142 Verslag der handelingen van den gemeenteraad te Leeuwardenvan Zaterdag 9 November 1895.
Verslag der handelingen van den gemeenteraad te Leeuwarden, van Zaterdag 9 November 1895. 143
De heer DupaFC heeft met aandacht den geachten eersten
spreker gehoorddoch niets nieuws van hem vernomen
niets dat het voorstel van burgemeester en wethouders meer
aanbevelenswaardig zou maken. Spr. ontkentdat door aan
neming van dat voorstel eene betere regeling van de financi-
eele verhouding van de gasfabriek tegenover de gemeente zou
worden verkregen, tenzij men als zoodanig willen noemen, dat
de gemeente in het vervolg nóg meer voordeelen uit de exploi
tatie der gasfabriek, dat wil zeggen van de gas verbruikers, zou
genieten dan sedert dertig jaren het geval is geweest. Dat
niet steeds alle uitgaven in de rekening der gasfabriek zouden
zijn opgenomen, betwist spr. Het wordt wel beweerd, maar
door geen enkel feit bewezen. Dit laatste zou ook niet moge
lijk zijn. En zóó mist tevens alle grond de bewering dat de
door spr. in zijne den leden aangeboden nota opgegeven winst
cijfers van 18651894 niet juist zouden zijn. Ze zijn trou
wens getrokken uit de rekeningen van de commissie voor de
gasfabriek en uit de gemeer.te-rekeningen over al die jaren
uit officieele stukken, waarin geen halve cent te veel, maar ook
geen halve cent te weinig is opgenomen.
Het heeft spr. werkelijk verbaasd, daf de heer Beucker An
drese heeft gemeend de 1400 gasverbruikers te moeten stellen
tegenover de 3500 belastingschuldigen n.l. de aangeslagenen
in den hoofdelijken omslag. Hij heeft zijn wapen daardoor
tegen zich zelf gekeerd. Spreker zou willen vragen of aan
die 1400 ingezetenenwaarvan zoo groot getal het gaslicht
moeten gebruiken voor de uitoefening van hun bedrijfallen
mede aangeslagenen in den hoofdelijken omslagnóg meer
eene bedekte belasting moet worden opgelegd ten behoeve van
2000 ingezetenen, die geen gaslicht gebruiken Spr. betwijfelt
zeer, of iemand die goed nadenkt, den heer Beucker Andrese
in zijne redeneering zou willen volgen. Die geachte spr. zegt
wel, dat de gasveroruikers tot nu toe niet te veel hebben be
taald. Als men echter nagaat, dat de exploitatie der gasfabriek
gedurende de afgeloopen dertig jaren aan de gemeente heeft
opgeleverd aan zuivere overwinsten 836,798.84, en aan meer
van de fabriek ontvangen rente dan door haai wegens de ten
behoeve der fabriek opgenomen gelden is betaald 278,168.59,
te zamen dus 1,114,967.33, dan wil spr. hebben ge
vraagd of er grond bestaat voor de beweringdat de gasver
bruikers tot nu toe niet te veel zouden hebben betaald De
gemeente is er dan toch waarlijk niet zoo slecht afgekomen
als wel wordt geklaagd. Spr. zou er op willen toepassen
„Les gens que vous tuez se portent assez bien." Een particu
lier die eene industrieele onderneming heeft te exploiteeren
zou jaloersch op zulke cijfers kunnen worden.
In weerwil van de bezwaren, die spr. heelt tegen het voor
stel van burgemeester en wethouders.heeft hem de indiening
daarvan toch tot zekere hoogte genoegen gedaan. In het voor
stel toch ligt opgesloten de erkenningdat de jarenlang door
spr. aangevoerde bezwaren tegen de bestaande regeling van
de fmancieele verhouding van de gasfabriek tegenover de ge
meente alleszins gegrond waren. Bij herhaling toch deed spr.
uitkomen, dat het er niet door kon, om de gasfabriek, dus de
gasverbruikers steeds te belasten met het bedrag van de volle
rente der gelden van het begin der exploitatie der fabriek ten
haren behoeve verstrekt, terwijl die rente voorde gemeente
jaarlijks verminderde, thans nog slechts ruim 7000, tengevolge
van de aflossingen op de aangegane leeningen, aflossingen
diemen onthoude dit wèl steeds geschiedden uit de over
winsten der fabriek zelve. En dit niet allèèn. De fabriek be
taalde altoos door 5 pCt. rente voor de gemeente daalde de
rente langzamerhand tot 3, pCt.
Van den eenen kant gaan burgemeester en wethouders thans
echter zelfs veel verder dan spr. ooit heeft gewild. Hij ver
langde slechts dat de gasfabriek jaarlijks zou betalen een
rente-bedrag gelijk aan datdoor de gemeente te voldoen, en
nu stellen burgemeester en wethouders voor de gasfabriek in
het vervolg in het geheel niet meer met rente-betaling te be
lasten. Doch het hinkende paard komt achteraan. In plaats
van die rentewillen zij de gasfabriek nu jaarlijks aan de ge
I
meente eene retributie laten betalen voor het gebruik van ge
meentegrond ten behoeve der buizenleiding, berekend naar
ƒ1.25 per strekkenden meter. De opbrengst hiervan zou klim
men tot ongeveer ƒ39,000 per jaar, tegenover den tegenwoor-
digen rente-post van ruim ƒ30,600. Dus jaarlijks nog 8000
a 9000 meerHet middel zou waarlijk erger zijn dan de
kwaal. De financieele uitkomstem zouden van dien aard zijn
dat de prijs der steenkool slechts 10 cent per hectoliter zou
behoeven te klimmenom het winstcijferbij de ontwerp-be-
grooting van 1896 op p.m. ƒ21,000 geraamd, zóó te doen
dalen dat verhooging van den gasprijs zou noodig zijn. Spr.
denkt hierbij aan hel woord dat eens een Koning van Israel
tot zijn volk sprak ,Mijn vader heeft u gegeeseld met roeden,
ik zal u slaan met roeden."
En welk argument voeren burgemeester en wethouders nu
aan om deze retributie te verdedigen 'i Dat door de ingeze
tenen ook huur voor het gebruik van privaat-rechtelijke en re
tributie voor het gebruik ven publiek-rechtelijke eigendommen
wordt betaald. Doch de gevalleu zijn geheel ongelijk. Daarge
laten dat het in die, door burgemeester en wethouders be
doeld steeds betreft eigendommen die door ze in gebruik af
te staan worden onttrokken aan het gebruik van anderen, en
dat het hier slechts geldt ondergrond wijst spr. er op dat
de gasfabriek is opgericht allereerst ten behoeve van de ge
meente n. 1. voor de straatverlichtingom te voldoen aan de
verplichting haar opgelegd bij art. 205Zin verband met art.
179h, der gemeentewet. Dat ook de ingezetenen van de fabriek
genot hebben is geheel secundair, eigenlijk geheel onverplicht.
Maar dan kan het toch waarlijk niet opgaanom de gasver
bruikers eene retributie te laten betalen voor iets, dat in de
eerste plaats voor de gemeente zelve moet dienen. Burgemees
ter en wethouders hebben zich beroepen op een tweetal ge
meenten Utrecht en 's Gravenhagewaar de bedoelde retri
butie ook is ingevoerd. Er bestaatzegt spr. zekere solida
riteit tusschen de gemeentebesturen, die hen verbiedt, critiek
op elkander uit te oefenen. Toch zou spr.indien hij voor
beelden ten aanzien van gemeentelijke gasfabrieken moest aan
voeren het allerlaatst deze twee gemeenten hebben genoemd,
althans 's Gravenhage niet.
Spr. heeft bij vroegere gelegenheden en meer dan eens er
op gewezen dat de grondgedachte voor het fixeeren van den
door hem gewraakten veel te hoogen rentepost steeds was
hoe meer aan rentedes te minder overwinstbij gevolg is
er dan ook veel minder aandrang tot verlaging van den gas
prijs te duchten. De heer Beucker Andrese, die ditmaal de
zaak aan den gang heeft gebrachtisblijkens het voorstel
van burgemeester en wethouders rondweg hiervoor uitgeko
men. Spr., die de belangen van de gasverbruikers, een zoo
groot en gewichtig deel van de gemeenschap evenzeer als die
van de gemeenschap zelveheeft te behartigen zal daarom
te minder kunnen medewerken tot invoering van den voorge
stelden maatregel.
De heer Bekhuis behoort tot de leden die jarenlang ge
werkt hebben om eene betere regeling van de financiëele ver
houding der gasfabriek tegenover de gemeente tot stand te
brengen. Vroeger was eene betere regeling nuttig thans noo
dig voor het vervolg wordt zij noodzakelijk.
De regelingdie onze wijze voorgangers hebben gemaakt
was zeer eigenaardig. Bij de overneming der gasfabriek zijn
de kosten door de gemeente betaald en daarmede werd de
gasfabriek bezwaardin den loop der tijden werd die schuld
telkens verhoogd met alle uitgaven voor uitbreiding, verbete
ringen enz., die door de gemeente ten haren behoeve waren
gedaan. In 1869 bedroeg de schuld der fabriek 250,000 en
deze moest tegen 5daarvan eene rente van 12500 vergoe
den tengevolge van de eigenaardige regeling was in 1885 de
schuld opgevoerd tot 500,000, waarvan 25,000 rente te be
talen was. In 1895 kan de schuld worden geacht 625,000
te bedragen waardoor de fabriek belast wordt met renteschuld
van pl.m. ƒ31,000. Wanneer men die cijfers tegenover elkaar
steltwenneer men bekend is met de eischen nu en later aan
de gasfabriek te stellen dan kan men voorziendat de fabriek,
hoe goed ook beheerd spoedig voor een rentecijfer van 40,000
zal komen te staan.
Er zal dus spoedig wijziging moeten komen. Burgemeester
en wethouders hebben dit juist ingezien en stellen nu eene
nieuwe regeling voor. Deze regeling heelt twee eigenschappen;
zij is eenvoudigmaar ook radicaal. Met één pennestreek
wordt de geheele schuld der fabriek vernietigd. De rente van
ƒ31,000 gaat voor de gemeente verloren en in de plaats daar
van wordt gesteld eene retributie voor het gebruik van ge
meentegrond ten behoeve van de buizenleiding.
In beginsel is het volkomen juistdat de gemeente zich laat
betalen voor diensten aan de fabriek bewezen en voor het ge
bruik van haren grond maar het bedrag daarvoor gesteld
berust op niets; er is gezocht naar een post, die eene beduidende
som in de gemeentekas zal brengen. Wordt het voorstel aan
genomen dan zal er geen andere band tusschen fabriek en
gemeente bestaan dan dezedat de gemeente eene retributie
van pl.m. 40,000 wegens gebruik van haren grond heft en
wat er op de exploitatie overblijft aan zich trekt.
Doch afgescheiden van dit zeker niet geringe bezwaar meent
spr. te mogen bewerendat de regeling door burgemeester
en wethouders voorgesteldonuitvoerbaar is. Spr. heeft er
reeds op gewezen dat bij de bestaande regeling de gemeente
alle buitengewone werken voor verbeteringen als anderszins
betaalt. Hoe zal dit in het vervolg gaan Burgemeester en
wethouders zeggen in hun voorstel „dat zij de kosten der
uitbreiding van het buizennet enz., die tot heden door de ge-
meente worden gerestituëerd en waarvan de gasfabriek 5^
rente betaalt voortaan ten laste der exploitatie-rekening wen-
„seheri te zien gebracht." Met vrij groote zekerheid kan wor
den voorzien dat dit onmogelijk zal zijn. In gewone jaren
beloopen de kosten voor dergelijke werken tusschen 3000 en
5000. Er zullen echter buitengewone jaren komenwaarin
werken moeten worden uitgevoerd die veel meer zullen kos
ten, en waarvan de kosten in de verkte verte niet uit de winsten
der fabriek zullen kunnen worden gehoed.
Er zal dan worden geleend bij de gemeente die het geld
zonder vergoeding van rente zal geven. Het gevolg zal zijn
dat waarschijnlijk binnen 5 en zeker binnen 10 jaren niemand
wijs zal kunnen worden uit de finantiëele verhouding der gas
fabriek tegenover de gemeente. Alles zal duister zijn. Is het
de bedoeling van het voorstel om aandrang tot verlaging van
den gasprijs tegen te gaan zeker zal die aandrang nog groo-
ter worden, omdat niemand zich van de finantiëele verhouding
eene voorstelling kan maken.
Om die reden is spr. tegen dit voorstelovertuigd als hij
is dat men hierdoor een verkeerden weg zal inslaan. Voor
de leden der gascommissie zijn spr.'s bezwaren geen nieuwig
heid hij heeft die meermalen in hare vergaderingen ontwik
keld.
Spr. wil echter niet alleen afbreken maar ook trachten we
der op te bouwen. Zooals hij zeide is hij een groot voorstan
der van eene betere regeling. In grove trekken wil hij aan
geven welken weg men zal moeten inslaan. Hij wenscht te
beginnen met een onderzoek op breede schaal betreffende den
financiëelen toestand der gasfabriek van het tijdstip af, waarop
de gemeente haar heeft overgenomen en dan door dat onder
zoek tot de conclusie komen welke de waarde der fabriek is
als industriëele onderneming. Dit cijfer wordt vastgesteld en
de gemeente wordt in de exploitatie-rekening daarvoor gecre
diteerd. De fabriek wordt dan belast met een rentecijfer en
eene aflossing hetzij een vooraf vastgestelde som, hetzij in ver
houding tot de gemaakte winst. Een zeker deel van de winst
zal moeten worden bestemd tot vorming en instandhouding van
een vernieuwingsfonds met bepalingdatwanneer dit fonds
niet voldoende is om de kosten van verbeteringen en uitbrei
ding te hoeden dan van de gemeente zal worden geleend.
Men mag aannemen dat de gasfabriek niet van de gemeente
iets voor niets heeft te ontvangen en daarom moet zij belast
worden met eene grondrente voor de gebouwen en gasleidingen.
Indien de regeling in dien geest tot stand komtzal de toe
stand volkomen duidelijk zijn en voor ieder helder welk voor
deel de gemeente van de fabriek heeftmaar ook welke lasten
op de gemeente zijn gelegd.
De nota van den heer Duparc zal spr. niet meer aanroeren
het doet hem genoegen dat dit geachte lid een deel van die
nota heeft ingetrokken.
Omtrent het adres van gasverbruikers wenscht spr. nog
een enkel woord in het midden te brengen. Overbodig is het,
te verklaren dat hij met hun verzoek geheel kan medegaan
maar hij doet dit op geheel andere gronden dan de hunne
die z.i. onjuist zijn. Zij zeggen, dat, indien het voorstel van
burgemeester en wethouders wordt aangenomen, zij veel meer
zullen hebben te betalen. Dit ontkent spr.voor de gasver
bruikers is het onverschillig hoe de regeling isdeze is voor
de door hen te betalen gasrechten van geen invloed. Immers,
bij alle verschil van inzichten, zijn burgemeester en wethouders,
de gascommissie en de raad het in de laatste jaren er steeds
over eens geweest, dat de gasprijs beheerscht wordt door den
prijs der steenkolen. Dit wordt door de adressanten over het
hoofd gezien.
Everxzoo is onjuist het beweren van de adressantendat de
gasverbruikers in de laatste jaren te veel hebben betaald.
Wat vroeger gebeurde weet spr. niet maar wat betreft de
laatste jaren, moet hij dit pertinent tegenspreken. Hij zou den
adressanten wel eens de vraag willen doenof op het oogen-
blikdat hun adres werd geschreven dit is al eenige we
ken geleden de gasconsumenten in andere gemeenten, nl. in
gemeenten van gelijken omvang als Leeuwardenin voordeeliger
conditie verkeerden dan hier. Twee gemeenten zijn spr. bekend,
waar de gasprijs lager was; te Leiden 5, te Utrecht 51 ct. per stère.
Utrecht is echter driemaal Leiden tweemaal zoo groot als
Leeuwarden in de eerste gemeente wordt ongeveer 95 stère
in Leiden 85 stère, per hoofd en per jaar verbruikt, terwijl dat
cijfer hier 49 is. De gemeente Arnhem heeft het voornemen
den prijs op 5' cent te bepalen, maar die gemeente is ook
tweemaal zoo groot als Leeuwarden en daar wordt 75 stère
per hoofd verbruikt. Volgens bericht in de nieuwsbladen, wordt
de gasprijs te Kampen 5 J ct. In die eene gemeente kleiner
dan Leeuwarden, is dus de gasprijs lager.
Men vergete hierbij niet, dat een paar jaren geleden de me-
terhuur alhier belangrijk is verlaagd, wat de gemeente op een
offer van 3000 jaarlijks komt te staan en dit geheel ten bate
van de gasverbruikers.
De heer Rooiillg Brouwer zegt, dat het voor burge
meester en wethouders een groote voldoening is dat allen er
van overtuigd zijn dat de bestaande regeling der financieele
verhouding niet is zooals behoort en dat dus eene betere moet
tot stand komen. Het is eene moeilijke zaak en daarom ver
wondert 't spr. nietdat zij reeds zoo dikwijls een punt van
bespreking in deze vergadering heeft uitgemaakt en dat de
heer Duparc niet in staat was tijdens zijn lidmaatsetiap van
de commissie voor de gasfabriek verbetering aan te brengen.
Waar spr. het voorstel zal trachten te verdedigen, doet hij dit
dan ook niet, omdat hij zich een financieele specialiteit waant.
De heer Bekhuis noemde het voorstel een eenvoudigen, doch
radicalen maatregel; dit is een deugd. Thans is bijna niemand
in staat, de finantieele verhouding te beoordeelen. De adres
santen geven blijkens hun adres wel het duidelijkste bewijs
dat zij niet veel van de zaak begrijpen maar al vast reques-
treeren, om verlaging van den gasprijs te voorkomen, alsof daar
van sprake was. De heer Beklius heeft dit echter afdoende
weerlegd. Die geachte spreker wees op twee gemeenten, waar
de gasprijs lager is maar die veel grooter zijn dan Leeuwar
den spr. heeft voor zich een lijst van wel 20 gemeenten, in
vergelijking waarmede het voordeel aan de zijde van deze ge
meente isslechts in drie gemeenten is de prijs van het gas
lager.
Burgemeester en wethouders stellen voorom op de ge-
meentebegrooting een post aan te brengen, retributie voor het
gebruik van gemeentegrond voor buizenleidingen. Dit cijfer is
