DE EP.Of.IE OME
DE MEDEDEELZAAMHEID
VAN GEBOUWEN
VOOR FENNO SCHOUSTRA EN DE WIJDE WERELD OM HEM HEEN
pagina 21
De burcht van de oude gevangenis (Foto Leeuwarder Courant)
Gebouwen zijn, als het goed
is, mededeelzaam. Ze vertel
len over hun leeftijd en hun
functie en ze laten ook de
ambities zien waarmee ze tot
stand zijn gekomen. Dat
noem ik monumentaliteit.
Een monument is een
gedenkstuk, iets dat een ver
haal heeft te vertellen uit een
ver of een nabij verleden.
Zelfs een saai gebouw kan
het verhaal van een sober of
zuinig opdrachtgever vertel
len. Neem het vroegere poli
tiebureau aan de Nieuwe
stad, thans dancing Fire, het
grootste herenhuis van
Leeuwarden, maar ook een
van de soberste: eenvoudige
chic.
Toch denken we bij sprekende
architectuur allereerst aan
gebouwen die dankzij flink wat
stilistische details een lekker
overdreven verhaal vertellen.
Om even bij herenhuizen te blij
ven: bijvoorbeeld dat wat de
stinkrijke thee- en koffiehande
laar Dijkstra aan de Ooster-
grachtswal heeft laten bouwen.
De Huismus is er nu in geves
tigd. Het is een pand waar archi
tect Hendrik Kramer geen stukje
gevel onbenut liet om zijn kennis
van bouwornamenten uit model-
lenboeken en de welstand van
zijn opdrachtgever tentoon te
spreiden. Er kwamen zelfs Belgi
sche decorateurs aan te pas. In
het Fries heet dat een 'opsnolke'
gevel. En dat had je niet alleen in
de negentiende eeuw; ga maar
kijken naar de sierlijke gevel van
Sint Jacobsstraat 13, waar de
leerzaak van Zaal in zit: dat pand
liet een vermogend drukker bou
wen. Een en al versiering. Het
beeldverhaal van zijn bedrijf zit
in een breed fries boven de win
kelpui.
Kerken herkennen we meteen,
wat dat betreft is de Bonifatius
wel de meest kerkse kerk van
Leeuwarden en de Pelikaankerk
de minste. Het is geen wonder
Het oude gezag uitgedrukt in de oude gotische bouwstijl van de
Kanselarij. (Foto Dick van der Heijde)
dat verschillende gereformeerde
gemeenteleden dit modern
kubistische gebouw niet waar
deerden als kerk. Er is zelfs een
geweest die weigerde te kerken
in die cinema. Vreemd is het niet
dat er vreemdelingen zijn die
menen dat de Koepelkerk een
moskee is, te meer omdat het
kunstwerk van de Vier Evange
listen in het plantsoen ertegen
over wel een minaret lijkt. En aan
de Wirdumerdijk is de beschei
den teruggetrokken kerk onmid
dellijk te herkennen als een van
de doopsgezinden, omdat de
vermaningen vanouds als schuil
kerken achter de bebouwing
terechtkwamen.
Maar je kunt je ook vergissen in
een gebouw, omdat het niet een
duidelijk verhaal vertelt. Ik weet
nog dat ik vroeger het winkelpa
leis van C A aan de Nieuwe
stad niet vertrouwde. 'C A is
toch voordeliger' stond op de
gevel, maar de gevel zelf vertel
de naar mijn gevoel een duur
verhaal. Dan spreken de optrek
jes en puien van goedkope win
kelketens van tegenwoordig
klare taal, soms bij het armoedi
ge af. Daarbij zit de Marskramer
goed fout in het pand met een
van de mooiste rolwerkgevels
van Nederland, de 'Vredeman
de Vries'-gevel aan de Nieuwe
stad, want dat oogt weer heel
rijk.
Dan hebben we een gebouw dat
maatschappelijk niet deugt: het
vertelt een mooi, maar onzuiver
verhaal. Als je verdacht wordt
van een misdrijf en als verdach
te voorgeleid in het Paleis van
Justitie, word je bij binnenkomst
onder die gigantische kolonnade
toch al gekleineerd? Binnen is
het al niet anders.
Het is een prachtig monument
van neo-classicisme, maar het
intimideert de cliënten. Hetzelfde
geldt voor het burchtachtige
voorkomen van het front van de
oude gevangenis-, maar daar is
het verhaal juist weer goed,
omdat het de keurige burgers
buiten die burcht gerust stelt.
We hebben in Leeuwarden ook
een monument dat een onge
kend politiek verhaal vertelt: de
Kanselarij. De Spaanse koning
Philips II dié hier de baas was,
heeft het pas laten bouwen toen
zijn gezag wankelde. De
Opstand die de Tachtigjarige
Oorlog inluidde zat er aan te
komen en de koning gaf zijn
belangrijkste bestuursorgaan,
het Hof van Friesland, een triom
falistische residentie in de toen
ouderwetse gotische stijl; zijn
gezag was immers een van het
oude stempel? De steenhou
wers uit Friesland waren de
renaissancestijl machtig, de stijl
van de nieuwe tijd die door
Opstand en Hervorming spoedig
na voltooiing van de bouw inge
luid werd.
De verhalen over Leeuwarden
en de Leeuwarders nemen geen
einde, zelfs de gebouwen vertel
len mee.
Peter Karstkarel
Nieuwestad 103 is een van de rijkste rolwerkgevels van omstreeks
1600 van het land. Voorheen zat de muziekzaak Ganzevoort in de
winkel. Heel passend. Nu is de Marskramer er in gehuisvest, ver
boven zijn stand. (Foto Friesch Dagblad)
"Belgische prots van een Leeuwarder architect aan de Ooster-
grachtswal. (Foto Huis aan Huis)
