DIERENDRAMA BIJ DE NIEUWESTAD
"NOW I AM AN OLD SOLDIER" ZEI DE VETERAAN
pagina 6
EIND INTERNERINGEN IN
ARENDSTUIN IN ZICHT
Onder de titel "Achter slot en
grendel - grote schoonmaak in
week klaar" plaatsten wij in ons
nummer van april een verhaal
van onze abonnee de heer J.
H. Berduszek over het arreste
ren en opbergen in de bevrij
dingsdagen van figuren, die in
de oorlogsjaren "fout" waren
geweest. In dit nummer een
tweede en laatste deel van zijn
herinneringen als "bewaker" in
het interneringskamp aan de
Arendstuin.
Om de verveling en de daar
door ontstane onrust onder de
geïnterneerden in te perken
werden er werkgroepjes sa
mengesteld voor korveewerk-
zaamheden in de toen bij de
Canadese militairen in gebruik
zijnde kazerne. De belangstel
ling hiervoor was groot.
Ten eerste was men enige tijd
buiten de sfeer van alledag en
ten tweede en zeker niet als
onbelangrijk speelde het feit,
dat er bij die militairen wel wat
"biten en brokken", zoals siga
retten, chocolade, zeep e.d. te
organiseren waren. Dat was
pure rijkdom in die zomer van
1945, toen alles nog op de bon
en soms niet te krijgen was.
Zowel de schoonmaakploegen
als de bewaking waren daar
zeer content mee.
PROBLEMEN
Behalve voor de mannen, gold
ook voor de vrouwen dat de
opsluiting problemen ging ople
veren. Enkele tuindersbedrijven
In Leeuwarden konden wel hulp
gebruiken bij o.a. het bessen
plukken.
Een groep van 15 tot 20 vrou
wen werd daarvoor ingezet en
met mooi weer was dat voor de
meesten een welkome aflei
ding.
Als regel gingen twee man als
bewaking mee - dat gaf geen
problemen, tot op een middag
in de bessentuinen van Rinsma
aan Achter de Hoven één van
hen er kennelijk genoeg van
had en onder dekking van de
struiken, er vandoor ging. Een
paar waarschuwingsschoten
hadden geen effect. De dame
in kwestie, ik meen dat ze uit
Rotterdam kwam, was spoor
loos. De "Arendstuin" werd
hiervan in kennis gesteld en
een paar man werden direct op
onderzoek gestuurd. De bes-
senploeg, die nogal overstuur
was, ging zo spoedig mogelijk
retour.
In de namiddag kwam het ver
loren schaap weer in de kudde
terug. Na een natte overtocht
had ze zich in een hooiland in
het Ouddeel verstopt. Bij een
soort klopjacht, waarbij sponta
ne hulp van Leeuwarders en
Tietjerksters werd geboden,
werd ze bij de Arendstuin afge
leverd. Enige tijd later onder
nam ze een poging om uit de
school te ontsnappen op de
klassieke manier, d.m.v. een
paar lakens aan elkaar te kno
pen. Deze actie eindigde met
een val op het schoolplein
waarbij ze een beenfractuur op
liep en in een ziekenhuis in
Leeuwarden terecht kwam.
Toch even wat anders.
Op een morgen vielen er scho
ten op de Noorderweg, terwijl
er beslist geen sprake was van
een ontvluchting. Een paar pa
trouillerende collega, bewapend
met een Sten-gun, een wapen
dat de reputatie had nogal on
veilig te zijn, heeft mogelijk wat
aan dit apparaat zitten "nife-
len", waardoor enkele kogels
de loop verlieten.
Gelukkig zonder iemand te ra
ken, vlogen de kogels schuin
omhoog de Noorderweg over,
waarbij een ruit bij onze over
buurman de Leeuwarder Cou
rant het onderspit moest del
ven.
CONSTERNATIE
Grote consternatie onder de
medewerkers van de L.C., veel
protesten en uiteraard het nodi
ge ambtelijke geschrijf om de
kogels te verantwoorden. De
schade zal, naar ik veronder
stel, wel vergoed zijn. Een
tweede, bijna-ongeluk met zo'n
Sten-gun, deed zich een paar
weken later voor. In de Arend-
stuin-school, waar de vrouwen
waren opgesloten dus. In de
beneden-lokalen waar wij wa
ren ondergebracht, wilde die
zelfde collega laten zien, dat,
mits er zo en zo met dat wapen
werd omgegaan, er niets kon
gebeuren. Deze demonstratie
eindigde met een duidelijke
knal, waarna het 9 mm projec
tiel naar boven door de houten
zolder ging. Even was iedereen
als versteend, waarna we met
een paar man met angstige ge
voelens naar boven snelden.
KOGELGAATJE
Tussen twee stapelbedden ont
dekten we het gaatje waar de
kogel er door was gegaan, en
tenslotte daarboven in een balk
was blijven zitten. Nieuwsgieri
ge vragen wimpelden we af;
het was tot onze grote opluch
ting met een sisser afgelopen.
Stel je voor dat het een slacht
offer had geëist, dan waren "de
rapen meer dan gaar geweest"
Dat gebeurde helaas een paar
weken na de bevrijding wel op
de P. J. Troelstraweg, toen de
27-jarige Rus Iwan Pasjutin,
een gewezen dwangarbeider,
in het Duits aan een paar men
sen, de weg vroeg.
Omdat men de zaak niet ver
trouwde, werd een toevallig
passerend lid van de Ned. Bin
nenlandse Strijdkrachten hier
van in kennis gesteld, die de
man ter plaatse aansprak.
Toen de Rus in zijn binnenzak
greep om een legitimatiebewijs
te tonen, zag de NBS-er hierin
een poging dat hij een wapen
wilde grijpen, waarop hij een
schot loste, dat de Rus dodelijk
trof. Onder grote belangstelling
werd hij op de begraafplaats in
Huizum ter aarde besteld.
En zo spoedde de zomer van
1945 zich voort. In de stad ble
ven nog lange tijd straat- en
buurtverenigingen actief met
het organiseren van bevrij
dingsfeestjes. De vreugde kon
niet op en ik meen, dat zelfs in
september op de Voorstreek
nog werd gefeest.
In de Arendstuin dunde zowel
het aantal geïnterneerden als
het aantal hulpmarechaussees.
Van laatstgenoemden waren er
verscheidenen die van het poli
tiewerk een wat andere voor
stelling haddan dan dag in -
dag uit langs prikkeldraad te lo
pen. Een aantal vond in de bur
germaatschappij spoedig een
baan, waarop de Arendstuin
definitief vaarwel werd gezegd.
Eind augustus/begin september
1945 begonnen de Tribunalen
wat sneller de zaken af te wik
kelen, zodat aan de periode
van de Arendstuin als "Huis
van Bewaring" zo langzamer
hand een einde kwam. De nog
resterende geïnterneerden wer
den naar reguliere inrichtingen
overgebracht, waarna het prik
keldraad e.d. wel weer kon ver
dwijnen. Dat stukje Leeuwar
den kreeg weer z'n normale
gezicht terug. Ook de Canade
zen verdwenen uit het stads
beeld en kwamen niet meer
aan de "poort" met een paar
pakjes "Wild Woodbine" of
"Sweet Caporal" sigaretten als
"smeergeld" om een bezoekje
aan de vrouwelijke geïnterneer
den te brengen. Ook dat ging
niet door en Leeuwarden keer
de weer tot de orde van de dag
terug. De hulp-marechaussees
waarvoor nu geen taak meer in
Leeuwarden was, werden op
diverse posten in de provincie
geplaatst om daar het gewone
politiewerk te beginnen.
IMPROVISEREN
Terugkijkend op die tijd, moest
er in de Arendstuin veel ge
ïmproviseerd worden. Alles ver
liep niet altijd zo "gladjes".
Logisch, want het ontbrak aan
veel, zo niet alles.
Hiervoor niet opgeleide mensen
moesten met een viertal oudere
en ervaren politiemensen als
mentor de bewaking van enke
le honderden mannen en vrou
wen, heus geen lieverdjes, zo
goed mogelijk uitvoeren.
Toch is alles zonder veel kleer
scheuren verlopen en bij een in
1980 gehouden reünie op de
Leeuwarder vliegbasis, konden
veel herinneringen uit die tijd
worden opgehaald.
Nu, vijftig jaar na dato, heb ik
getracht zonder in details te
treden, wat beelden uit die tijd,
kort na de bevrijding op te roe
pen.
"Bijltjesdag" kon door een snel
uitgevoerd arrestatiebeleid wor
den voorkomen. In de daarop
volgende "opbergperiode"
heeft de Arendstuin toch wel
een belangrijk aandeel gehad.
J. H. Berduszek
Wat een dierendrama in het
vroege voorjaar van 1921 op
de Nieuwestad in Leeuwarden!
Daar dartelen op een zonnige
zondag twee hondjes, zoals al
leen die beestjes zich kunnen
vermaken: ze stuiven op elkaar
af, doen net alsof ze elkaar bij
ten, maken de gekste capriolen
en hebben geen oog meer voor
wie of wat dan ook.
Zo eindigt hun spel, wanneer er
een van de dieren te water
raakt: de hond tuimelt in de
gracht en ziet geen kans bij de
hoge walmuur naar boven te
komen.
Maar daar ontdekt het beestje
de opening van een riool en
het klimt in het gat. Zich verder
werkend door de onderaardse
gang, geraakt de hond allengs
in nauwere gedeelten en dan
komt het arme beestje klem-
vast te zitten - het kan geen
kant meer uit, noch voor noch
achteruit.
Drie dagen later wordt ontdekt,
dat het dier in de Kleine Kerk
straat ter hoogte van de Bur-
maniastraat het riool verspert.
BEVRIJDING
Dan valt het besluit, dat de ge
vangene moet worden bevrijd -
het is in ieder geval noodzake
lijk, dat het van deze plaats
verwijderd wordt.
Zo gaan er op de donderdag
onder het toeziend oog van
een opzichter en een politie
man drie grondwerkers aan de
slag, nadat de straat voor alle
rijverkeer is afgezet.
Na heel veel graafwerk en
moeiten gelukt het dan de hond
te bevrijden en, hoe is het mo
egelijk, het dier leeft dan nog.
Maar helaas, de ontberingen
voor de hond blijken zo groot te
zijn geweest, dat het toch uit
zijn lijden moet worden verlost.
En dat gebeurt dan op het as-
land in de beruchte verstik
kingsoven.
En pas op de zaterdag, een
week na de droeve afloop van
het dartele hondenspel, kan
men het riool in de Kleine Kerk
straat weer dichten en wordt er
met een zeer aanzienlijke scha
de voor de gemeente pas een
streep onder deze dierentrage-
die gezet.
De bevrijdingsweek brachten
we door in een dorp op de Ve-
luwe. Tussen de vele mensen
op het grote dorpsplein ont
moetten we een Canadése ve
teraan. Hij droeg verscheidene
medailles en dat was een
mooie aanleiding om een ge
sprek te beginnen.
Onderaan hing een prachtige,
grote Insigne. Hij vertelde dat
die van D-day was en toen
kwam z'n verhaal. Hij was in
Normandië geland, een en
twintig jaar oud. Via Frankrijk,
België naar Nederland. Ver
schillende steden noemde hij
op die waren bevrijd. "En op 15
april waren we helemaal in het
Noorden van het land." Hij ein
digde zijn verhaal met: "En nu
ben ik een oud man."
15 april! Ik deed een stapje
naar voren en vertelde hem,
dat ik als zesjarige op die dag,
een zondag, de bevrijding had
meegemaakt.
Hij legde z'n hand op m'n arm
en zei: "Een zondag? Dat wist
ik niet. Weet je, voor ons waren
in die tijd alle dagen hetzelfde."
Opeens stopte hij iets in m'n
hand. Het was klein en goud
kleurig. Toen ik het omdraaide
zag ik het: wit en rood. Een
klein speldje met de Canadese
vlag.
Op dat moment bestond er
geen tijd.Een stuiver van de
Duitse soldaat op de hoek van
de Aert van der Neerstraat.
Chocolade van de Canadees
op de Wirdumerdijk. Een speld
je van de oud veteraan op het
Fontanusplein.
Donderdagavond 4 mei zag ik
hem weer. Hij zat vooraan, nu
in een rolstoel. Even voor acht
uur, onder het luiden van de
kerkklokken, legde de burge
meester de eerste krans bij het
monument voor de gevallenen.
Onze bevrijder boog het hoofd,
een zakdoek onder z'n bril,
deze werd afgezet en hij be
dekte beide ogen.
Stilte.twee minuten. Wat is
een halve eeuw?
De volgende dag werden dé
oud-strijders het dorp binnen
gehaald op oude tanks en
voertuigen. Honderden, wellicht
duizenden stonden langs de
route. Wat moet dat voor hen
een herinneringen opgeroepen
hebben! "Now, Cam an old
man". Thank you liberators!
Bodegraven
Adriana van Dam-Kortenoe-
ven