DRAMA VAN EXECUTIES
HIER EN DAAR IN DE STAD
'T KLEINE KRANTSJE
IN GOEIE OUWE TIJD
LEEUWARDEN IN
BOEK EN BLAD
VOOR LEEUWARDEN EN DE WIJDE WERELD ER OMHEEN
Het is alweer even geleden, dat
we hier met de gekheid werden
geconfronteerd om bij het ge
bruik van de Nederlandse taal
van alle c's een k te maken.
Een vrouwelijke helderziende,
die aan de Turfmarkt woonde
en die zich clairvoyante noem
de, hoewel haar helderziend
heid in het geheel niets met
Engeland te maken had, meen
de met deze nieuwe manie
mee te moeten gaan. Wat deed
zij dus? Zij veranderde de tekst
"Clairvoyante" op het bordje
aan haar gevel in "Klairvoyan-
te" met een k. Clinkklare colder
dus, zouden we willen zeggen.
"Het graven in jeugdherinnerin
gen is een verrassend werkje:
hoe dieper en hoe langer men
delft, hoe meer er te voorschijn
komt. Het verleden schijnt in te
krimpen en op te schuiven naar
die vroege periode, waarin wij
ons ontwikkelden tot individuen,
die zelfstandig leerden denken
en handelen. Hoe dichter men
bij deze periode komt, hoe hel
derder en talrijker de herinne
ringen blijken te zijn. De koffie
met kaneel, die ik als zes- of
zevenjarige jongen bij mijn
grootmoeder in Leeuwarden
dronk, geur thans nog scherper
pagina 11
en doordringender, dan het be
dwelmend parfum van de char
mante vriendin, die ik enkele
dagen geleden ontmoette en
die toch waarlijk niet naliet in
druk op mij te maken."
(Uit: Maurits Dekker "Am
sterdam bij gaslicht"- 1948)
De kaak of pronkpaal op de Brol, waar "het geboefte" van vroeger te kijk werd En dit is de kaak of pronkpaal, die in later jaren op het Raadhuisplein voor het
gezet. (Tekening: Collectie Fenno Schoustra/'t Kleine Krantsje) stadhuis werd opgesteld. (Tekening: Collectie Fenno Schoustra/'t Kleine Krantsje)
In het jaar 1860 vond op het
plein voor het Paleis van Justi
tie de executie plaats van de
moordenaar Ype Baukes de
Graaf uit Harlingen. Hij werd op
een hier, speciaal voor hem,
opgesteld schavot ter doodge-
bracht: het was de laatste -
openbare! - terechtstelling in
Friesland en tevens de voor
laatste voltrekking in vredestijd
van een doodvonnis in Neder
land. Even later vond alleen in
Maastricht nog het ten uitvoer
leggen van een doodvonnis
plaats.
Deze plaats voor het Paleis,
het tegenwoordige Wilhelmina-
plein, is niet de enige plek in
Leeuwarden waar in het verle
den zich het drama afspeelde,
waarbij op een gewelddadige
wijze een eind aan een men
senleven werd gemaakt. Er zijn
meer plaatsen in de stad aan
te wijzen, waar eens of meer
malen de tragedie van een
executie zich voltrok.
In het begin van de zestiende
eeuw, toen het Hof van Fries
land nog zijn zittingen hield in
de Kanselarij aan de Turfmarkt,
is het verschillende malen ge
beurd, dat het schavot voor dit
gebouw werd opgesteld om
een veroordeelde ter dood te
brengen. Het slachtoffer be
hoefde dan vanuit de kelders
van de Kanselarij maar enkele
passen te lopen om hier z'n
arme hoofd kwijt te raken.
Zo werd een zekere Sierk
Dit is een afbeelding uit het jaar 1752 met voor het Blokhuis de galg en het schavot: grote
belangstelling voor de gruwelijke terechtstellingen. (Tekening: Collectie Fenno Schoustra/'t Kleine
Krantsje)
Smijt, die notabene zijn eigen
vader had vermoord, op deze
plaats ter dood gebracht na
eerst nog wel de vernedering te
hebben moeten ondergaan om
op de Brolspijp gegeseld te
worden.
Op die Brol vonden trouwens
niet alleen geselipgen en ver
minkingen plaats, maar werden
ook wel doodvonnissen voltrok
ken.
Terwijl Steinrijk van Eewijck,
Namke van Dockum en Pieter
Schroor er nog vrij schappelijk
afkwamen door het verlies van
respectievelijk een stuk van de
tong, het verlies van beide
ogen en het verlies van een
oor, werd Wybe Sackles in
1516 op de Brolbrug onthoofd.
In later jaren kreeg de straftoe
passing op deze plaats een wat
mildere vorm, toen hier de kaak
of pronkpaal werd opgesteld.
Van dit moment af werden ge
straften hier publiekelijk te kijk
gezet en konden zij, onwrikbaar
vastgebonden, ten prooi vallen
aan de spot van Jan en Alle
man.
Een andere plaats voor deze
hardstenen schandpaal vond
men in 1685 bij het stadhuis op
het Raadhuisplein, waar dus
geen doodvonnissen werden
voltrokken, maar waar men
voortaan lelijk "voor het blok
kon worden gezet".
Op sensatie beluste Leeuwar
ders, die nog liever het voltrek-
kep van doodvonnissen wilden
bijwonen, dienden daarvoor
naar het Blokhuis te gaan,
waar een galg en een schavot
stonden opgesteld - ook hier
vonden veel ongelukkigen hun
eind.
En dan was er natuurlijk nog
een galg op de Galgefenne aan
de Harlingervaart, waar het ge
beente van de gevonnisten
bleef hangen tot het door weer
en wind werd verteerd en te
rechtkwam in een put beneden
het lugubere staketsel.
In een veel latere tijd is er op
de Langepijp nog eens een
doodvonnis voltrokken: in 1809
genoot de moordenaar Babe
Lunia de twijfelachtige eer de
eerste te mogen zijn, die zijn
hoofd in het gat van de kort
daarvoor uitgevonden guillotine
mocht steken - hij deed dat,
onder het tot zijn laatste adem
tocht uitjammeren van de kre
ten "Onskuldig- Onskuldig
Een halve eeuw later kwam
toen dus nog die executie van
Ype Baukes de Graaf voor het
Paleis van Justitie. Het was, we
zeiden het al, gelukkig, geluk
kig, de allerlaatste openbare te
rechtstelling, die de Leeuwar
ders moesten meemaken.
