124
Bijlagen tot het verslag der handelingen van den gemeenteraad van Leeuwarden1872.
indruk, daarbij opgedaan aangaande de weinige waarborgen, die
men heeft voor wezenlijke kennis en degelijkheid bij de gead-
mitteerden tot het meer uitgebreid lager onderwijs.
Alleen in kleinere gemeenten waar geen middelbaar onderwijs
te bekomen isblijft het onderwijs in vreemde talen en in de
beginselen der wiskunde als meer uitgebreid lager onderwijs regt
van bestaan behouden als een gewenscht en noodig hulpmiddel.
Maar overigens moet behoudens de uitzondering in het slot
van dit advies te behandelen betrekkelijk het onderwijs in de
beginselen der Fransche taal het onderwijs in de vreemde talen
en in de wiskunde uitsluitend worden gebragt tot het middelbaar
onderwijs en is het zeer af te raden dat in dezelfde gemeente
dezelfde vakken worden geleerd in tweeërlei soort van scholen
in eene lagere en in eene middelbare.
Als een bewijs hoezeer de door ons uitgesprokene overtuiging
veld wintmogen wij behalve op het gevoelen van den hoog
leeraar Salverdaden tegenwoordigen inspecteur van het lager
onderwijs in de provincie Utrechtons beroepen op het verras
sende feit, dat in Botterdam eene commissie, zamengesteld uit
drie leeraren der hoogere burgerschool en vijj hoojdonderwijzers
van scholen van meer uitgebreid lager onderwijsden gemeente
raad heeft geadviseerd om al de jongensscholen voor meer uit
gebreid lager onderwijs te vervangen door middelbare scholen
met driejarigen cursus die nevens de hoogere burgerschool met
vijfjarigen cursus zouden worden opgerigten om aan de lagere
scholen geen meer uitgebreid onderwijs te geven dan alleen in
de beginselen van het Fransch. Dat plan werd onderworpen aan
het gevoelen van den inspecteur van het middelbaar onderwijs
van den inspecteur van het lager onderwijs en van de school
opzieners en het verwierf hun aller eenparige goedkeuring.
Wij vertrouwen door al het aangevoerde duidelijk te hebben
gemaaktdat het middelbaar onderwijs zich regtstreeks aan het
lagere moet aansluitendat geen afzonderlijke middenschakel
zich daartusschen moet bevinden en dat nu in de drie eerste
jaren van eene middelbare school met vijfjarigen cursus voor
dezelfde leerlingendie anders in het plan van 's raads commis
sie den driejarigen cursus van uitgebreid lager onderwijs zouden
bezoekenDeter gelegenheid zal zijn om degelijk voortgezet
onderwijs te erlangen dan in die semi-middelbare school mogelijk
zoude zijn.
Weinig betoog zal het verder vereischen dat de gemeente
eene middelbare school stichtende naar het door ons aangegeven
denkbeelddie moet inrigten tot eene school met vy/jarigen
cursus. Juist toch door er het vierde en het vijfde jaar aan toe
te voegen zorgt men ook voor diegenen wier aanleg het ver
dient niet uitsluitend bij de eerste beginselen der natuurweten
schappen te blijven staan. Juist door een vijfjarigen cursus geeft
men de gelegenheid aan de meisjes, die tot haar 18e jaar kun
nen school gaan om de verkregene taalkennis te benuttigen tot
kennismaking met de beste voortbrengselen der letterkunde en
aldus smaak en schoonheidszin te oefenen om het geraamte der
geschiedenisde dorre feitenkenniswaarop zij tot dusver haar
geheugen hebben geoefend te beligchamen door een beredeneerde
beschouwing van den zamenhang der gebeurtenissenom van de
hoofdwaarheden der staatshuishoudkunde eenige kennis op te
doen, om in de staatsinstellingen van haar vaderland niet geheel
vreemdelingen te blijven in één woord om die algemeene ont
wikkeling te erlangen waarnaar de wetgever vooral met het
oog op de jongens heeft gestreefd doch die gewis der volwas
sene jonkvrouw evenzeer slechts tot sieraad en tot nut kan
strekken die de breede klove zal dempen welke haar tot dus
ver wat opleiding aangaat scheidde van haren broederen die
haar later de gelijke in beschavingde onbetwistbare evenknie
van haren echtgenoot zal doen zijn.
Wij mcenen alzoo met aandrang de vestiging eener middelbare
school voor meisjes met vijfjarigen cursus te mogen aanraden en
daarentegen de stichting der beide scholendie 's raads commis
sie bedoeltte moeten ontraden.
Waar wij thans de inrigting dier school in hoofdtrekken kor-
telijk wenschen aan te geven zullen wii ook van zelf geleid
worden tot eene begrooting der kosten en daarbij de gelegenheid
hebben aan te toonen dat ook uit een finantiëel oogpunt (alhoewel
dit geen hoofdargument mag zijn) het door obs voorgestane denk
beeld de voorkeur verdient.
Het dirigerend en onderwijzend per toneel.
Wij deelcn het gevoelen van 's raads commissie dat de direc
tie aan eene vrouw behoort te worden toevertrouwd. Ten opzigte
van het onderwijzend personeel schijnt het noodeloos en zelfs
verkeerd vóóruit te bepalenvan welk geslacht degeen die een
vak zal onderwijzen moet zijn. In het algemeen verdient het
bij tc doene benoemingen aanbeveling om leeraressen aan te
stellen, als geene andere beweegredenen tot het tegendeel nopen.
Onder zulke motieven zoude zeker behooren als tegenover eene
leerares van middelmatige gaven een leeraar van erkend uitste
kende talenten stond. Dat de exacte wetenschappen bepaald
door mannen zouden moeten worden onderwezen steunt onzes
inziens op geen enkelen grond. Voorshands hebben misschien nog
weinig vrouwen de acte van bevoegdheid voor de natuur- en
wiskunstige vakken erlangd en zal daarvan het gevolg zijn dat
aanvankelijk in sommige vakken het onderwijs aan mannen moet
worden opgedragen. Doch, zoodra in die vakken bij latere
vacaturen leeraressen zich aanbieden zoude het verkeerd zijn
dezen niet te benoemen uithoofde het exacte wetenschappen
gold. Niets toch wettigt de geheel aprioristische meening, dat
de man in zekere leervakken per se boven de vrouw zoude staan
in kennis en geschiktheid.
Even verkeerd zoude het zijn de letterkundige of geschied
kundige vakken uitsluitend aan leeraressen toe te vertrouwen
zij zullen in den regel de voorkeur verdienen omdat men liefst
meisjes door personen van hare eigene kunne zal laten opleiden
docli niets behoort de gelegenheid af te snijden om een bijzonder
uitstekenden leeraar in de geschiedenis of in eenige taal- of
letterkunde te verbinden aan eene meisjesschool waar niet dan
middelmatige leeraressen naar dezelfde betrekking dingen.
Bij elke benoeming moetnaar onze meeningde raad vrije
lijk naar omstandigheden kunnen kiezen zonder aan eenigen
vóóraf verordenden regel ten opzigte van het geslacht gebon
den zijn.
De leervakken.
Tot de leervakken zouden wij wenschen te brengen
Nederlandsche taal- en letterkunde
Fransche n f, n
Duitsche u u n
Engelsche n
Geschiedenis
Aardrijkskunde
Wiskunde
Natuurkunde
Scheikunde;
Plant-, dier- cn dclfstofkunde
Staathuishoudkunde
Nederlandsche staatsinrigting
Boekhouden
Handteekenen
Schoonschrijven
Handwerken
Gijmnastiek
Zang.
Een enkel woord tot toelichting nopens sommige vakken
waarover verschil van meening bestaat.
Met 's raads commissie gclooven wij, dat werktuigkunde,
technologie en warenkennis niet op de meisjes-school behoeven
onderwezen te worden. Boekhouden echter zagen wij ongaarne
als leervak achterwege gelaten. In een land van handel als het
Bijlagen tot het verslag der handelingen van den gemeenteraad van Leeuwarden, 1872.
125
onze zullen hoe langer hoe meer meisjes en vrouwen, die zeiven
haar brood moeten verdienen in handelskantoren en in maga
zijnen plaatsing erlangen gelijk dat reeds zoo veelvuldig in Frank
rijk geschiedt, waar b. v. in Parijs veelal vrouwen met de boek
houding in de groote winkels en magazijnen belast zijn. Daartoe
moet men aan de meisjes eene goede opleiding in het boekhou
den vroegtijdig gevenhet is een van de vakkenwaarvan
menigeen later het meeste nut trekt. Het door de commissie
gebezigde argument tegen het onderwijs in boekhouden zoude
evenzeer gelden tegen het onderwijs in dit vak aan jongens en
bewijst niets anders dan dat naar het oordeel der raads commis
sie boekhouden eigenlijk niet kan beschouwd worden als een op
zich zelf staand leervak. Wij meenen te kunnen volstaan met
hierop te antwoorden dat de wet zulks anders heeft beslist.
Dat eene beschaafde vrouw geheel onkundig zoude zijn van
de 8taats-inrigting in haar eigen land strijdt te zeer tegen elk
begrip van algemeene ontwikkelingdan dat niet het onderwijs
in de Nederlandsche staats-inrigting onder de leervakken zoude
behooren.
Schoonschrijven is een leervak dat alleen voor zoover er tijd
beschikbaar blijftaanbeveling verdient.
Gymnastiek achten wij even als ook 's raads commissie op
bladz. 18 schijnt te bedoelen, een leervak, dat Diet volstrekt
noodig is in het vierde en het vijfde leerjaar.
Les-uren.
De les-uren zouden op 32 per week kunnen worden gebragt
gelijk 's raads commissie voorstelt, d. i. des woensdags en des
zaturdags telkens 4 en de overige werkdagen telkens 6 uren.
Verdeding van hei onderwijs (les-rooster).
De volgende rooster zoude dan ons denkbeeld omtrent de in
rigting van het onderwijs het best uitdrukken
Klasse.
Nederl. taal en letterkunde
Fransche
Duitsche
Engelsche
Geschiedenis
Aardrijkskunde
Meetkunde
Algebra (Stelkunde)
Rekenkunde
Botanie en Zoölogie
Natuurkunde
Scheikunde
Staathuishoudkunde
Nederl. staats-inrigting
Boekhouden
Handteekenen
Schoonschrijven
Handwerken
Gymnastiek
I.
II.
III.
IV.
V.
4
3
3
3
3
4
3
3
2
2
4
3
3
3
3
ii
4
3
3
3
2
2
3
3
3
2
2
2
2
2
n
2
2
b
3
4
2
2
2
2
2
1
1
H
n
2
2
O
II
n
n
2
2
II
ii
2
2
II
n
ii
n
1
II
n
ii
1
1
3
3
3
3
3
2
1
n
ii
3
3
2
1
1
2
2
2
ii
n
32
32
32
32
32
Tot.
16
14
16
13
13
10
19
8
6
4
4
1
2
15
3
10
6
Totaal
Schoolgebouio.
Bij de behandeling van dit punt treedt dadelijk de vraag op
den voorgrondof in het schoolgebouw de gelegenheid moet
blijven bestaan om leerlingen te huisvesten hetzij onder de hoede
van de directrice, hetzij onder bestuur van anderen. Wij due-
len op dit punt in het gevoelen van uwe commissiedat het
denkbeeld van kostschool moet vervallen bij de oprigting eener
middelbare school.
Voor de verpleging van de leerlingen kan elders in private
woningen even goed gelegenheid worden gevonden en dan is
't verkieslijkdat deze bemoeijingen niet zamenvallen met het
bestuur der school.
Wordt tot de aanneming van dat beginsel besloten, dan zoude
onzes inziens het schoolgebouw thans voor de meisjes-school in
de Groote Kerkstraat bestemd wegens het beschikbaar worden
van de belangrijke thans voor slaaplokalen en dienstpersoneel
bestemde ruimte wel voor eene middelbare school met vijfjarigen
cursus zijn in te rigten. Dat terrein beveelt zich zelfs bijzonder
daarvoor aan wegens den grooten tuin die uitnemende diensten
bewijzen kon bij het onderwijs in de plantenkunde en wegens
de nabijheid der gymnastiekschool.
iegenover dit denkbeeld rijst de vraag, of niet oprigting eener
middelbare meisjes-school naast de hoogere burgerschool voor
jongens op het thans aldaar nog openliggend terrein aan de ge
meente groote voordeelen zou kunnen verzekeren. Omtrent die
belangrijke vraag meenen wij de volgende beschouwingen aan
uwe aandacht te mogen onderwerpen.
Op den voorgrond dient hier te worden gesteld, dat aan een
gebruik van de leerzalen der rijksschool en van het phijsisch en
het chemisch kabinet dier inrigting ten behoeve van de leerlin
gen eener daar naast op te rigten meisjes-school alleen dan te
denken is, wanneer de leeraar der rijks-school tevens aan de
gemeenleinrigting wordt aangesteld in hetzelfde vak. Want het
is duidelijkdat nimmer het gebruik van een phijsisch kabinet
en dus ook de verantwoordelijkheid daarvoor tusschen twee leer
aren zoude kunnen worden verdeeld.
Wanneer nu de lessen in de natuurkunde en de scheikunde
onder goedkeuring van den minister konden gegeven worden
door de leeraars in die vakken aan de rijks-school met behulp
van de leermiddelen en verzamelingen dier school en in de daar
bestaande leerkamers, dan schijnt dergulijke schikking tot be
zuiniging te kunnen leiden op a. de kosten van oprigting der
schoolb. de aanschalling van een phijsisch kabinet c. de 1 eer
aars-tracteinen ten in die beide vakken.
De leerkamers voor schei- en natuurkundede bewaarplaats
voor een phijsisch kabinet en eene werkkamer voor den leeraar
in de scheikunde konden dan gemist worden in de meisjes-school,
zoodat alleen de leerkamers voor vijf klassen en de teekenlokalen
mitsgaders eene kaïner voor de directriceen eene docenten
kamer vereischt werden buiten eene woning voor de directrice
of een paar kamers voor een concierge.
Vervalt de verpligting tot aanschaffing van een phijsisch-kabi-
net, dan wordt ook daardoor J 4000 A 5000 bezuinigd.
Worden leeraren aan de rijks-school a>ange8teld voor het onder
wijs in natuur- en scheikunde, dan zou men voor ieder met eene
toelage van ƒ1000 in plaats van ƒ1600 kunnen volstaan;
die besparing kan echter bij deze berekening niet in aanmerking
komenomdat eene aanstelling van die docenten even goed
mogelijk zoude zijn bij eene middelbare school in de Kerkstraat.
De boven aangeduide voordeelen zijn intusschen niet gering te
schatten.
Daartegenover staat echterdat de gemeente om op die wijze
te bezuinigen de belangrijke verkoopwaarde van het terrein naast
's rijks hoogere burgerschool zou moeten opofferen en bovendien
een nieuw groot gebouw stichten. Dit zoude gewis meer dan de -
boven besprokene besparingen verslinden.
Voorts zoude het, naar onze meening niet zijn aan te beve
len om, als men een nieuw gebouw moest stichten, dit zóó in
te rigten dat daarin de gelegenheid voor het onderwijs in na
tuur- en scheikunde ontbrak. Dan toch ware 't beter voor eene
betrekkelijk geringe vermeerdering van kosten de nieuwe school
volledig in te rigten.
Buitendien ware dit wenschelijk om te voorkomendat de
leerlingen der drie hoogste klassen zich voor elke les in natuur-
of scheikunde en corps moeten begeven naar de rijks-schoolwat
voor eene goede orde liever vermeden moet worden.
Van het voordeel van eene middelbare school voor meisjes
naast de jongensschool zoude dan slechts overblijven de rente
van liet kapitaalbenoodigd voor aankoop van een physisch ka
binet en hulpmiddelen bij het scheikundig onderwijsdie wij
