164 erslag van de handelingen van den gemeenteraad van Leeuwarden van Dinsdag 1 September 1908.
enz. En ook is gebleken, dat bij de toename van de
bevolking der school de tijd, voor dit alles benoodigd,
geregeld toeneemt. In verband daarmede is dan ook,
naar spreker meent overal, het aantal uren, dat de
Directeur les geeft, steeds ingekrompen.
Bij een Hoogere Burgerschool zijn aan een dergelijke
regeling weinig bezwaren verbonden, doordat de
Directeur nooit eene klasse voor zijne rekening had,
doch steeds vakonderwijs gaf. Door inkrimping van
zijne vakken en desnoods door verdeeling van de
lessen in eenig vak over verschillende leeraren kan
de beperking der lesuren van den Directeur gemak
kelijk worden verkregen. Bij de lagere scholen gaat
dit niet zoo gemakkelijk. "Wordt het hoofd belast
met het geven van onderwijs aan een bepaalde klasse,
dan kan hij er niet één uur uitbreken om tijd te
vinden voor zijne vele en velerlei werkzaamheden.
De bemoeiingen van het hoofd der school zijn toch
vele. Om dit te weten behoeft men slechts de be
palingen onzer verordening omtrent orde en tucht op
te slaan.
Ook volgens die verordening moet het hoofd
van 6-12 uren per week les geven. Dit is wel ge-
wenscht, niet alleen omdat hij daardoor de gewoonte
van lesgeven aanhoudt en dus van de praktijk van
het vak niet vervreemdt, maar ook omdat hij juist
hiordoor gelegenheid heeft, de resultaten te zien van
het werk der onderwijzers van bijstand. Juist daar
voor is het gewenscht, dat hij de leerlingen dikwijls
schriftelijk werk laat verrichten. Dit brengt voor
hem correctiewerk mee. Spreker kan zich dan ook
niet voorstellen, dat de zaken goed zullen gaan als
het hoofd met het geven van onderwijs aan een be
paalde klasse wordt belast. Dan heeft hij feitelijk
dubbel werk en zal hij de voeling èn met de onder
wijzers èn met de leerlingen verliezen. Om deze
reden heeft spreker van harte meegewerkt tot de
onderteekening en indiening der motie.
De heer van Ketwich VerschuurzegtdatBurgemeester
en Wethouders in hun voorstel schrijven dat zij eene
proefneming niet onder alle omstandigheden verwer
pelijk achten.
Wie zal echter die proef controleeren Degene, die
ons op de hoogte houdt van de vorderingen der leer
lingen in de verschillende klassen, is het hoofd. Krijgt
nu het hoofd een klasse dan is er niemand om controle
uit te oefenen en zal bovendien allicht een geheel
leerjaar schade lijden.
Burgemeester en Wethouders hebben met die proef
het oog gehad op scholen der eerste klasse. Bij andere
scholen met 3 a 400 en boven de 400 leerlingen is
natuurlijk geen sprake van een klassehoofd.
Er worden dus bedoeld de scholen nos. 2 en 3.
School no. 2 heeft met 10 lokalen 207, school no. 3
met 8 lokalen 160 leerlingen. Aan deze scholen zoude
dan, als de bevolking daalt tot een bepaald getal, de
proef worden genomen. Spreker meent dat deze
scholen, waar veel intensiever onderwijs moet gegeven
worden, daar het voorbereidend is, hierdoor in voor de
leerlingen hoogst gevaarlijk gedrang zullen komen.
Wanneer zal de proef genomen worden Eerst dan
als de bevolking tot een bepaald peil gedaald is.
Spreker is van oordeel dat er, als dit het geval mocht
worden, nog tijd genoeg is om daarover te besogneoren.
Hij voorziet echter die daling in de eerste jaren in
het geheel nietdie schoolbevolking is in de laatste
jaren gelijk gebleven. Spreker zal zich voordemotie
van de heeren Duparc c.s. verklaren.
De heer Krijgsman zegt dat spreker en zijne partij-
genooten met eenige voldoening het prae-advies be
groet hebben. Spreker zegt met eenige voldoening,
want zij is niet groot. Wat Burgemeester en Wet
houders voorstellen is een heel klein stapje in de
richting van de afschaffing van het ambulantisme.
Het stapje is heel klein en lijkt spreker niet vol
doende. Hij gelooft dan ook goed te doen met te
trachten den stap grooter te maken, temeer omdat de
redeneering van Burgemeester en Wethouders niet
volkomen opgaat. Als motieven voor hun voorstel
noemen Burgemeester en Wethouders kostenbesparing
en de aanwinst van een uitstekende leerkracht.
Bij deze motieven kunnen andere worden gevoegd,
dio de wenschelijkheid van het nemen eener proef
aan de andere scholen duidelijk in het licht stellen.
Een van de voordeelen van de afschaffing is ver-
mindering van de stoornis bij hot onderwijs. Heeft
het hoofd, die jaren niets gedaan heeft dan controle
houden en administratie voeren, geen klas, dan ont
staat de zucht tot vitten en bedillen en tot het lastig
vallen der onderwijzers.
Dit werkt storend op den gang van het onderwijs
en zal de lust van de onderwijzers doen verflauwen.
Krijgt het hoofd daarentegen een klas, dan zal de
onderlinge verhouding veel beter wordon.
Dit wordt ook onderschreven door den Inspecteur
van het Lager Onderwijs, Mr. Fabius, die aan Burge
meester en Wethouders van Middelburg schrijft:
„Een onderwijzer, die moet lesgeven, terwijl het hoofd
„naast hem staat om te zion, of hij het goed doet,
„kan niet ongedwongen onderwijzeneene klasse,
„welke moet aanzien, dat haren onderwijzer telkens
„door het hoofd het wei'k wordt uit de handen ge-
„nomen, kan niet goed onderwezen worden. De on-
„misbare gegevens voor goed onderwijs zijn zelfver
trouwen en besef van verantwoordelijkheid bij den
„onderwijzer beide gaan te loor, als hij gestaag iemand
„naast hem heeft, die niets doet dan hem controleoren."
Dit is het oordeel van een Inspecteur van het Lager
Onderwijs.
Dan zegt Dr. Gunning
„De enkele uren onderwijs, die het hoofd krachtens
„zijn instructie geven moet, één per week in iedere
„klasso voor de enkele, één per veertien dagen voor
„de dubbele scholeD, waar bovendien, om allerlei min
„of meer wettige redenen, heel wat afvalt, beteekenen
„niets, nóch als onderwijs voor de kinderen, nóch als
„oefening voor het hootd, nóch als modellen voor het
„personeel het is een onderwijs, dat eenvoudig den
„geregelden gang van het klasseonderwijs stoort en
„waarvoor niemand verantwoordelijk is. Indepractijk
„dienen deze uren dan ook eenvoudig om den onder-
„wijzer gelegenheid te geven, om zijn coi'rectiewerk
„op school te verrichten."
Bij dit oordeel kan ook nog wordon gevoegd dat
van een hoofd der school, die zelf de nadeelen van
het ambulantisme heeft ondervonden. KI. de Vries,
die in Enschedé hoofd was van een achtklassige school,
een school dus met 300 leerlingen, en die zelf een
klasse had, verklaart dat het onderwijs daar best ging.
Daar is het gebleken dat het hoofd wel een klas kan
hebben.
In Amsterdam is hij ambulant hoofd geworden, doch
ook daar kan volgens dien deskundige het ambulan
tisme best worden afgeschaft.
Ook do heer Gerhard is een tegenstander van
ambulantisme, evenals bijna alle onderwijzers. Het
voorbeeld, door den heer Haverschmidt aangehaald,
acht spreker op zijn zachtst gesproken twijfelachtig,
te meer daar het voorkomt in het „Nieuwe Schoolblad",
het orgaan van de vereeniging van hoofden van
scholen. De bron van conflicten, die ontstaat door
ambulantisme, maakt den geest van de onderwijzers
minder en doet den lust tot het geven van onderwijs
verflauwen. Dit alles wordt beter als het hoofd een
klasse heeft.
Spreker merkt op dat door de tegenstanders van
het voorstel van Burgemeester en Wethouders ver
Verslag van de handelingen van den gemeenteraad van Leeuwarden van Dinsdag 1 September 1908. 165
schillende dingen zijn gezegd die bewijzen, dat zij
iets hebben verteld zonder zich rekenschap te geven
van de draagkracht hunner woorden.
Er is toch beweerd dat afschaffing van het ambu
lantisme met zich mee zou brengen de afschaffing
van de controle door het hoofd. Hoe zou hot dan
gaan in de tallooze scholen in ons land waar het
hoofd een klas heeft, hoe zou het gaan op de scholen
in kleine steden, hoe op de dorpsscholen? Daar is
toch het onderwijs niet slechter. In verschillende
plaatsen, waar men het ambulantisme heeft ingevoerd,
is men door de praktijk er toe gekomen het weer
af te schaffen.
In Assen was een hoofd van 18971901 ambulant.
Volgens de opinie van het schooltoezicht daalde het
peil van het onderwijs en in laatstgenoemd jaar vei~-
klaarde de Burgemeester, dat de genomen proef niet
uitlokte, om tot het ambulantisme terug te keeren.
In Goor is kort geleden aan het hoofd het onder
wijs in een bepaalde klasse opgedragen.
In Alkmaar werd het ambulantisme ingevoerd in
1881 en in 1904 weer afgeschaft.
Ook in Weesp en Middelburg is men van dit stelsel
teruggekomen.
In Sliedrecht maakten de hoofden zich, naar het
schijnt, in 1902 zelf ambulant. In 1903 werd hun,
vooral op aandrang van den schoolopziener, weer een
klasse gegeven.
In Berlijn is het ambulantisme onbekend, in Neder
land, in de groote steden althans, schijnt men tegen
de afschaffing te zijn.
Dat de controle moeielijk is als het hoofd een
klasse heeft is niet waar, evenmin als het waar is
wat de heer Haverschmidt zegt, dat afschaffing van
het ambulantisme een stap is in de richting van de
republikeinsche school. In de memorie van toelichting
tot het adres van den Bond van Onderwijzers staat
„Vooraf moeten wij er op wijzen, dat wij ons vol
komen bewust zijn, geen stap vorder te zijn gekomen
in onzen strijd voor meer zelfstandigheid van den
klasse-onderwijzer, indien ook den hoofden van scholen
het onderwijs in eene klasse opgedragen wordt.
Wij zijn overtuigd, dat onze actie voor de repu
blikeinsche school zich zal moeten richten tegen de
artt. 21 en 23 der wet op het Lager Onderwijs".
De macht van het hoofd blijft, ook bij een niet
ambulant hoofd, intact. Art. 21 der wet op het L. O.
geeft het hoofd alle macht.
Aan de afschaffing van het ambulantisme zijn ver
schillende voordeelen verbonden en niet alleen voor
de scholen dor le klasse, maar voor alle scholen.
Spreker is van oordeel dat er geen enkele reden is
de proef niet aan die andere scholen te nemen, want
het kan misschien jaren duren, vóórdat aan de scholen
der eei'ste klasse de proef kan worden genomen, terwijl
dit bij andere scholen wel eerder het geval kon zijn.
Waarom zou men dit dan niet doen
De heer Duparc heeft herhaald wat in het prae-
advies staat, n.l. dat deze zaak is geworden tot een
vraagstuk van zoodanige strekking, dat niet altijd
in het oog is gehouden, dat het in de raadzaal der
gemeente alleen mag worden beschouwd uit een oog
punt van wat in het belang van het onderwijs en
daarvan alleen wordt geëischt. Met de wenschen van
de onderwijzers behoeft geen rekening te worden
gehouden.
Spreker gelooft dat deze uiting in het prae-advies
niet op zijn plaats is. Hij gelooft niet dat ooit
een stem voor de afschaffing van het ambulantisme
is opgegaan, die niet werd ingegeven door de liefde
voor het onderwijs zelf.
In de nieuwe opvatting over het doel van het
onderwijs, waar opvoeding de hoofdzaak is, daar is
voor een ambulant hoofd geen plaats meer. De leiding,
die daar gegeven moet worden, kan beter uitgaan
van een hoofd die zelf een klas heeft, dan van een
ambulant. Spreker heeft de eer de volgende motie
in te dienen
de Raad,
noodigt Burgemeester en Wethouders uit tot het
doen van de noodige stappen, om bij de eerst voor
komende gelegenheid aan een openbare school in deze
gemeente aaD het betrokken hoofd het geregeld geven
van onderwijs aan eene klasse op te dragen.
De Voorzitter deelt mede dat door den heer Krijgs
man een motie is ingediend, luidende
„de Raad
noodigt Burgemeester en Wethouders uit tot het
doen van de noodige stappen om bij de eerst voorko
mende gelegenheid aan een openbare school in deze
gemeente aan het betrokken hoofd het geregeld ge
ven van onderwijs aan eene klasse op te dragen."
Spreker is van oordeel dat deze motie tegelijk kan
worden behandeld met de motie van de heeren
Duparc c. s. en die waarop het prae-advies is ge
baseerd, maar dat de heele kwestie wordt gedeci
deerd door te stemmen over de motie der heeren
Duparc c. s.
De heer Hartelust doet opmerken, dat hem in de
verschillende redeneeringen, die in het belang van
het onderwijs zijn gehouden, eene uitdrukking in de
rede van den heer Krijgsman heeft getroffen, die
niet getuigt van eerbied tegenover de vorige sprekers.
De heer Krijgsman heeft toch gezegd dat die heeren
wat hebben verteld zonder de draagkracht hunner
woorden te beseffen. Dit getuigt van weinig eer
bied en past niet in den mond van iemand, die zich
aan dezelfde fout schuldig maakt.
De heer Krijgsman toch weet zelf ook niet wat
de draagkracht zijner woorden is.
Het is toch genoegzaam bekend dat de hoofden
meer uitvoeren dan wat door den heer Krijgsman is
gezegd.
De hoofden, die hun taak goed opvatten, bemoeien
zich intens met de geheele school en vullen de
leemten, die zij in het onderwijs ontdekken, aan.
Deze besteden niet het minimum-, maar wel degelijk
het maximum-uren aan hun taak.
Ook in onze stad zijn er hoofden, die hun taak
zoo opvatten.
Niemand zal ontkennen dat er aan scholen met 8
of 9 klassen, goede, betere en beste leerkrachten zijn.
Zijn er alleen beste, dan is de leiding zeer ge
makkelijk.
Men heeft echter ook middelmatige en voor deze
is de assistentie van het hoofd gewenscht. Tege
lijkertijd heeft men ook slechte leerkrachten, die deze
assistentie zeer noodig hebben.
Geeft men nu het hoofd een klasse, dan is het
gevolg hiervan dat hij geen tijd heeft om de leemten,
die aan zijn school bestaan, aan te vullen. Wordt
het hoofd in gelijke positie geplaatst als de onder-
wijzei-s van bijstand, dan heeft hij geen gelegenheid
te trachten om in de klassen, waar geen voldoend
onderwijs wordt gegeven, voldoende resultaten te
ki-ijgen. Op grond van deze dingen betuigt spreker
met de grootste vrij moedigheid adhaesie aan de
motie-Duparc c. s.
De heer OosterhofF deelt mede dat hij, waar de wet
houder meer speciaal belast met de zorgen voor het
onderwijs, zijn steun niet heeft kunnen geven aan het
prae-advies van Burgemeester en Wethouders, op zich
heeft genomen een enkel woord te zeggen naar aan
leiding van de gehouden besprekingen en de nu in
gediende motie.
Spreker meent goed te doen met er nog eens uit-
di'ukkelijk op te wijzen, dat de zaak, waarover prae-
