HET OORLOGSDRAMA VAN DE DWANGARBEID STUNT VAN RINKE 'T KLEINE KRANTSJE TIENDUIZEND DODEN AAN DE OMGEKOMEN FRIESE DWANGARBEIDERS IN. DE .TWEEDE WERELDOORLOG VOORSTREEK 80 Leeuwarden, 058-2129784 VOOR LEEUWARDEN EN DE WIJDE WERELD ER OMHEEN pagina 9 Al meer dan eens is het aange duid als "een monument" en dat zeker niet ten onrechte: het kort geleden door de Uitgeverij/- Drukkerij Van der Eems te Oosterend op de markt ge brachte boek "Slaven van de bezetter", dat handelt over de Friese dwangarbeiders tijdens de Tweede Wereldoorlog is een indrukwekkend relaas over het weinige wel en het vele wee van zovelen in die tumultueuze tijd. Het is geschreven door Jesper Keizer, een onderwijzer uit Buitenpost, die met steun van velen jaren doende is geweest te achterhalen wat er allemaal is gebeurd rond het grote drama van de arbeidsinzet, die duizen den jonge mannen heeft getrof fen. Meer dan een half miljoen Nederlanders moeten er bij betrokken zijn geweest en Jacobus van der Baan 34 Johannes Beijer 21 Johannes Bijl 20 Frans Blink 24 Evert de Boer 19 Paulus Boersma 25 Matthijs Boontje 24 Johannes Botenga 19 Ferdinand Bottema 21 Geert Bouman 21 Pieter Broersma 34 Frans Bruinsma 22 Gerard Cloosterman 23 Hendrik van Dijk 22 Jan Dolek 33 Johannes Drexhage 20 Willem Drielsma 22 Ate Drijver 22 Auke Faber 39 Dirk Faber 45 Gellius Ferwerda 51 Ekke de Haan 28 Johannes Haasjes 22 Philippus van der Harst 21 Johannes van der Heide 45 Ane Heidema 25 Hendrik Herema 41 Adolf van der Hoef 41 geschat wordt, dat meer dan vijfendertig duizend van deze dwangarbeiders er het leven bij hebben gelaten. Bij die vijfen dertig duizend, die voor veruit het grootste deel onvrijwillig en dus tegen hun zin naar Duitsland gingen, waren meer dan tienduizend Friezen, van wie er rond duizend overleden als een gevolg van bijvoorbeeld ontberingen tijdens hun gedwongen werkzaamheden, bombardementen of andere gevaarlijke levensomstandighe den. De auteur, die voor deze door de drukker uitstekend verzorg de uitgave talrijke vraagge sprekken voerde met ex-dwang arbeiders, concludeert, dat na de joodse bevolkingsgroep die van de gedeporteerde arbeids krachten het zwaarst is getrof fen en, niet te vergeten, dat dit "een der belangrijkste onderbe- Homme Hoekstra 32 Johannes Hondema 21 Auke de Jong 24 Hendrik de Jong 24 Hillebrand de Jong 20 Wiecher de Jong 24 Willem de Jong 20 Jacob Jongedijk 38 Elisabertus Jongstra 42 Jan Keulen 19 Petrus Keverkamp 36 Marinus Kop 23 Eelco Koertrijk 34 Jan Krikke 20 Age Krug 24 Jacob Leeuwen 21 Hendrik Loonstra Lieuwe van der Meer 26 Wiepkje van der Meij 60 Tjepco Nawijn 61 Lubbertus Nieland 43 Sjoerd Olderman 21 Frans Plantinga 24 M. Postma 24 Anton Rap lichte thema's uit de bezetting vormt." Eind september werd- in het Verzetsmuseum in Leeuwarden een plaquette onthuld, waar mee de Afdeling Friesland van de Vereniging Ex-Dwangarbei ders Nederland, de grote stimu lator van dit boek, de Friezen herdacht, die ten gevolge van de gedwongen tewerkstelling het leven verloren. De namen van deze Friese slachtoffers vinden we terug in een lijst, die onze abonnee de heer Gerben van der Berg uit Dronrijp heeft samengesteld, en die in dit werk is opgenomen. Hij heeft een enorm stuk arbeid verricht door te achterhalen wie precies tot de slachtoffers hebben behoord en op welke plaatsen zij het leven verloren. Van de in Leeuwarden gebore nen waren dat, vermeld met hun leeftijden: Jelle Riemersma Anne Rijpstra 22 Jan Rutgers 42 Foppe Schiphof 46 Hilbert Smidts 49 Jan Storm 46 Johannes Sureveen 59 Geert Talen 22 Johannes Theodorus 20 Johannes Tichelaar 27 Willem Topma 20 Haring Tulp 33 Jacob Veeninga 21 Janus Verhoeve 46 Johannes Vonk 45 Jacob de Vries 19 Keimpe de Vries 25 Leonardus de Vries 21 Johannes Walta 25 Lammert Weijer 44 Sijbe Wendelaar 20 Harke Wiersma 24 Jacobinus Winius 38 Johannes Woudstra 21 Cornelis Zijlstra 20 Jacob Zijlstra 23 Hendrik Zondervan 40 Dat zijn in totaal tachtig overle denen, die in Leeuwarden waren geboren. Waarbij nog wel bedacht moet worden, dat het samenstellen van een lijst van omgekomen dwangarbeiders volgens de heer Van der Berg onvolledig blijft. "Velen zijn ver mist" schreef hij erbij. "Een aan tal van deze groep is later als nog thuisgekomen. Zij waren na de bevrijding eerst kortere of langere tijd in Duitsland achter gebleven. Enkelen van hen Nou zeg, dat was me toch ook even een stunt, die de Friese kortebaanschaatser Rinke van der Zee in de winter van 1885 uithaalde! In de hoofdstad van Noorwegen, die toen Christiania heette, zou hij het op de gladde ijzers opnemen tegen de legen darische Axel Paulsen, die zich toen wereldkampioen noemde. Op de lange afstand van 4827 meter wel te verstaan, terwijl die Workumer boer Rinke ge wend was op banen te rijden, die niet langer waren dan 160 meter. Hij stond dus, een kind kon dat aanvoelen, voor een welhaast onmogelijke opgave en van daar ook dat de hoge heren van de Nederlandsche Schaat- senrijdersbond, die hem afvaar digden, hem met raad en daad en tal van technische adviezen terzijdestonden. Bondsvoorzitter Van Buttingha Wichers en Baron de Salis maakten een uitgekiend plan en bonden Van der Zee op het hart vooral kalm van start te gaan. "Ga maar achter Paulsen rij den", hielden zij hem met klem voor, "houd hem bij en zorg er voor, dat je niet meer dan twin tig of dertig meter achter komt!" Het was dus van het allergroot ste belang, dat de Fries zijn krachten spaarde tot de laatste honderd meter om dan genade loos toe te slaan. "Maar begin vooral niet te snel!" bleven zijn raadgevers tot in den treure betogen. "Laat Paulsen voorrijden, maar na tuurlijk niette ver." Welnu, Rinke van der Zee knik te maar van "ja" en "Amen" en gaf te kennen, dat hij het alle maal terdege begreep. "Net to hurd begjinne. mompelde hij nog. Toen klonk het verlossende startschot en zie nou toch wat er nu gebeurde: als een pijl uit de boog schoot de stijfkoppige Fries er vandoor en tot verbijs tering van zijn begeleiders lag hij in de eerste bocht al zestig, zeventig meter voor. Axel Paulsen, eerst wel even geschrokken, beantwoordde dit grove geweld door ook iets sneller te rijden, dan normaal, maar al gauw gooide hij de ar men op de rug om verder z'n eigen race te rijden. Na de eerste bocht, op het rechte eind, begon de razende Rinke van der Zee zowaar al terrein te verliezen en na een 1200 meter rijden ging de Noor de Fries zomaar voorbij. Moeiteloos kon Axel Paulsen daarna zijn voorsprong vergro ten en toen hij tenslotte op z'n dooie akkertje door de finish ging had Rinke van der Zee nog wel een 400 meter te gaan - bijna was de winnaar een volle ronde op zijn tegen standeruitgelopen! Zeker dertigduizend toeschou wers waren van de smadelijke Friese nederlaag de getuigen en hun hoongelach moet voor die rare Rinke toch wel heel pijnlijk zijn geweest. Maar wat nou zo erg jammer is? Dat niemand de tekst heeft ge notuleerd, waarmee de heren Van Buttingha Wichers en Ba ron de Salis de eigenzinnige Fries na afloop hebben toege sproken. Wat graag hadden we dat nog eens willen lezen. staan echter nog als vermist te boek in Duitse lijsten. Dit is helaas niet altijd controleerbaar. Velen rusten als "onbekende Nederlanders" in een massa graf." MOOI VERHAALTJE... Een mooi verhaaltje, dat van C.B.N. over die landwachter, die niet zo gauw kon rekenen. Dat zal dus wel een Niemendal zijn. Maar... Snip en Snap zon gen dat Holderdebolder mijns inziens niet en helemaal niet in de oorlog. Volgens mij zong Willy Derby dat in de tijd, dat we dachten er net zo af te komen in 1914/18. Dus vóór W O. Il.de mobilisatietijd laten we maar zeggen. Had Niemendal, toen er spertijd was, nog paarden? Waren die al niet gevorderd? En had die koe, zo vlak voor de distributiedienst in de Hanla- steeg misschien een loeiverbod gekregen? Wie molk die koe, Wat voor voer kreeg zij en waar liet men de mest? O ja, oprui men met die van de paarden. En dan ga je vóór spertijd samen één fles melk tappen? En beiden hetzelfde geboorte jaar zeggen. En wonende in de Wijbrand de Geeststraat niet weten wat de Gedempte Kei zersgracht is. Goeie hardlopers. Ook goeie... Leeuwarden Chris Doorenbos De plaquette die in het Verzetsmuseum in Leeuwarden is aange bracht als herinnering aan alle Friese dwangarbeiders, die in de Tweede Wereldoorlog om het leven kwamen.

Historisch Centrum Leeuwarden

’t Kleine Krantsje, 1964-1997 | 1997 | | pagina 9