4
ECONOMISCHE PIJLER
4.1 Economische zaken, arbeidsmarkt en kennis
Analyse
Algemeen
Leeuwarden heeft de laatste jaren mee geprofiteerd van de gunstige economische ontwikkeling in Nederland.
Het duidelijkst komt dat tot uitdrukking in de daling van het werkloosheidcijfer van 25% naar 19% (RBA
Friesland) en de groei van de werkgelegenheid met ruim 5.000 arbeidsplaatsen (Werkgelegenheidsregister
Fryslan) in de afgelopen 3 jaar, met name in de dienstensector. Kijkend naar de groei in de twee economische
kemzones in Friesland (Werkgelegenheidsregister Fryslan), blijkt deze in de Westergo-zone, waarvan
Leeuwarden deel uitmaakt, groter te zijn dan die in de A-7 zone. Bovendien blijkt dat de groei, anders dan in de
A-7-zone, voornamelijk autonoom is. De grootste werkgelegenheidsgroei vindt plaats bij het bestaande
bedrijfsleven en in het midden- en kleinbedrijf.
Duidelijk is dat de economische groei in een regio voor een aanzienlijk deel wordt bepaald door (inter-)
nationale economische ontwikkelingen. Als gevolg van het proces van globalisering en internationalisering,
nemen binnen de Europese Unie echter de nog bestaande verschillen in vestigingsfactoren als macro-economisch
klimaat, fiscaal klimaat en marktpotentieel af. Van toenemend belang worden daardoor dan ook
vestigingsfactoren als de regionale arbeidsmarkt en de regionale fysieke bedrijfsomgeving; dus een grotere
concurrentie van de regio's. Bedrijven zijn door de ontwikkelingen op het gebied van technologie, logistiek en
communicatie in toenemende mate in staat hun producten en diensten over de hele wereld aan te bieden. Ze
worden dus minder afhankelijk van hun vestigingsplaats, maar meer en meer van personeel, kennis en keten-/
clustervorming. Een actieve lokale overheid wordt een factor van steeds groter belang.
Economische structuur
De twee belangrijkste clusters van sectoren in Leeuwarden zijn de zakelijke/financiële en de quartaire
dienstverlening. Deze twee clusters van sectoren leveren respectievelijk 35% en 19% van de 50.000 banen in de
stad. De quartaire dienstverlening omvat het openbaar bestuur, onderwijs, en gezondheids- en welzijnszorg, en
hangt dus samen met de regionale, provinciale en landsdelige centrumfunctie van de stad. De zakelijke en
financiële dienstverlening opereert voor een belangrijk deel op nationale schaal en in toenemende mate tevens op
internationale schaal. Leeuwarden heeft in vergelijking met andere (middel-)grote steden verhoudingsgewijs een
zeer hoog aandeel werkgelegenheid in de categorie dienstverlening (Leeuwarden staat met die verhouding in de
top 5 van steden in Nederland). Binnen de zakelijke dienstverlening is de kennisdienstensector een snel
groeiende bedrijfstak in Noord-Nederland; in de laatste jaren groeide deze sector in Noord-Nederland met 29%
(Nederland: 14%). Voor deze sector is informatie- en communicatietechnologie het fundament voor hun goed
functioneren.
De derde sector in de stad is de industrie, met 13% van de werkgelegenheid, waarmee Leeuwarden in Fryslan
qua werkgelegenheid de grootste industriegemeente is. Hieronder is een overzicht opgenomen van de
werkgelegenheidsontwikkeling 1995 - 1998 in Leeuwarden alsmede een prognose voor 1999 en 2000:
SECTOREN
(SBI-codes)
1995
1996
1997
1998
Verandering
1995-1998
Prognose Leeuwarden
o.b.v. landelijke verwachting CPB
CPB 1999
CPB 2000
Abs.
Abs.
aantal
Abs.
aantal
Landbouw, jacht en bosbouw
609
607
623
619
10
1,6
-0,50
616
-1,00
610
Industrie
6524
6318
6313
6075
-449
-6,9
0,00
6075
0,00
6075
Productie en distributie van
elektriciteit, aardgas en water
748
713
754
953
205
27,4
0,00
953
-2,25
932
Bouwnijverheid
2445
2648
2672
2768
323
13,2
-0,25
2761
-1,25
2727
Reparatie van consumenten
artikelen en handel
5559
5544
5755
6055
496
8,9
2,50
6206
1,75
6315
Horeca
807
809
901
928
121
15,0
2,50
951
1,75
968
Vervoer, opslag en
communicatie
2428
2542
2646
2300
-128
-5,3
2,00
2346
1,00
2369
Financiële instellingen
4982
5268
5360
5988
1006
20,2
2,25
6123
2,00
6245
18
(vervolg)
SECTOREN
(SBI-codes)
1995
1996
1997
1998
Verandering
1995-1998
Prognose Leeuwarden
o.b.v. landelijke verwachting CPB
CPB 1999
CPB 2000
Abs.
Abs.
aantal
Abs.
aantal
Verhuur van en handel in
onroerend goed etc.
3362
3456
3655
3880
518
15,4
0,00
3880
0,00
3880
Openbaar Bestuur, overheids
diensten, verpl. sociale verz.
6514
6700
6786
7041
527
8,1
2,25
7199
1,25
7289
Onderwijs
3854
3872
3883
3989
135
3,5
4079
1,25
4130
Gezondheids- en welzijnszorg
5569
5872
6061
7355
1786
32,1
2,25
7520
2,00
7671
Milieudienstverlening, cultuur,
recreatie en overige dienst
verlening
1806
1669
1771
1891
85
4,7
2,25
1934
1,25
1958
Totaal afzonderlijke groeicomponenten
50644
51168
TOTAAL
45207
46018
47180
49842
4635
10,3
1,7
50689
1,0
51196
Bronnen: Werkgelegenheidsregister provincie Fryslan en CPB.
Een deel van de bedrijven concurreert op internationale schaal, maar voor het merendeel is de markt nog beperkt
tot Nederland. Hier zitten dus nog ontwikkelpotenties. Het agri-nutri cluster is, als economische basis voor de
oorsprong van Leeuwarden, onderscheidend. Het Rijk heeft dit feit in het verleden ook onderkend door onder
meer op basis van die eenduidige profilering aan Leeuwarden de knooppuntstatus toe te kennen.
Bedrijfs- en kantoorlocaties
Gelet op de ambities van Leeuwarden op economisch gebied, zowel wat betreft haar (boven-)regionale als haar
inter-)nationale positie, in combinatie met de belangrijkste kansrijke economische sectoren, heeft Leeuwarden
behoefte aan een compleet aanbod van vestigingslocaties. Idealiter zou Leeuwarden dan ook voor vier typen
bedrijvigheid ruimte moeten kunnen bieden:
1'normale' productiebedrijven, met een lokaal karakter en een schoon imago
2. kantoorwerkgelegenheid in de zakelijke, financiële dienstverlening en de quartaire sector
3. hoogwaardige bedrijvigheid (zichtlocatie)
4. grootschalige industriële bedrijvigheid
Voor bedrijven uit categorie 1 biedt het bestaande bedrijventerrein De Hemrik nog voldoende mogelijkheden,
evenals voor de korte termijn voor categorie 4. Voor de middellange/lange termijn kan categorie 4 niet meer
worden aangeboden.
Leeuwarden beschikt over een totaal kantooroppervlak van ca. 470.000 m2 bvo kantoren, waarvan ongeveer 70%
huur en 30% eigendom. Hiermee loopt Leeuwarden niet gelijk met de landelijke trend (50%-50%-verhouding).
In 1998 was de totale opname van kantooroppervlakte 8.730 m2 (ruim 22%). Het totale aanbod over 1998 in
Leeuwarden was 8.109 m2 bvo. Het aanbod is ten opzichte van 1997 bijna gehalveerd! Er was in 1997 en 1998
een krapte op de markt van kantoorruimte in Leeuwarden.
Ten aanzien van de 'Al'-kantoorlocaties (categorie 2) en de stadsrandlocaties (categorie 3) wordt in
Leeuwarden, indien de huidige trend zich voortzet, op relatief korte termijn een tekort verwacht, vooral voor het
marktsegment middelgrote en kleine kantoren (300 - 1.000 m2 bvo). Deels wordt daarin voorzien middels de
aanleg van het Businesspark Leeuwarden (voor categorie 3). Echter om de verwachte en gewenste groei in de
dienstverlenende sector te blijven faciliteren is een forse inspanning op het terrein van de ontwikkeling van
nieuwe locaties noodzakelijk. Leeuwarden bezit overigens al twee locaties in de top 10 van toplocaties in
Nederland voor de financiële en zakelijke dienstverlening (zogenaamde kennisdiensten)(TNO Inro - juli 1998).
De FEC-City - zone is de strategische 'Al'-kantorenzone voor de dienstensector van Leeuwarden (categorie 2).
Op (te) beperkte schaal is hier nog ruimte voor nieuwbouw. In de zone bevinden zich enkele grote
branchevreemde complexen, die uitgeplaatst dienen te worden, om zo extra ruimte te creëren voor uitbreiding
c.q. nieuwe ontwikkeling van kantoorlocaties. Deze locatie was reeds speerpum in het kader van het Stedelijke
Knooppuntbeleid.
Revitalisering bedrijventerreinen
De grootste groei vindt plaats bij het bestaande bedrijfsleven. De kwaliteit van de bestaande bedrijfslocaties, die
al volledig zijn uitgegeven, is dan ook een in belang toenemend item. Knelpunten zijn daarbij veelal te vinden op
het terrein van ontsluiting/bereikbaarheid, onderhoud en milieu. Een aantal terreinen uit de jaren '60/'70
respectievelijk uit de vooroorlogse periode in Leeuwarden hebben hier mee te maken, te weten:
19
