drachten
Henk (Hennie) Posthumus
Dagblad De Telegraaf: "Pal
daarop vloog een motor in de
fik. Het cabinepersoneel deed
niets" vertelt Boy Raven uit
Oss, die overigens op de Am
sterdamse Albert Cuyp staat
met parfums."
De rederijkerskamer Ten Kate te Leeuwarden speelt een blijspel-
parodie "Doleeren" van een Leeuwarder, tevens lid der Kamer,
aan wiens welversneden pen men reeds menig komediestukje
dankt. (1888)
Verkocht in het Schippersgildehuis op 't Vliet te Leeuwarden een
snelzeilend jacht, lang omtrent 20 voeten, voorzien van 2 masten,
2 gieken, 2 zeilen enz., waarop geboden is 120 car. guldens.
(1806)
Onder bedekking van een detachement militairen worden 99 crimi-
neele vrouwelijke gevangenen uit Leeuwarden naar de gevangenis
te Gouda overgebracht. (1838)
Dit jaar is voor Friesland het zwaarste jaar der geheele 18e eeuw
wegens den grooten financieelen druk. Behalve de florenen e.a.
belastingen, moesten de eigenaars van vastigheden de helft van
de huur aan de provincie afstaan. Ook voor de veestapel was het
jaar noodlottig. In den herfst brak de tweede veepest uit, waaraan
van november 1744 tot 1 augustus 1745 stierven 58.539 koeien,
19.196 rieren, 22.991 hokkelingen en 22.599 kalveren. (1745)
Andries Hendriks Snel te Boyl wegens het te hulp komen van
smokkelaars met een geweer tot resistentie tegen de opzichters,
waarbij een der sluikers is doodgeschoten, wordt te Leeuwarden
bestraft met geeseting, brandmerken 7jaar tuchthuisstraf. (1728)
Te Workum wordt een galjoot te water gebracht, lang 105, wijd 25
en hol 14 voet, toegetakeld met drie masten, voor aan den steven
met een galjoen en voorzien met kanonnen. Dit is het grootste
kaliber schip, dat in Friesland kan worden gemaakt met het oog op
de zeesluizen. (1747)
H. Wigersma komt wonen in het Nauw te Leeuwarden en neemt
de van ouds bekende hoedenfabriek over van wijlen T. van Dalen.
(1802)
In het meubelmagazijn van Ids Koster te Joure breekt tijdens een
vliegenden storm een brand uit, die 8 gebouwen in de Midstraat,
een boerderij en 6 woningen in de Kakelsteeg in de asch legt.
(1881)
Ruurd Paskiers van Dijk wegens moord te Balk tot den strop
veroordeeld.
Verschenen: D. J. Baarda; "Een kleine wandeling om en door
Leeuwarden in October 1845 door Oom Zwerver en deszelfs
neef". (1846)
Octrooi verleend aan de kleermakers te Leeuwarden tot het op
richten van een gilde voor 15 jaar. 1739)
Oudschepen Jan Klemrink te Leeuwarden laat op de geboorte van
den jongen erfprins een groot vuurwerk afsteken, waarvan het
theater lang is 35 voet, breed 24 voet en hoog 23 voet, beschil
derd door Rienk Keijert, vol symbolische voorstellingen. (1749)
De schutterij van iedere espel te Leeuwarden ontvangt van den
Prins, evenals in 1773 en 1774, twee ankers wijn, die door de
wachten van tijd tot tijd in alle vergenoegen en vrolijkheid zijn
geconsumeerd. (1791)
A. Solaro, Italiaander, staat met zijn kraam bij de Waag, voorzien
van Engelsche schilderijen met zwarte vergulde lijsten f 6,- het
paar. (1787)
Inwijding der nieuwe Bonifaciuskerk te Leeuwarden. (1884)
Verkocht de Koehoornspoort met alle deszelfs woningen over de
Ruiterswagt in de Kleine Kerkstraat te Leeuwarden bewoond door
9 huisgezinnen, geboden 950 car. guldens. (1804)
De omstreken van Dokkum worden geplaagd door een groote
menigte muizen, die de inwoners nauwelijks uit hunne huizen
kunnen keeren. Zij zijn "bij uitstek hongerig, eetende zelfs de
vrugten van de boomen, hebben een langen bek, met een korten
staart, en voor het overige zeer onderscheiden van de gemeene
landmuizen". 1746)
Te Leeuwarden wordt een ijsdub opgericht. (1850)
Het bataillon gewapende burgerwacht van Leeuwarden zweert te
genover den wethouder P. Cats trouw aan den Keizer door het
opsteken van het geweer en een "Leeve de Keizer" en bij monde
van den luitenant Haaije Beekkerk met een "dat zweer ik". (1810)
Overleden te Leeuwarden Grietje Post, geboren 8 maart 1659,
oud 102 jaar; zij kon een half jaar voor haar dood nog een linnen
draad door het oog vaneen naald steken. (1761)
