18
Bijlagen tot het verslag der handelingen van den gemeenteraad van Leeuwarden1872.
December 1871 no. 362 3was het gevolg van die opdragt. Ter
wijl wij bedoeld stuk ter kennisneming als bijlage hebben over
gelegd meenen wij volledigheidshalve ook in dit rapport min
of meer uitvoerig bij die missive den grondslag als het ware
onzer voorstellen te moeten stilstaan.
Twee ontwerpen werden door den architect aangeboden.
Het eerste betreft eene vergrooting en verbetering van de tegen
woordige veemarktplaats en is ingerigt voor
2450 hoornbeesten
2000 kalveren,
3000 schapen en
940 varkens.
Het tweede ontwerp betreft eene nieuwe marktplaats op het
land tu68chen den weg van de Verlaats- naar de Prins Hendriks-
brug de Harlingervaart en den Stationswegingerigt voor
2800 hoornbeesten
2656 kalveren
4000 schapen
540 varkens en
940 biggen.
Omtrent het eerste ontwerp wordt opgemerktdat de tegen
woordige veemarkt door den weg tusschen de Oude Lombard-
steeg en de Zuidergracht in twee deelen gesplitst is. Het ooste
lijk gedeelte tusschen den Wirdumerdijk en den zoo even be
doelden weg heeft eene oppervlakte van 3077.22 centiare en
bestemd voor stieren ossen koeijen en kalveren. Op dit ter
rein zijn tien leuningen geplaatst ter gezamenlijke lengte van
370.75 meter. Aan beide zijden dezer leunim en kan vee ge
plaatst worden zoodat voor de berekening van plaatsruimte voor
't vee eene lengte van 741.50 meters kan aangenomen worden.
Hiervan zijn volgens den maatstaf door den architect aangeno
men 597.20 meter voor hoornvee en 144.30 meter voor kalveren
beschikbaar.
Wat nu de ruimte aangaatdie voor ieder rund moet worden
berekend daaromtrent kan verschil van meening bestaan.
Wij meenen evenwel op den voorgrond te moeten stellen dat
die ruimte zoo moet zijn dat zij den kooper in de gelegenheid
steltom langs het rund te kunnen zien als hij daar vóór of
achter staat. De gemeente-architect heeft voor ieder rund eene
breedte van 0.56 meter bepaald. Deze breedte als grondslag
aannemende dan kunnen op de tegenwoordige marktplaats aan
de voormelde 597.20 meter lengte leuning 1066 stuks hoornvee
geplaatst worden.
Deze berekening meenen wij echter niet onvoorwaardelijk te
mogen overnemen daar volgens het oordeel van landbouwers
eene ruimte van twee meter voor drie runderen verkieslijk is.
Voor de plaatsing van kalveren heeft de architect 0.33 meter
breedte voor ieder kalf tot maatstaf aangenomenweshalve aan
de bovengemelde 144.30 meter leuning 437 stuks kunnen ge
plaatst worden.
Het westelijk gedeelte van de tegenwoordige veemarktplaats
gelegen ten westeu van den weg tusschen de Oude Lombard-
steeg en de Zuiderstraat heeft eene oppervlakte van 1488 centi
are en is bestemd voor schapen- en varkensmarkt. Op dit ter
rein kunnen 60 hokken ieder 3.00 meter vierkantgezet worden.
Volgens de gegevens van den architect kan ieder hok 25 scha
pen bevatten makende een totaal van 1500 schapen.
De bestaande 52 ringen en de gereserveerde plaats voor bakken
of hokken geven gelegenheid tot berging van 324 varkens en biggen.
De tegenwoordige, veemarkt ter grootte van 4565.22 centiare
biedt derhalve ruimte aan tot plaatsing van
a. 1066 hoornbeesten;
b. 437 kalveren
c. 1500 schapen
en d. 324 varkens en biggen,
welke ruimte voor de veemarktplaats dezer ge-
kan op verschillende
De vraag
meente moet beschikbaar gesteld worden
wijze beantwoord worden.
Kan van den eenen kant worden beweerd dat de veemarkt
in de toekomst belangrijk zal toenemen van den anderen kant
zal het gevoeleu verdedigd worden dat die markt meer sfation-
nair zal blijven althans niet in die mate toenemen dat hij het
uitbreiden van het marktterrein daarop bijzonder behoeft te
worden gelet.
Zonder voor alsnog ons oordeel uit te spreken over de al of
niet waarschijnlijke toeneming van onze veemarktmeenen wij
in ieder geval bij de berekening van de voor de veemarktplaats
vereisehte ruimte tot maatstaf te moeten aannemen de statis
tieke gegevens van de laatste jarenderhalve den actuëlen toe
stand onzer marktvermeerderd met zoodanig cijferals met
het oog op de toekomst volstrekt noodzakelijk moet geacht wor
den. Uit die statistieke opgaven, hierbij overgelegd, blijkt,
dat het hoogste getal op eenen marktdag aangevoerd bedraagt
wat de runderen betreft 1866
terwijl het hoogste getal kalveren op eenen dag ter markt
gebragt bedraagt 1564
schapen 2784;
varkens 735
paarden 73.
Gelijktijdigdat is op één en denzelfden marktdagnamelijk
den 3 November 1871werd aan verschillende veesoorten
een gezamenlijk getal van 3926 aangevoerdte weten
1616 stuks hoornvee;
764 n kalveren
1311 schapen
166 n varkens
en 33 paarden.
Met eene geringe vermeerdering of vermindering, veroorzaakt
door de beschikbare ruimte en inrigting vau de veemarkt, wa
ren de door ons aangegeven getallen door den architect bij het
maken van zijn ontwerp tot vergrooting van het tegenwoordig
terrein tot maatstaf <*enomen.
Bij de bewerking van het ontwerp tot vergrooting van de tegen
woordige markt bleek het den gr-mtente-architeet ten duidelijkste
datwilde men dit terrein tot een goede markt inrigten, het geheele
plein vóór het paleis van justitie zoude moeten worden opgeofferd.
Dit gaf dien ambtenaar aanleiding een ontwerp te maken van
eene nieuwe veemarkt nabij het stationsgebouw van den staats
spoorweg.
Nadat wij het ontwerp van den architect tot vergrooting der
bestaande markt naauwkeurig hadden nagegaan en in alle détails
onderzocht, bleek het ons dat, wilde men niet het geheele plein
voor het paleis van justitie opofferende aangegeven cijfers
moesten worden verkleind. De berekening van de plaatsruimte
voor ieder diersoort is immerszooals wij hierboven opmerkten,
eerder te bekrompen dan te groot genomen zoodat te dien op-
zigte geene vermindering van het noodige terrein kan worden
verkregen. Ofschoon nu de plaatsruimte wel niet konde wor
den ingekrompen dan ten nadeele van de inrigting van de vee
mark tplaats en derhalve door eene wijziging van het oorspron
kelijk projectgeene marktplaats konde worden verkregen in
gerigt naar- en in alle opzigten voldoende aan de eischen des
tijdszoo hebben wij evenwel gemeend pogingen te moeten aan
wenden om door vergrooting van het tegenwoordig terrein eene
tamelijk voldoende marktplaats te maken.
Wij hadden hierbij vooral het oog om een gedeelte der markt
plaats voor hoornvee bestemdtijdelijk voor kalveren te bezi
gen namelijk in die maanden dat de aanvoer van deze dieren
het grootste is.
Het ontwerp van eene nieuwe veemarkt nabij het station
kwam ons voor naar een te groot getal vee berekend te zijn
terwijl tegen de inrigting zelve tevens bedenkingen bij ons col-
legie bestonden.
Alvorens den gemeente-architect daarmede in kennis te stel
len achtten wij het wenschelijk de zienswijze van uwe com
missie voor openbare werken over de beide ontwerpen van den
Bijlagen tot het verslag der handelingen van den gemeenteraad van Leeuwarden 1872.
19
architect in te winnen die aan ons verzoek voldeed bij missive
d.d. 9 Januarij jl.no. 67 als bijlage hi rbij gevoegd. Zooals
uit dit rapport zal blijken wasbehalve de zoo evengemelde
twee plannen, een derde ontwerp van een' onbekenden inzender
aan uwe commissie toegezonden.
Dit laatstbedoelde ontwerp, om naar het voorbeeld van de
Londensche veemarkt te New-Castleop het oostelijk gedeelte
van het nieuwe bouwterrein gelegen tusschen den stationsweg
ten westen de nieuwe kade ten noorden en Pieter de Boer teu
oosten eene nieuwe veemarkt in te rigtenoordeelde uwe com
missie niet aanbevelingswaardig, omdat op die wijze het beste
en voor woonhuizen het meest geschikte bouwterrein zoude wor
den opgeofferd aan eene veemarkt, die, indien men eene ver
plaatsing naar buiten de gracht wenschteven goed op minder
gelegene terreinen eene goede plaats kan vinden.
De commissie erkent evenwel het vele goede in dat plan
wat. de inrigting der markt betreft en stelde het alleen ter zijde
met het oog op de voorgestelde plaats.
Wat het ontwerp van verplaatsing der veemarktdoor den
architect ingezonden betreftdaaromtrent was de meening van
de meerderheid der commissie niet gunstig.
Het hoofdmotief van de meerderheid tegen verplaatsing is,
dat een aantal ingezetenen daardoor benadeeld zal worden.
Geen der leden konde evenwel ontkennen dat met het oog
op de veemarkt zelveen de verplaatsing in beginsel aanne
mende, de voorgestelde ligging, mits nog meer onmiddellijk aan
de Harlingervaart grenzendeals de meestja de eenige ge
schikte plaats zoude mogen worden beschouwd.
Een lid van de commissie was echter een onbepaald voor
stander van het plan om eene geheel nieuwe veemarkt aan de
Harlingervaart in te rigtenomdat hijde bezwaren door de
andere leden geopperd, niet gering achtende, van oordeel was,
dat de veemarkt zelve zooveel beter aan de eischen zoude vol-
doeu en op die wijze in eene zoo noodzakelijke behoefte zoude
worden voorzien dat men zich noch door de daaraan verbon
den kosten noch door het particulier belang van ingezetenen
van een zoo goed plan mag laten afschrikken.
De nabijheid van het station de mogelijkheid vax contróle
het belang van den veehandelmaakten de verwezenlijking de
zer nieuwe plannen volgens dat lid wenschelijk.
Een ander lid der minderheid was een minder groot voorstan
der der verplaatsing en inrigting eener nieuwe veemarkt.
Hij konde zich evenmin bij de meerderheid der commissie
aansluiten omdat hij van oordeel wasdat de verbetering der
bestaande markt een halve maatregel zoude ziju en dat voor
zoodanigen hal ven maatregel eene uitgave vau ongeveer 40,000
bepaald te bezwarend was.
Toegerust met de ontvangen inlichtingen droegen wij om de
bovenvermelde redenen den gemeente-architect opverschillende
nieuwe projecten te maken ran vergrooting van de tegenwoor
dige veemarktplaats.
Wij steldeB daartoe de volgende hoofdpunten vastte weten
a. dat er ruimte op de marktplaats*moet ziju voor
2000 hoornbeesteu
1 800 kalveren
3000 schapen en voor
700 varkens
b. dat de hoornbeesten moeten worden geplaatst op de be
staande markt, het daarnaast gelegen terrein, opengevallen
door amotie van het huis van J. Meijer en een gedeelte
van de daaraan grenzende ruimte van het plein voor het paleis
van justitiethans bestemd voor schapen
c. dat de plaatsruimte voor de graskalveren tegen het voor
het hoornvee bestemd terrein op gemeld plein moet aansluiten
d. dat er op het voor beursgebouw bestemd terrein naast de
rijks hoo_ere burgerschool overdekkingen voor vette kalveren
moeten worden aangebragt
e. dat er een drieledig plan ontworpen moest wordentot
plaatsing der schapen en varkenste weten
10. op het plein vóór het paleis van justitie
2°. op het terrein achter dat paleisen
30. op het zoo evengemeld voor beursgebouw bestemd terrein.
Aangezien ons verschillende bezwaren tegen ieder dezer drie
ontwerpen bekend waren en het ons wenschelijk voorkwam
te gelijk met de gewijzigde projecten van vergrootingtevens
een outwerp van eene nieuwe marktplaats nabij het station te
ontvangeningerigt voor een geringer getal veezoo droegen
wij den gemeeote-architect almede op een ontwerp-nieuwe markt
in te zenden op kleiner schaal en ingerigt voor:
2000 runderen
1600 kalveren
3000 schapenen
800 varke is.
Tevens noodigden wij hem uit de nieuwe marktplaats zoo te
makendat het terrein langs de westzijde van den stations-weg,
langs de geheele Kade en langs een gedeelte van den weg aan
de Harlingervaart voor gehouwen wordt gereserveerd. Eindelijk
verzochten wij den architect ons mede te deelen tot welk doel
einde het terrein van de bestaande veemarkt zoude kunnen wor
den bestemd, voor het geval tot het maken van eene nieuwe
veemarktplaats nabij het stationsgebouw mogt worden besloten.
Voldoende aan onze opdragt, zond de architect bij missive
van 2 February jl.no. 34/3> drie ontwerpen van verbetering
der bestaande en een ontwerp van eene nieuwe veemarktplaats
in met de daarbij behoorende toelichtingen als bijlagen hierne
vens overgelegd.
Deze ontwerpen betreffen
a. vergrooting van de veemarkt plaats door uitbreiding aan de
oost-, zuid- en westzijde met gebruikmaking van een belangrijk
gedeelte van het plein vóór het paleis van justitie
b. de bestaande veemarktplaats met een gering gedeelte van
dat plein in te rigten voor rundvee en kalveren en het terrein
naast de hoogere burgerschool te bestemmen voor plaatsing van
schapen
c. de bestaande veemarktplaats met een kleiner gedeelte van
het plein in te rigten voor rundvee en kalveren en een gedeelte
van het terrein achter het paleis van justitie te bestemmen voor
schapen en varkensmarkt
d. het maken van eene nieuwe veemarktplaats op het terrein
ten zuiden van de stadsgracht en het stationsplein.
Verder gaf de architect naar aanleiding van onze uitnoodiging
te kennendat indieu besloten mogt worden tot het maken van
eene nieuwe veemarktplaats nabij het station hij het wenschelijk
zoude achten het terrein van de tegenwoordige veemarkt onbe
bouwd te laten en indien daartegen bezwaren mogten bestaan
alsdan dat terrein in bouwperceelen te verdeelen en te ver-
koopen.
Mogt evenwel het gemeentebestuur zich met dat denkbeeld
niet kunnen vereenigen dan stelt de architect voor op het west-
eind van de veemarkt een beurslokaal te bouwen en het ooste
lijk gedeeltetegenover de sociëteit Amicitia als bouwterrein te
verkoopen.
Eene ernstige overweging dezer ontwerpen deed al spoedig
de overtuiging bij ons vestigen dat op het bestaande terrein
vergroot op de door den architect aangewezen wijzegeen vee
marktplaats kan worden gemaaktdiezooals door uwe verga
dering blijkens besluit d.d. 8 December 1870 is gewensehtaan
alle eischen van den tegenwoordigen tijd voldoet.
Uit aanmerking hiervan en met het oog op uwe opdragt
waarbij ons is terug gezonden het voorstel d d. 27 October be
vorens betreffende eene vergrooting van de marktplaats met
een gedeelte van het plein vóór het paleis van justitiein de
rigting van den oostelijken zijmuur van 's rijks hoogere burger
school vonden wij ons derhalve gedrongen ernstig onze aan
dacht te vestigen op eene verplaatsing van de markten op het
