-24-
Verplichtingen tegenover de overheid worden nagekomen, omdat zij als
juist worden ervaren of omdat - naar ons oordeel in niet weinig
gevallen - zij zonder meer als iets onvermijdelijks worden gezien
waaraan men bereid is zich te onderwerpen mits iedereen dit doet.
Wanneer men vaststelt of meent vast te kunnen stellen dat een
- toenemend - aantal zich ten eigen voordele onttrekt aan die ver
plichtingen, dan zal men daarin eens te meer een rechtvaardiging
vinden om hetzelfde te doen, vooral wanneer men de overtuiging is toe
gedaan dat de overheid geen of nauwelijks toezicht houdt op het na
komen van die verplichtingen.
Wij zijn dan ook van oordeel dat de geloofwaardigheid van de overheid
mede berust op de mate waarin zij toezicht houdt op het nakomen van
verplichtingen. Dit geldt in het bijzonder, nu allerwege wordt onder
kend dat de sociale kontrole - mede door het individualisatieproces in
de maatschappij - in belangrijke mate is weggevallen.
de pakkans
De potentiële pleger van misbruik laat zich bij het daadwerkelijk
realiseren van zijn voornemen tot fraude mede leiden door de door hem
ingeschatte kans van ontdekking en door de te verwachten gevolgen van
die ontdekking. De bij hem levende verwachtingen over die ontdekking
worden in hoofdzaak bepaald door zijn voorstelling van de intensiteit
van toezicht door het uitvoeringsorgaan. Schat hij de effektiviteit
van de kontrole laag in dan zal hij alleen van misbruik worden weer
houden door de normatieve opvattingen van hemzelf en/of van zijn
omgeving met betrekking tot misbruik.
Naar ons oordeel zal dan ook geen ongewisheid moeten bestaan over de
kontrole van de zijde van het uitvoeringsorgaan en evenmin over de
houding ingeval van ontdekking.
Noodzaak blijvende aandacht voor misbruik
Het bestrijden van fraude mag niet afhankelijk zijn van het antwoord
op de vraag naar de mate waarin misbruik zich voordoet.
Van misbruik gaat een infekterende én irriterende werking uit op de
overige burgers.
Wanneer de overheid - en ook de gemeentelijke - niet alert blijft op
mogelijk misbruik, dan ontstaat de situatie waarin misbruik een zich
zelf versterkend verschijnsel in de samenleving wordt met als gevolg
een onomkeerbaar proces van vervaging van normen.
Misbruik wekt ook gevoelens van onrust en onbehagen op, die zijn
grond vindt in duidelijke onrechtvaardigheid. Die gevoelens van
irritatie leven, zoals de praktijk leert, sterk bij uitkeringsgerech
tigden die zich wel houden aan hun verplichtingen en niet zoeken naar
wegen om hun in koopkracht teruglopend inkomen met onjuiste middelen
te verhogen. Deze irriterende werking van misbruik heeft ook gevolgen
voor de bereidheid (hogere) lasten te dragen voor het instandhouden
van de voorzieningen, dan wel voor het tegengaan van verdere afbrok
keling van de sociale zekerheid. Verminderde bereidheid slaat on
middellijk terug op de minst araagkrachtigen.
Misbruik verstoort een zo rechtvaardig mogelijke verdeling van lasten
en bevordert de (officiële) werkloosheid door de vlucht in grijze en
zwarte circuits.
-25-
Ook achten wij ons gehouden in het belang van de bonafide uitkerings
gerechtigden, die zonder meer het overgrote deel van het kliënten-
bestand uitmaken, dit bestand voorzoveel mogelijk vrij te houden van
kwaadwillenden. Wij willen ertegen waken dat het bezit van een uit
kering reden is om de ontvanger daarvan met argwaan te bekijken.
Ook de geloofwaardigheid van de overheid is hier in het geding.
De overheid die regels stelt maar geen of onvoldoende toezicht houdt
op nakoming van die regels behoeft niet langer te rekenen op aan
vaarding van gezag. Integendeel, zij wekt daarmee de indruk dat in
zekere mate bepaalde vormen van misbruik worden geduld. Naar ons
oordeel moet die indruk worden voorkomen.
Samenvattend zijn wij van oordeel dat al het mogelijke en redelijke
moet worden gedaan om misbruik te voorkomen respektievelijk tegen te
gaan. Als uitvoeringsorgaan van de Wet Werkloosheidsvoorziening en de
Algemene Bijstandswet, die alleen al naar omvang een bijzonder groot
deel vormen van de totale sociale zekerheid, achten wij ons gehouden
blijvende, intensieve aandacht te geven aan misbruik van genoemde
regelingen. De vorm en inhoud van die aandacht zal moeten worden ver
taald in konkrete maatregelen, die aan de orde zullen komen in de
volgende paragraaf.
Maatregelen
Naar onze mening kunnen wij niet volstaan met de bestrijding van mis
bruik, maar valt van een samenhangend pakket van preventieve en repres
sieve maatregelen meer en aanvaardbaardere terugdringing van misbruik
te verwachten.
Bij de gbtroffen en te treffen maatregelen in de preventieve sfeer zal
een evenwicht bewaard moeten worden tussen kontrole en het vertrouwen
dat er dient te bestaan in de kliënt als verantwoordelijk individu.
Hoewel van enkele maatregelen onvermijdelijk is dat deze het gehele
kliëntenbestand raken (zoals het maandelijks inleveren van inkomsten-
verklaringen), zullen deze zo worden ingericht dat wrevel bij bonafide
personen zo veel mogelijk wordt voorkomen.
Daarnaast is een beperking voor het treffen van maatregelen gelegen in de
beschikbaarheid van financiële middelen. Deze beperking zal ertoe moeten
leiden dat de maatregelen vooral in het vlak van de administratieve
procedures moeten worden getroffen. Daarbij is niet altijd het aannemen
van een nogal formeel aandoende, bureaukratische houding door het uit
voeringsorgaan te vermijden.
Wij maken hierna een onderscheid in niet-juridische en juridische maat
regelen om misbruik te voorkomen respektievelijk tegen te gaan. Beide
maatregelen hebben voorzolang als mogelijk is de pretentie tot gedrags
beïnvloeding van zowel de potentiële als de daadwerkelijke pleger van
misbruik: bevordering van gewenst gedrag en voorkomen van ongewenst ge
drag, met de nadruk op preventie.
Overigens veinzen wij niet dat in de praktijk soms repressie de overhand
heeft, zeker waar het gaat om hantering van de juridische maatregelen.
