WAAROM ONZE OLDEHOVE
NOOIT WERD VOLTOOID
RIJMELARIJ IN GROOTVADERS TIJD
'T KLEINE KRANTSJE
VOOR LEEUWARDEN EN DE WIJDE WERELD ER OMHEEN
pagina 10
Op de plaats waar nu de Olde
hove staat, stond omstreeks
1100 reeds een tufstenen kerk
je, dat in de dertiende eeuw
vervangen zou worden door
een grotere, uit rode klooster
moppen opgetrokken kerk.
Men kwam echter niet verder
dan de aanleg van de funde
ring.
Eerst toen in 1435 de dorpjes
Oldehove, Nijehove en Hoek
werden samengevoegd en de
stad Leeuwarden ontstond,
kwam er al spoedig behoefte
aan een groter godshuis. Zo
kwam een driebeukige, aan St.
Vitus gewijde, basiliek tot
stand, die in 1580 bij de refor
matie al weer buiten gebruik
werd gesteld en waarvan de
muren het nog tot 1706 uithiel
den. Op het Oldehoofster Kerk
hof geven gele stenen in de
bestrating nog de plaatsaan
waar deze St. Vitus heeft ge
staan.
EEN ACTIE
Doch de Leeuwarders wilden
meer - ze wilden net zo'n hoge
toren bij hun te bouwen kerk
bezitten als de Groningers in
de jaren 1469-1482 hadden ge
kregen. Er werd dus een aktie
ontketend en uit heel Friesland
stroomde het geld binnen.
Op 28 mei 1529 was het dan
zo ver dat het stedelijk bestuur
van Leeuwarden en de kerk
voogden van Oldehove aan
meester Jacob van Aaken de
(bouw van een nieuwe toren en
kerk te Oldehove opdroegen.
Als beloning kreeg deze bouw
meester acht stuivers per dag,
een vrije woning en gedurende
de zes jaren waarop de bouw
geschat werd, elk jaar een
"eerlyckniuw kleed".
Bouwmeester Van Aaken was
dus klaar voor het karwei en
zoals te doen gebruikelijk werd
met de fundering begonnen.
Meester Van Aaken was van
huis uit een vrij stevige bouw
grond (rotsgrond) gewend en
het bouwen op de Friese klei
was voor hem zonder twijfel
een experiment. Hij liet een
grote, diepe kuil graven, waarin
tot een hoogte van 1,15 m af
gewisseld harde kalk- en stevi
ge kleilagen werden aange
bracht. Daarop is men
begonnen met de bouw van de
toren.
Om elk risico uit te sluiten,
werd de Oldehove van een vrij
7
Zo zagen onze voorouders de Oldehove in een omgeving, die nog erg landelijk was (Tekening:
Collectie Fenno Schoustra/'t Kleine Krantsje)
brede voet voorzien, nog geac
centueerd door acht vrij ver uit
stekende zware steunberen.
Toch hadden deze maatregelen
niet geholpen want de toren
begon al in de noordwestelijke
richting te verzakken, toen hij
nog maar tien meter hoog was.
De tegen de noordwestelijke
steunbeer gebouwde traptoren
met zijn zandstenen treden en
z'n formidabele gewicht, is naar
het oordeel der deskundigen
oorzaak van de verzakking.
Jacob van Aaken heeft het ein
de van de werkzaamheden niet
meer meegemaakt, want drie
jaar na het begin van het werk
overleed hij. Het staat wel vast
dat het verdriet over de tegen
slagen die hij bij de bouw van
de Oldehove ondervond, mede
oorzaak is geweest van zijn
dood.
De nieuwe bouwmeester werd
Cornelis Frederiks. Hij heeft er
maar een jaar aan mogen wer
ken en toen werd de bouw stil
gelegd en bleven de Leeuwar
ders zitten met een niet
afgewerkte toren. Met als bij
zonder kenmerk dat hij scheef
stond. Dit laatste is niet hele
maal waar, want de verzakkin
gen werden gecorrigeerd door
geregeld opnieuw "te lood" met
metselen verder te gaan, waar
door de toren behalve scheef
ook krom is.
En de toren bleef een zorgen
kind, want elke eeuw weer
moesten er verschillende keren
kostbare herstelwerkzaamhe
den worden verricht of ingrij
pende voorzieningen worden
getroffen.
De jongste restauratie begon
op 2 januari 1973 en werd in
hoog tempo uitgevoerd. Op 1
oktober 1974 kon met voldoe
ning worden geconstateerd dat
de restauratie van de toren was
voltooid. Precies twee jaar na
het begin van de werkzaamhe
den.
Het heeft veel geld, moeite en
improvisatietalent gevraagd,
maar het resultaat is beslist na
venant.
HOGETOREN
Het belangrijkste Leeuwarder
monument staat er weer kant
en hecht bij.
De toren had oorspronkelijk
120 meter hoog zullen worden.
Het voorbeeld is de DOM-toren
van de "Unserer Lieben Frau"
in Freiburg in Duitsland.
Grote klok in de Oldehove:
gegoten in Leeuwarden 1633 in
de klokkengieterij van Hans
Falck van Neurenberg, geves
tigd in de voormalige kerk van
Nijehove.
(Hans Falck van Neurenberg,
1601-1635, Leeuwarden, Goth.
letters, voortreffelijk van vorm,
eenvoudige randen, veel fami
liewapens, fraai gietwerk.)
"Anno- duysent ses hondert
ende dry en dertich heeft my
Hans Falck van Neurenberg
ghegoten"
"Publico denatos, ad templum
convoco vinos, tristans ouans
laetis lethatrophaeacano".
Ik kondig de doden aan, treu
rende; roep de levenden op ter
kerk, juichende; bij blijde ge
beurtenissen doe ik vrolijke ze-
getonen horen.
Boven het stadswapen:
"loris Gerits Camp presente
rende burgemeester der stadt
Leeuwarden".
Aan de andere kant boven
"Aela van Burum ende Jan
Hendrix bouwmeesters ende
Kerckvoochden".
Kleine klok in de Oldehove:
gegoten 1637 in dezelfde giete
rij (v.m. kerk Nijehove), die
toen toebehoorde aan de op
volger van Hans Falck: Jacob
Noteman (naam en jaartal
staan op de klok.)
J. Noteman, 1635-1654, Leeu
warden.
Meestal lat. letters, eenvoudige
'randversieringen, zorgvuldig
uitgevoerd. In verband met de
veelvuldig voorkomende knoei
erijen met het klokkengewicht
door de buitenlandse concur
renten kreeg hij het alleenrecht
als klokken- en geschutgieter
voorde provincie Friesland.)
"lek luyd de Luyden aan haer
werek,
lek nood de Christnen tot Gods
Kerck,
lek brom de Vreughd en Droef
nis uyt.
Luyd nochtans noyt offk word
gheluydt".
voorts (boven het wapen):
"A. van BVRVM, presiderende
Burgemeester der Stad Leeu
warden".
"SYBBE SYBBES, Burgemees
ter der stad Leeuwarden".
"JAN HENDRICX ende HAR-
MEN HARCKES, Boumesters
ende Kerkvoochden der Stadt
Leeuwarden".
NIEUWE TOREN
De oudste klok in de Oldehove
heeft oorspronkelijk in de Nieu-
wetoren (Grote Hoogstraat/
Klokplein) - afgebroken 1884 -
gehangen. Hij werd in 1541 ge
goten door Cornelis Waghe-
neus te Antwerpen en vertoont
daarom afbeeldingen van het
Leeuwarder wapen en dat van
Antwerpen. In 1914 werd het
oude carillon (nu gerestau
reerd) van de Nieuwetoren op
gehangen in het Stadhuiskoe
peltje. Deze grote luidklok
paste niet in het koepeltje en
ging daarom naar de Oldehove.
Naam van de klok "De Leeuw".
Randschrift:
"lure Leo dicor, Leowardica
culminacircum
Rugio, dinumerans horas, no
stra vindiqueciues
Rugito horrisono ad flammas
cognunturadarma
Cornelius Wagheneus Me fecit
Anno MCCCCCXLI"
Met recht word ik de leeuw ge
noemd.
Ik brul rondom de spitsen der
Leeuwarder daken,
de uren aftellende;
Door mijn vervaarlijk gebrul
worden de burgers
van alle kanten tot den brand in
de wapens geroepen.
Cornelis Wagheneus heeft mij
gegoten in den jare 1541
De grote klok heeft een diame
ter van 2 meter en weegt 9000
pond;
De kleine klok weegt 4000
pond;
De oudste klok heeft een dia
meter van 1.54 meter en weegt
4000 pond.
Leeuwarden G. Scherstra
In deze tijd met heel veel radio-
en televisieamusement komen
de mensen er niet meer toe
wat ze vroeger wel deden om
de tijd te doden: het maken van
rijmpjes met betrekking tot de
mensen in de naaste omge
ving.
Er is ons eens een heel oud
rijmpje doorgegeven, dat sloeg
op alle bewoners van de Sint
Jacobsstraat en de Nieuwestad
tussen het Mariannastraatje en
het Heerenwaltje. Het zal wel
door een van de bewoners zijn
gemaakt, maar door wie weten
we niet.
Het lijkt ons leuk dit dichtwerk
aan de vergetelheid te ontruk
ken. Het luidt aldus: "Riedel in
de apotheek Kupers bakt syn
boltsjes week Phoenix in het
logement 't Hof van Holland is
bekend Flacke in de manufac-
tuur Peters verkoopt syn boe
ken duur/Wittewrongel is een
klongel Husinga in de Blauwe
Bril"/Waar Tonjes niet naar
kieke wil Brenninkmeijer in de
manufactuur Born is syn
naaste buur/Joosten is een
roomse paap En De Graaf
een heilig skaap."
Uit het rijmpje blijkt, dat het is
gemaakt toen de beide naast
elkaar gelegen "herbergen" De
Phoenix en Het Hof van Hol
land in de Sint Jacobsstraat
nog niet met elkaar verenigd
waren en dat gebeurde in
1903.
Voor de oudsten onder ons zijn
ook verschillende andere van
de genoemde namen nog wel
bekend. Zoals die van de vader
van de veelbesproken Jelle
Huisinga op de hoek van de
Sint Jacobsstraat en, bijvoor
beeld, ook Joosten, die op de
hoek van het Heerenwaltje een
grote manufacturenzaak had
waar in latere jaren de firma
P.S. Bakker zou komen.
