DE NIEUWEBUREN HAD
IETS VAN EEN KLEIN DORP
IN VROEGER JAREN
pagina 9
Denkende aan de Nieuweburen
van weleer zie ik een merk
waardige mengeling van hui
zen. Kleine, smalle met boven-,
midden- en zelfs souterrain-be-
woning. Kloeke burgerhuizen
daarnaast, brede en hoge
plechtstatige huizen en gebou
wen. Allerlei winkels ook.
Hoge, oude iepen aan weerszij
den van de straat. Het verkeer
was rustig, gemoedelijk. Buurt
bewoners ontmoetten elkaar in
de bakkerswinkel Beets, in de
groentezaak van IJlst, (later
Van Zwol) bij de slager Schel
len, bij 'de kruidenier Harkema
of in de melkhandel van Dam.
Elke winkel had een eigen
sfeer, karakter en geur. Of de
mensen maakten zomaar op
straat even een praatje over
het weer, familie, over ziekte,
geboorte of dood.
SCHEIDINGSLIJNEN
Toch liepen er ondanks de
schijnbare saamhorigheid
scheidingslijnen tussen de di
verse gezinnen. De mensen
waren verdeeld in roomsen,
christelijken, joden, of mannen
en vrouwen die "niks" waren.
Aan deze levensbeschouwelij
ke zuilen waren vaak politieke
partijen verbonden. Als centrum
van "de roden" gold onze
boekhandel "Ontwikkeling",
Nieuweburen 92. Het dagblad
"Het Volk" werd van daaruit in
de hele stad bezorgd.
De Nieuweburen had iets van
een klein dorp. Oude Leeuwar
der families kenden elkaar, wis
ten van elkanders wel en wee.
Familieverbanden werden uit
geplozen op verjaarsvisites, de
kleine schandalen en andere
wetenswaardigheden dacht
men tot in onderdelen te ken
nen.
Voor kinderen was de Nieuwe
buren heel gezellig. Het stuk
tussen de Breedstraat en de
Monnikemuurstraat had twee
zogenaamde vierkanten.
De boekhandel "Ontwikkeling"
van waaruit het dagblad Het
Volk werd bezorgd - een teke
ning van Joop Pietersen, de
auteur van dit verhaal.
Bij elk vierkant sprong de ge-
velwand ter diepte van een
pand terug. Het "grote vier
kant" werd begrensd door de
slagerij op de hoek van de
Breedstraat. De familie Panhuis
had in de rechter hoek van het
grote vierkant een bloemen-
zaak.
Toen de koninklijke familie door
de Nieuweburen reed tijdens
een bezoek, stopte het rijtuig.
Het grote vierkant was versierd
met oranje bloemen. Een hon
derd en twee-jarige mocht, on
dersteund door de familie, een
boeket bloemen aan koningin
Wilhelmina geven. Deze bleef
afstandelijk-koel in de koets tro
nen. Tot duidelijk ongenoegen
van de samengepakte Nieuwe-
buurters.
Het "kleine vierkant" was op de
hoek van de Monnikemuur
straat voor een scheerwinkel
met een koperen scheerbekken
als uithangbord. Daar werd op
oudejaarsavond om eenden,
ganzen en hazen of konijnen in
wedstrijd gesjoeld in een door
gaslampjes verlichte ruimte. De
dode dieren hingen aan de
stang waaraan het bekken was
bevestigd.
Op de straathoek van het klei
ne vierkant stond een gaslan
taarn waar wij als buurtjongens
een "buut-paal", of verlospaal
van maakten bij verstoppertje
of bij andere spelen. De kinde
ren van de zogenaamde Oude
Nieuweburen en andere straten
en stegen kwamen hier samen.
Volop romantiek bij "er zijn
geen rovers in het bos-bos-
bos." De stille, donkere avond
straten, de steegjes en hoeken
verborgen de overvallende "ro
vers' die de hei-zingende kin
derstemmen in hun schuilplaat
sen hoorden naderen. Om ze
te overvallen.
STRAATTYPES
Soms passeerden straattypes
de Nieuweburen zoals Snorre
Wytske, Jentsje Tit, Sikke de
Kets of Ries (Rijst) met een ge
volg van joelende kinderen. De
opgewonden en vluchtgerede
sliert jeugd beleefde, zodra de
achtervolgde zich dreigend om
draaide, een prikkelende sen
satie. Ook bijzondere joodse
vrouwen zoals Roosje en Betje
met hun oosterse gezichten
kregen onze jeugdige aan
dacht.
Soms passeerde statig een
dame in lange, witte kledij, met
kant afgezet. Ze had een witge-
poederd gezicht en werd "heili
ge Maria" genoemd. Draaior
gel, straatmuzikanten, o.a. het
gezelschap van "Scheef Nekje"
brachten muzikale fleur in de
Nieuweburen.
Op Sjabbath, op weg of terug
kerend van de nabije Synago
ge, liepen ingetogen, op hun
mooist geklede joodse families
door de straat.
In onze z.g. knikker- of toptij
den waren de beide vierkanten
favoriete speelplaatsen. Maar
ook "deursetterke", boksprin
gen en balspelen vonden niet
alleen daar en op de voetpa
den plaats, maar soms ook op
de rijweg-
Veehandelaren lieten op
woensdag koeien over de Nieu
weburen de doorgaande steeg
naast onze boekwinkel "Ont
wikkeling" indrijven. Ze werden
in oude stallen halverwege die
steeg ondergebracht, gemol
ken, soms zelfs geslacht... Wij
waren achter onze tuin, een gi
gantische mesthoop rijk, in het
hartje van de oude binnenstad
Een kroegje was de Nieuwebu
ren ook rijk. Met gevolg: meer
malen openbare dronkenschap
en vrouwen die hun mannen
scheldend uit de kroeg haal
den. Het familieleed lag op
straat.
Wanneer op zaterdag de markt
werd opgebouwd, veranderde
onze rustige Nieuweburen in
een haast middeleeuwse han
delsweg met kraampjes. Aan
prijzende verkopers trokken
nieuwsgierigen en kooplustigen
tot zich. Stank en geuren van
allerlei soort dreven over de
markt. Dat waren uren van uit
zonderlijke gezelligheid met al
die langs de kramen schuiven
de Leeuwarders, tuk op een
koopje, bereid tot een gemoe
delijke babbel met elkaar.
Op hete zomerdagen bracht de
gemeentesproeiwagen water
over de straat om stof te bin
den. Hel schreeuwende jon
gens en meisjes holden achter
de wagen aan om zich nat te
laten spuiten.
In het verkeer begonnen auto's
de koetsjes te verdringen. Maar
de koetsen bij huwelijken en
begrafenissen bleven lang ge
handhaafd. Vooral de lijkkoets
was imposant-geheimzinnig.
Deze geheimzinnigheid werd
vergroot doordat de paarden
met zwarte dekkleden waren
omhangen en doordat de paar-
dehoofden met zwarte kappen
waren opgetuigd. Hoefgetrap
pel behoorde toen nog tot het
normale straatgeluid.
Sneeuw over de Nieuweburen
betoverde de hele straat. Sle
den kwamen tevoorschijn voor
de kleintjes. De wat grotere kin
deren maakten lange glijbanen.
Spiegelglad werden ze, tot on
gemak van voorzichtig langs-
schuifelende ouderen. Sneeuw
ballen suisden door de lucht.
PURE SCHOONHEID
Soms vormden zich spontaan
partijen die elkaar fel bekamp-
ten. De hoge iepen met
sneeuw over de takken waren
van een pure schoonheid. En
wanneer het frisse lenteblad
hen sierde, waren deze oude
bomen zeker zo mooi. Het filte
rende voorjaarslicht door de uit
bottende bomen zette de straat
in een feestelijke gloed.
De stads en maatschappelijke
ontwikkeling stopten niet in de
twintiger jaren. Het verkeer ver
anderde, het levenstempo ver
snelde, menselijke verhoudin
gen werden zakelijker,
buurtbewoners raakten minder
op elkanders hulp en bijstand
aangewezen, ruimte en vrijheid
van leven vergrootten zich.
De iepen van toen werden ge
veld, huizen werden weggebro
ken, herbouwd. Bewoners trok
ken weg naar buitenwijken of
stierven. Nieuwe bewoners
kwamen binnen in de zich ver
grotende stad, gemoedelijkheid
veranderde in vervreemding, de
joodse gemeenschap werd uit
gemoord, de armoede van ve
len maakte plaats voor een ze
kere' welvaart, de geloofs en
politieke zuilen verschoven en
losten zich ten dele op. Herin
nering blijft over aan een stuk
oud-Leeuwarden waarin een
kind zich geborgen, gekend en
veilig voelde. Een onver
vreemdbaar bezit.
St. Maarten (NH)
Ds. J.Th. Pietersen
De oude Nieuweburen - net een dorp - met duidelijk zichtbaar rechts het grote vierkantgezellig trefpunt voor de ieunri /Fntn-
collectie Fenno Schoustra/'t Kleine Krantsje) y y irerpum voor oe jeugd. (Foto.
