Bijlage tot het verslag der handelingen van den gemeenteraad van Leeuwarden, 1919.
Leeuwarden, 20/5 1918.
NOTA bij het advies van de schoolkom-
missie (Kommissie van Toezicht op het
Lager Onderwijs in de gemeente Leeu
warden), inzake de afschaffing van het
ambulantisme in de gemeente Leeu
warden.
Aangezien het mij niet mogelik is mij te verenigen
met het advies, dat door de schoolkommissie in deze
kwestie zal worden gegeven, maak ik gaarne van de
mij geboden gelegenheid gebruik mijn standpunt vóór
de afschaffing van het ambulantisme uiteen te zetten.
Het ambulantisme heeft ongetwijfeld zijn beste dagen
gehad. In enige gemeenten in ons land is door de
raad het besluit genomen met dit stelsel van kontrole
van het onderwijs te breken. Hoewel deze besluiten
genomen zijn in de meest demokratiese gemeenten,
menen we toch hierin niet te moeten zien een uiting
van de algemene voorkeur die gegeven wordt aan
het kollektieve gezag boven het eenhoofdig gezag,
doch van het feit dat het ambulantisme niet in staat
is geweest zijn nut voor het schoolorganisme te be
wijzen. Er zijn scholen met ambulante hoofden waar
t onderwijs te wensen overlaat, er zijn scholen met
ambulante hoofden waar 't goed is. Er zijn scholen
zonder ambulantie hoofden waar 't onderwijs goed is,
er zijn zoodanige scholen waar 't te wensen overlaat.
In 't algemeen heeft nergens 't stelsel van 't ambu
lantisme bewezen in de praktijk wenseliker of bruik
baarder te zijn dan 't gewone stelsel van kontrole en
vertegenwoordiging. Deze feiten zijn 't geweest,
mede geweest, die in genoemde gemeenten er toe hebben
geleid met dit stelsel te breken. Immers waar dit
stelsel niet in staat is geweest zijn voorkeur te be
wijzen, ligt de konklusie voor de hand dat in de school
waar 't ambulantisme aanwending vond een arbeids
kracht geen nuttig emplooi kon vinden. Het ligt
voor de hand dat voor deze arbeidskracht in 't ge
wone onderwijs geven weer een maatschappelik nut
tige aanwending tot stand wordt gebracht.
"Wanneer kontrole bij 't onderwijs geven en op 't
onderwijs geven mogelik wordt geacht, dan behoort
die kontrole te worden uitgeoefend door personen die
wat hun kwaliteiten ten opzichte van het onderwijs
betreft, en derhalve ook ten opzichte van hen die het
onderwijs geven, staan boven het korps dat ze te
kontroleren hebben gekregen. Staan ze daarbeneden,
dan zijn ze alleen niet in staat te kontroleren en lei
ding te geven, doch vormen een gevaar voor de goede
gang van het onderwijs.
Welke waarborgen nu heeft men bij de aanstelling
van een ambulant hoofd, dat deze de kwaliteiten bezit,
dat hij in kontrole en leiding een voor 't onderwijs
nuttige taak vindt? Men heeft die waarborgen niet,
men heeft geen enkele waarborg.
In doorsnee is kennis en ontwikkeling van hoofden
en onderwijzers dezelfde. Ze hebben dezelfde oplei
ding genoten, ze hebben dezelfde examens afgelegd,
ze hebben dezelfde praktijk doorgeworsteld. Er zijn
echter bij het onderwijs nog andere kwaliteiten, van
niet minder gewicht dan kennis en ontwikkeling,
waarvan men echter geen tastbare representanten als
een akte van bekwaamheid kan overleggen. Voor
het onderwijs is de geschiktheid om kennis mede te
kunnen delen van evenveel waarde als het bezitten
dier kennis zelf. Dat het aanstaande ambulante hoofd
deze geschiktheid bezit of in hogere mate bezit dan
het personeel der school ontsnapt aan elke waarne
ming. Alles bijeen genomen heeft men geen waar
borgen, dat 't hoofd in kennis, in ontwikkeling, in
geschiktheid om onderwijs te geven staat boven
personeel der school. Waar 't gewone schoolhoofd
in 't onderwijs geven aan zijn eigen klasse een taak
vindt, 't ambulante hoofd geen klasse heeft, dus die
taak niet vindt, is zijn bestaan in 't algemeen geno
men een gevaar voor de goede gang van 't onderwijs.
In 't laatstgenoemde feit schuilt nog een oorzaak
dat 't ambulante hoofd na verloop van tijd ongeschik
ter voor zijn taak wordt. Ook in 't onderwijs komen
steeds nieuwe gedachten naar boven, nieuwe denkbeel
den breken zich baan, nieuwe metoden dienen zich
aan. De onderwijzer, die staat in de levende praktijk
van 't onderwijs, kan dit nieuwe aan zijn ervaring en
inzicht toetsen, kan door 't in de praktijk aan te
wenden er zich een oordeel over vormen. Het am
bulante hoofd, dat niet de praktijk heeft, is niet in
staat zich over dat nieuwe een technies oordeel te
vormen en staat dus uit de aard van de zaak tegen
over dat nieuwe meestal afwijzend. Dit verklaart 't
taaie leven, dat de metodiekerij d. i. de stoffelike
uiting van de geest van 't buiten de onderwijspraktijk
staande ambulantisme leidt, tegenover de frisse
gedachten, die uit de kringen van de onderwijzers over
't onderwijs naar boven zijn gekomen. Het ambulante
hoofd dat zich door zijn aanstelling belangrijker waant
dan de onderwijzers, werpt zijn gedachteprobeersels
in school en de onderwijzers, die van dit dorre hout
geen levend getwijgte weten te maken in de atmos
feer hunner klasse, worden allicht ongeschikt voor hun
taak geacht. We hoeven slechts namen te noemen
als Douma en Lem, Pluim, de Raaf, ten Have, Boos-
man, Kleinbentinck en de Vries, van Pelt, om de ge
hele onderwijsellende van de laatste 20 jaren voor
ieder deskundige tastbaar naar voren te voeren.
De verdedigers van het ambulantisme menen in de
aanwezigheid van de jonge nog in de praktijk onge
vormde leerkrachten een motief voor dit stelsel te
hebben. Wij achten dit motief weinig waardevol.
Men geve het hoofd een klasse en late de 18-jarigen
slechts als volontair tot de school toe.
Nog een punt wordt door hen over't hoofd gezien,
namelik dat het ambulante hoofd voor zijn gehele
leven wordt benoemd. Daardoor wordt de kans niet
164
Bijlage tot het verslag der handelingen van den gemeenteraad van Leeuwarden, 1919. Hijl. 110. i
geboden, de ongeschikte te vervangen door geschikte.
Zij die het ambulantisme willen, moeten voorstanders
van dit korrektief zijn om dit stelsel zo goed moge
lik te doen zijn. Een dergelik korrektief zou de tijde-
like periodieke benoeming zijn.
Kontrole en leiding. We stelden boven kontrole
op 't onderwijs en 't onderwijs geven voorwaardelik.
Het is daarom nuttig de betekenis hiervan aan een
nader onderzoek te onderwerpen. Wanneer over deze
funkties gesproken wordt, wordt zeer vaak een paral
lel getrokken tussen 't onderwijs en 't bedrijfsleven.
Wij menen te onrechte. In 't bedrijfsleven is elke
kontrole gericht op 't nagaan van de bedrijfsresultaten
of beter van de arbeidsresultaten, wat betreft kwali
teit. kwantiteit of beide. Hoewel deze kontrole uiter
mate veel moeiliker is bij 't onderwijs dan in 't bedrijfs
leven, is ze niet onmogelik. Ze is moeiliker omdat
de onderwijzer heeft te werken met levend materiaal,
van welken geestelike gesteldheid en lichamelike toe
stand voor een groot deel de resultaten van het on
derwijs afhankelik zijn. Ze is mogelik doordat de
resultaten van het kennen en kunnen periodiek ver
gelijkbaar zijn. Voor deze kontrole is echter 't am
bulante hoofd niet nodig, hiervoor is 't deskundig
schooltoezicht voldoende. Met de kontrole van 't
ambulante hoofd wordt echter bedoeld niet de kon
trole op de arbeidsresultaten, doch de kontrole op de
arbeid zelve, in dit geval op 't onderwijs geven, op 't
mede delen van kennis.
De eerste voorwaarde hiervoor is de belangstelling
van de klasse. Elke storende invloed schaadt deze
belangstelling. De veelvuldige verschijning van 't
ambulante hoofd gedurende het onderwijs geven is
zo'n storende invloed.
Een tweede voorwaarde is geestelik kontakt. Dit
wordt alleen verkregen zo de onderwijzer kent de
doorsnee ontwikkeling zijner klasse, en de juiste for
mule weet te vinden om 't voertuig zijner gedachten
de haven hunner belangstelling binnen te voeren.
Dit geestelik kontakt nu ontgaat aan de kontrole van
hem, die niet elke dag meeleeft 't intieme gedachte
leven der klasse.
Aangezien nu deze kontrole niet mogelik is, 't am
bulante hoofd in 't periodiek nagaan der onderwijs
resultaten geen taak vindt, schept hij zich een taak
in 't nagaan of de onderwijzers de aangewezen uren
van de lesrooster bestemmen voor 't aangegeven on
derwijs, en of de ingevoerde meestal opgelegde metode
wel wordt gevolgd. In deze zelf geschapen taak nu
wordt hij een gevaar voor 't onderwijs, daar dit niet
gebonden kan worden aan een metode of een lesrooster.
Niet de lesrooster bepale wat het kind onderwezen
moet worden, dit wordt bepaald door de ontwikkeling
van het kind zelve. Onderwijs geven is leven en
mede leven en dit kan niet uitgaan tot het kind in
gebondenheid aan een bepaalde metode, aan een be
paalde vorm. Daarvoor is alleen bruikbaar de aan
het kind dienstbare vorm, daarom beschikken de on
derwijzers over alle vormen over de metodiek zelve.
Dit zijn de redenen waarom wij menen dat 't am
bulantisme voor het onderwijs een kwaad en een ge
vaar is, waarom de afschaffing daarvan een zeer toe
te juichen maatregel voor het onderwijs zou zijn.
K. DE BOER,
lid van de kommissie van toezicht
op het lager onderwijs.
Litt. C.
Schrijven van den
districtsschoolopziener.
Leeuwarden, 19 December 1917.
Inzake de wenschelijkheid van het opdragen van
liet onderwijs in een bepaalde klasse aan de hoofden
der scholen heb ik de eer het volgende onder Uwe
aandacht te brengen.
Het komt mij voor, dat het bij de behandeling van
dit onderwerp in de eerste plaats noodig is na te
Aan
H.H. Burgemeester en Wethouders
der Gemeente Leeuwarden.
gaan, wat eigenlijk de taak is van de hoofden der
scholen in deze gemeente eerst wanneer wij daarvan
een duidelijk beeld voor oogen hebben, kunnen we
gaan overwegen of de aard en de omvang van die
taak toelaten, dat bij de uitoefening ervan het hoofd
geregeld aan een bepaalde klasse gebonden is. Nu is
het in het algemeen waar, dat naarmate een taak
minder voor een juiste omschrijving van al haar
onderdeelen vatbaar is, er hooger plichtsgevoel noodig
zal wezen om haar naar behooren te vervullen en het
is naar mijne meening aan de wijze, waarop hoofden
van scholen wel eens hun taak hebben opgevat, te
wijten, dat betreffende die taak zelve eigenaardige
begrippen ingang hebben gevonden en sommigen zijn
gaan meenen, tenminste beweren, dat het hoofdschap
eigenlijk niet veel meer wezen zou dan een sinecure,
wat het toch alles behalve is.
De taak van het hoofd eener school omvat le
165
