DIERENDRAMA BIJ DE NIEUWESTAD "NOW I AM AN OLD SOLDIER" ZEI DE VETERAAN pagina 6 EIND INTERNERINGEN IN ARENDSTUIN IN ZICHT Onder de titel "Achter slot en grendel - grote schoonmaak in week klaar" plaatsten wij in ons nummer van april een verhaal van onze abonnee de heer J. H. Berduszek over het arreste ren en opbergen in de bevrij dingsdagen van figuren, die in de oorlogsjaren "fout" waren geweest. In dit nummer een tweede en laatste deel van zijn herinneringen als "bewaker" in het interneringskamp aan de Arendstuin. Om de verveling en de daar door ontstane onrust onder de geïnterneerden in te perken werden er werkgroepjes sa mengesteld voor korveewerk- zaamheden in de toen bij de Canadese militairen in gebruik zijnde kazerne. De belangstel ling hiervoor was groot. Ten eerste was men enige tijd buiten de sfeer van alledag en ten tweede en zeker niet als onbelangrijk speelde het feit, dat er bij die militairen wel wat "biten en brokken", zoals siga retten, chocolade, zeep e.d. te organiseren waren. Dat was pure rijkdom in die zomer van 1945, toen alles nog op de bon en soms niet te krijgen was. Zowel de schoonmaakploegen als de bewaking waren daar zeer content mee. PROBLEMEN Behalve voor de mannen, gold ook voor de vrouwen dat de opsluiting problemen ging ople veren. Enkele tuindersbedrijven In Leeuwarden konden wel hulp gebruiken bij o.a. het bessen plukken. Een groep van 15 tot 20 vrou wen werd daarvoor ingezet en met mooi weer was dat voor de meesten een welkome aflei ding. Als regel gingen twee man als bewaking mee - dat gaf geen problemen, tot op een middag in de bessentuinen van Rinsma aan Achter de Hoven één van hen er kennelijk genoeg van had en onder dekking van de struiken, er vandoor ging. Een paar waarschuwingsschoten hadden geen effect. De dame in kwestie, ik meen dat ze uit Rotterdam kwam, was spoor loos. De "Arendstuin" werd hiervan in kennis gesteld en een paar man werden direct op onderzoek gestuurd. De bes- senploeg, die nogal overstuur was, ging zo spoedig mogelijk retour. In de namiddag kwam het ver loren schaap weer in de kudde terug. Na een natte overtocht had ze zich in een hooiland in het Ouddeel verstopt. Bij een soort klopjacht, waarbij sponta ne hulp van Leeuwarders en Tietjerksters werd geboden, werd ze bij de Arendstuin afge leverd. Enige tijd later onder nam ze een poging om uit de school te ontsnappen op de klassieke manier, d.m.v. een paar lakens aan elkaar te kno pen. Deze actie eindigde met een val op het schoolplein waarbij ze een beenfractuur op liep en in een ziekenhuis in Leeuwarden terecht kwam. Toch even wat anders. Op een morgen vielen er scho ten op de Noorderweg, terwijl er beslist geen sprake was van een ontvluchting. Een paar pa trouillerende collega, bewapend met een Sten-gun, een wapen dat de reputatie had nogal on veilig te zijn, heeft mogelijk wat aan dit apparaat zitten "nife- len", waardoor enkele kogels de loop verlieten. Gelukkig zonder iemand te ra ken, vlogen de kogels schuin omhoog de Noorderweg over, waarbij een ruit bij onze over buurman de Leeuwarder Cou rant het onderspit moest del ven. CONSTERNATIE Grote consternatie onder de medewerkers van de L.C., veel protesten en uiteraard het nodi ge ambtelijke geschrijf om de kogels te verantwoorden. De schade zal, naar ik veronder stel, wel vergoed zijn. Een tweede, bijna-ongeluk met zo'n Sten-gun, deed zich een paar weken later voor. In de Arend- stuin-school, waar de vrouwen waren opgesloten dus. In de beneden-lokalen waar wij wa ren ondergebracht, wilde die zelfde collega laten zien, dat, mits er zo en zo met dat wapen werd omgegaan, er niets kon gebeuren. Deze demonstratie eindigde met een duidelijke knal, waarna het 9 mm projec tiel naar boven door de houten zolder ging. Even was iedereen als versteend, waarna we met een paar man met angstige ge voelens naar boven snelden. KOGELGAATJE Tussen twee stapelbedden ont dekten we het gaatje waar de kogel er door was gegaan, en tenslotte daarboven in een balk was blijven zitten. Nieuwsgieri ge vragen wimpelden we af; het was tot onze grote opluch ting met een sisser afgelopen. Stel je voor dat het een slacht offer had geëist, dan waren "de rapen meer dan gaar geweest" Dat gebeurde helaas een paar weken na de bevrijding wel op de P. J. Troelstraweg, toen de 27-jarige Rus Iwan Pasjutin, een gewezen dwangarbeider, in het Duits aan een paar men sen, de weg vroeg. Omdat men de zaak niet ver trouwde, werd een toevallig passerend lid van de Ned. Bin nenlandse Strijdkrachten hier van in kennis gesteld, die de man ter plaatse aansprak. Toen de Rus in zijn binnenzak greep om een legitimatiebewijs te tonen, zag de NBS-er hierin een poging dat hij een wapen wilde grijpen, waarop hij een schot loste, dat de Rus dodelijk trof. Onder grote belangstelling werd hij op de begraafplaats in Huizum ter aarde besteld. En zo spoedde de zomer van 1945 zich voort. In de stad ble ven nog lange tijd straat- en buurtverenigingen actief met het organiseren van bevrij dingsfeestjes. De vreugde kon niet op en ik meen, dat zelfs in september op de Voorstreek nog werd gefeest. In de Arendstuin dunde zowel het aantal geïnterneerden als het aantal hulpmarechaussees. Van laatstgenoemden waren er verscheidenen die van het poli tiewerk een wat andere voor stelling haddan dan dag in - dag uit langs prikkeldraad te lo pen. Een aantal vond in de bur germaatschappij spoedig een baan, waarop de Arendstuin definitief vaarwel werd gezegd. Eind augustus/begin september 1945 begonnen de Tribunalen wat sneller de zaken af te wik kelen, zodat aan de periode van de Arendstuin als "Huis van Bewaring" zo langzamer hand een einde kwam. De nog resterende geïnterneerden wer den naar reguliere inrichtingen overgebracht, waarna het prik keldraad e.d. wel weer kon ver dwijnen. Dat stukje Leeuwar den kreeg weer z'n normale gezicht terug. Ook de Canade zen verdwenen uit het stads beeld en kwamen niet meer aan de "poort" met een paar pakjes "Wild Woodbine" of "Sweet Caporal" sigaretten als "smeergeld" om een bezoekje aan de vrouwelijke geïnterneer den te brengen. Ook dat ging niet door en Leeuwarden keer de weer tot de orde van de dag terug. De hulp-marechaussees waarvoor nu geen taak meer in Leeuwarden was, werden op diverse posten in de provincie geplaatst om daar het gewone politiewerk te beginnen. IMPROVISEREN Terugkijkend op die tijd, moest er in de Arendstuin veel ge ïmproviseerd worden. Alles ver liep niet altijd zo "gladjes". Logisch, want het ontbrak aan veel, zo niet alles. Hiervoor niet opgeleide mensen moesten met een viertal oudere en ervaren politiemensen als mentor de bewaking van enke le honderden mannen en vrou wen, heus geen lieverdjes, zo goed mogelijk uitvoeren. Toch is alles zonder veel kleer scheuren verlopen en bij een in 1980 gehouden reünie op de Leeuwarder vliegbasis, konden veel herinneringen uit die tijd worden opgehaald. Nu, vijftig jaar na dato, heb ik getracht zonder in details te treden, wat beelden uit die tijd, kort na de bevrijding op te roe pen. "Bijltjesdag" kon door een snel uitgevoerd arrestatiebeleid wor den voorkomen. In de daarop volgende "opbergperiode" heeft de Arendstuin toch wel een belangrijk aandeel gehad. J. H. Berduszek Wat een dierendrama in het vroege voorjaar van 1921 op de Nieuwestad in Leeuwarden! Daar dartelen op een zonnige zondag twee hondjes, zoals al leen die beestjes zich kunnen vermaken: ze stuiven op elkaar af, doen net alsof ze elkaar bij ten, maken de gekste capriolen en hebben geen oog meer voor wie of wat dan ook. Zo eindigt hun spel, wanneer er een van de dieren te water raakt: de hond tuimelt in de gracht en ziet geen kans bij de hoge walmuur naar boven te komen. Maar daar ontdekt het beestje de opening van een riool en het klimt in het gat. Zich verder werkend door de onderaardse gang, geraakt de hond allengs in nauwere gedeelten en dan komt het arme beestje klem- vast te zitten - het kan geen kant meer uit, noch voor noch achteruit. Drie dagen later wordt ontdekt, dat het dier in de Kleine Kerk straat ter hoogte van de Bur- maniastraat het riool verspert. BEVRIJDING Dan valt het besluit, dat de ge vangene moet worden bevrijd - het is in ieder geval noodzake lijk, dat het van deze plaats verwijderd wordt. Zo gaan er op de donderdag onder het toeziend oog van een opzichter en een politie man drie grondwerkers aan de slag, nadat de straat voor alle rijverkeer is afgezet. Na heel veel graafwerk en moeiten gelukt het dan de hond te bevrijden en, hoe is het mo egelijk, het dier leeft dan nog. Maar helaas, de ontberingen voor de hond blijken zo groot te zijn geweest, dat het toch uit zijn lijden moet worden verlost. En dat gebeurt dan op het as- land in de beruchte verstik kingsoven. En pas op de zaterdag, een week na de droeve afloop van het dartele hondenspel, kan men het riool in de Kleine Kerk straat weer dichten en wordt er met een zeer aanzienlijke scha de voor de gemeente pas een streep onder deze dierentrage- die gezet. De bevrijdingsweek brachten we door in een dorp op de Ve- luwe. Tussen de vele mensen op het grote dorpsplein ont moetten we een Canadése ve teraan. Hij droeg verscheidene medailles en dat was een mooie aanleiding om een ge sprek te beginnen. Onderaan hing een prachtige, grote Insigne. Hij vertelde dat die van D-day was en toen kwam z'n verhaal. Hij was in Normandië geland, een en twintig jaar oud. Via Frankrijk, België naar Nederland. Ver schillende steden noemde hij op die waren bevrijd. "En op 15 april waren we helemaal in het Noorden van het land." Hij ein digde zijn verhaal met: "En nu ben ik een oud man." 15 april! Ik deed een stapje naar voren en vertelde hem, dat ik als zesjarige op die dag, een zondag, de bevrijding had meegemaakt. Hij legde z'n hand op m'n arm en zei: "Een zondag? Dat wist ik niet. Weet je, voor ons waren in die tijd alle dagen hetzelfde." Opeens stopte hij iets in m'n hand. Het was klein en goud kleurig. Toen ik het omdraaide zag ik het: wit en rood. Een klein speldje met de Canadese vlag. Op dat moment bestond er geen tijd.Een stuiver van de Duitse soldaat op de hoek van de Aert van der Neerstraat. Chocolade van de Canadees op de Wirdumerdijk. Een speld je van de oud veteraan op het Fontanusplein. Donderdagavond 4 mei zag ik hem weer. Hij zat vooraan, nu in een rolstoel. Even voor acht uur, onder het luiden van de kerkklokken, legde de burge meester de eerste krans bij het monument voor de gevallenen. Onze bevrijder boog het hoofd, een zakdoek onder z'n bril, deze werd afgezet en hij be dekte beide ogen. Stilte.twee minuten. Wat is een halve eeuw? De volgende dag werden dé oud-strijders het dorp binnen gehaald op oude tanks en voertuigen. Honderden, wellicht duizenden stonden langs de route. Wat moet dat voor hen een herinneringen opgeroepen hebben! "Now, Cam an old man". Thank you liberators! Bodegraven Adriana van Dam-Kortenoe- ven

Historisch Centrum Leeuwarden

’t Kleine Krantsje, 1964-1997 | 1995 | | pagina 6