HET OORLOGSDRAMA
VAN DE DWANGARBEID
STUNT VAN RINKE
'T KLEINE KRANTSJE
TIENDUIZEND DODEN
AAN DE OMGEKOMEN
FRIESE
DWANGARBEIDERS
IN. DE .TWEEDE
WERELDOORLOG
VOORSTREEK 80
Leeuwarden, 058-2129784
VOOR LEEUWARDEN EN DE WIJDE WERELD ER OMHEEN
pagina 9
Al meer dan eens is het aange
duid als "een monument" en dat
zeker niet ten onrechte: het kort
geleden door de Uitgeverij/-
Drukkerij Van der Eems te
Oosterend op de markt ge
brachte boek "Slaven van de
bezetter", dat handelt over de
Friese dwangarbeiders tijdens
de Tweede Wereldoorlog is een
indrukwekkend relaas over het
weinige wel en het vele wee van
zovelen in die tumultueuze tijd.
Het is geschreven door Jesper
Keizer, een onderwijzer uit
Buitenpost, die met steun van
velen jaren doende is geweest
te achterhalen wat er allemaal is
gebeurd rond het grote drama
van de arbeidsinzet, die duizen
den jonge mannen heeft getrof
fen.
Meer dan een half miljoen
Nederlanders moeten er bij
betrokken zijn geweest en
Jacobus van der Baan 34
Johannes Beijer 21
Johannes Bijl 20
Frans Blink 24
Evert de Boer 19
Paulus Boersma 25
Matthijs Boontje 24
Johannes Botenga 19
Ferdinand Bottema 21
Geert Bouman 21
Pieter Broersma 34
Frans Bruinsma 22
Gerard Cloosterman 23
Hendrik van Dijk 22
Jan Dolek 33
Johannes Drexhage 20
Willem Drielsma 22
Ate Drijver 22
Auke Faber 39
Dirk Faber 45
Gellius Ferwerda 51
Ekke de Haan 28
Johannes Haasjes 22
Philippus van der Harst 21
Johannes van der Heide 45
Ane Heidema 25
Hendrik Herema 41
Adolf van der Hoef 41
geschat wordt, dat meer dan
vijfendertig duizend van deze
dwangarbeiders er het leven bij
hebben gelaten. Bij die vijfen
dertig duizend, die voor veruit
het grootste deel onvrijwillig en
dus tegen hun zin naar
Duitsland gingen, waren meer
dan tienduizend Friezen, van
wie er rond duizend overleden
als een gevolg van bijvoorbeeld
ontberingen tijdens hun
gedwongen werkzaamheden,
bombardementen of andere
gevaarlijke levensomstandighe
den.
De auteur, die voor deze door
de drukker uitstekend verzorg
de uitgave talrijke vraagge
sprekken voerde met ex-dwang
arbeiders, concludeert, dat na
de joodse bevolkingsgroep die
van de gedeporteerde arbeids
krachten het zwaarst is getrof
fen en, niet te vergeten, dat dit
"een der belangrijkste onderbe-
Homme Hoekstra 32
Johannes Hondema 21
Auke de Jong 24
Hendrik de Jong 24
Hillebrand de Jong 20
Wiecher de Jong 24
Willem de Jong 20
Jacob Jongedijk 38
Elisabertus Jongstra 42
Jan Keulen 19
Petrus Keverkamp 36
Marinus Kop 23
Eelco Koertrijk 34
Jan Krikke 20
Age Krug 24
Jacob Leeuwen 21
Hendrik Loonstra
Lieuwe van der Meer 26
Wiepkje van der Meij 60
Tjepco Nawijn 61
Lubbertus Nieland 43
Sjoerd Olderman 21
Frans Plantinga 24
M. Postma 24
Anton Rap
lichte thema's uit de bezetting
vormt."
Eind september werd- in het
Verzetsmuseum in Leeuwarden
een plaquette onthuld, waar
mee de Afdeling Friesland van
de Vereniging Ex-Dwangarbei
ders Nederland, de grote stimu
lator van dit boek, de Friezen
herdacht, die ten gevolge van
de gedwongen tewerkstelling
het leven verloren. De namen
van deze Friese slachtoffers
vinden we terug in een lijst, die
onze abonnee de heer Gerben
van der Berg uit Dronrijp heeft
samengesteld, en die in dit werk
is opgenomen. Hij heeft een
enorm stuk arbeid verricht door
te achterhalen wie precies tot
de slachtoffers hebben behoord
en op welke plaatsen zij het
leven verloren.
Van de in Leeuwarden gebore
nen waren dat, vermeld met hun
leeftijden:
Jelle Riemersma
Anne Rijpstra 22
Jan Rutgers 42
Foppe Schiphof 46
Hilbert Smidts 49
Jan Storm 46
Johannes Sureveen 59
Geert Talen 22
Johannes Theodorus 20
Johannes Tichelaar 27
Willem Topma 20
Haring Tulp 33
Jacob Veeninga 21
Janus Verhoeve 46
Johannes Vonk 45
Jacob de Vries 19
Keimpe de Vries 25
Leonardus de Vries 21
Johannes Walta 25
Lammert Weijer 44
Sijbe Wendelaar 20
Harke Wiersma 24
Jacobinus Winius 38
Johannes Woudstra 21
Cornelis Zijlstra 20
Jacob Zijlstra 23
Hendrik Zondervan 40
Dat zijn in totaal tachtig overle
denen, die in Leeuwarden
waren geboren. Waarbij nog wel
bedacht moet worden, dat het
samenstellen van een lijst van
omgekomen dwangarbeiders
volgens de heer Van der Berg
onvolledig blijft. "Velen zijn ver
mist" schreef hij erbij. "Een aan
tal van deze groep is later als
nog thuisgekomen. Zij waren na
de bevrijding eerst kortere of
langere tijd in Duitsland achter
gebleven. Enkelen van hen
Nou zeg, dat was me toch ook
even een stunt, die de Friese
kortebaanschaatser Rinke van
der Zee in de winter van 1885
uithaalde! In de hoofdstad van
Noorwegen, die toen Christiania
heette, zou hij het op de gladde
ijzers opnemen tegen de legen
darische Axel Paulsen, die zich
toen wereldkampioen noemde.
Op de lange afstand van 4827
meter wel te verstaan, terwijl
die Workumer boer Rinke ge
wend was op banen te rijden,
die niet langer waren dan 160
meter.
Hij stond dus, een kind kon dat
aanvoelen, voor een welhaast
onmogelijke opgave en van
daar ook dat de hoge heren
van de Nederlandsche Schaat-
senrijdersbond, die hem afvaar
digden, hem met raad en daad
en tal van technische adviezen
terzijdestonden.
Bondsvoorzitter Van Buttingha
Wichers en Baron de Salis
maakten een uitgekiend plan
en bonden Van der Zee op het
hart vooral kalm van start te
gaan.
"Ga maar achter Paulsen rij
den", hielden zij hem met klem
voor, "houd hem bij en zorg er
voor, dat je niet meer dan twin
tig of dertig meter achter komt!"
Het was dus van het allergroot
ste belang, dat de Fries zijn
krachten spaarde tot de laatste
honderd meter om dan genade
loos toe te slaan.
"Maar begin vooral niet te
snel!" bleven zijn raadgevers
tot in den treure betogen. "Laat
Paulsen voorrijden, maar na
tuurlijk niette ver."
Welnu, Rinke van der Zee knik
te maar van "ja" en "Amen" en
gaf te kennen, dat hij het alle
maal terdege begreep. "Net to
hurd begjinne. mompelde
hij nog.
Toen klonk het verlossende
startschot en zie nou toch wat
er nu gebeurde: als een pijl uit
de boog schoot de stijfkoppige
Fries er vandoor en tot verbijs
tering van zijn begeleiders lag
hij in de eerste bocht al zestig,
zeventig meter voor.
Axel Paulsen, eerst wel even
geschrokken, beantwoordde dit
grove geweld door ook iets
sneller te rijden, dan normaal,
maar al gauw gooide hij de ar
men op de rug om verder z'n
eigen race te rijden.
Na de eerste bocht, op het
rechte eind, begon de razende
Rinke van der Zee zowaar al
terrein te verliezen en na een
1200 meter rijden ging de Noor
de Fries zomaar voorbij.
Moeiteloos kon Axel Paulsen
daarna zijn voorsprong vergro
ten en toen hij tenslotte op z'n
dooie akkertje door de finish
ging had Rinke van der Zee
nog wel een 400 meter te
gaan - bijna was de winnaar
een volle ronde op zijn tegen
standeruitgelopen!
Zeker dertigduizend toeschou
wers waren van de smadelijke
Friese nederlaag de getuigen
en hun hoongelach moet voor
die rare Rinke toch wel heel
pijnlijk zijn geweest.
Maar wat nou zo erg jammer
is?
Dat niemand de tekst heeft ge
notuleerd, waarmee de heren
Van Buttingha Wichers en Ba
ron de Salis de eigenzinnige
Fries na afloop hebben toege
sproken.
Wat graag hadden we dat nog
eens willen lezen.
staan echter nog als vermist te
boek in Duitse lijsten. Dit is
helaas niet altijd controleerbaar.
Velen rusten als "onbekende
Nederlanders" in een massa
graf."
MOOI VERHAALTJE...
Een mooi verhaaltje, dat van
C.B.N. over die landwachter,
die niet zo gauw kon rekenen.
Dat zal dus wel een Niemendal
zijn. Maar... Snip en Snap zon
gen dat Holderdebolder mijns
inziens niet en helemaal niet in
de oorlog. Volgens mij zong
Willy Derby dat in de tijd, dat we
dachten er net zo af te komen
in 1914/18. Dus vóór W O. Il.de
mobilisatietijd laten we maar
zeggen. Had Niemendal, toen
er spertijd was, nog paarden?
Waren die al niet gevorderd?
En had die koe, zo vlak voor de
distributiedienst in de Hanla-
steeg misschien een loeiverbod
gekregen? Wie molk die koe,
Wat voor voer kreeg zij en waar
liet men de mest? O ja, oprui
men met die van de paarden.
En dan ga je vóór spertijd
samen één fles melk tappen?
En beiden hetzelfde geboorte
jaar zeggen. En wonende in de
Wijbrand de Geeststraat niet
weten wat de Gedempte Kei
zersgracht is.
Goeie hardlopers. Ook goeie...
Leeuwarden
Chris Doorenbos
De plaquette die in het Verzetsmuseum in Leeuwarden is aange
bracht als herinnering aan alle Friese dwangarbeiders, die in de
Tweede Wereldoorlog om het leven kwamen.