40 Verslag van de handelingen van den gemeenteraad van Leeuwaraen van Dinsdag 23 Maart 1915.
toeslag van 1.20 te verhoogen; 2o. om de uitkee-
ring aan de gezinnen van gemeentewerklieden, die
onder de wapenen zijn, in dier voege te verhoogen,
dat deze met de Rjjksuitkeering in plaats van 80
.100 van hun gewone loon vormt.
Nader is ingevolge raadsbesluit van 9 Maart 1915
nog hij de stukken gevoegd een verzoek van de af-
deeling Leeuwarden van den bond van Nederland-
sche gemeentewerklieden, om op den bovenvermel
den grond allen gemeentewerklieden een toeslag op
de loonen te verstrekken.
Reeds eerder was bij ons een verzoek van gelijke
strekking van de afdeeling Leeuwarden van den
bond van Christelijke gemeentewerklieden inge
komen.
Verzoeken van dezen aard bereiken Uwe Verga
dering niet voor het eerst. Ook in 1911 was dat het
geval en toch mag in de toenmaals genomen gunsti
ge beschikking nu geen antecedent worden gezien.
De algemeene toestand is daarvoor te verschillend.
Toen ging het leven langs normale banen, heersehte
er allerwege welvaart en onderging de gemeente
mede den gunstigen invloed daarvan. Thans zijn de
tijdsomstandigheden in bijna elk opzicht buitenge
woon. De druk daarvan doet zich niet enkel bij de
gemeentewerklieden en de arbeidersklasse gevoelen,
maar evenzeer bij de andere standen der maatschap
pij. Allen gaan gebukt onder de gevolgen, welke de
Europeesche oorlog ook voor ons land medebrengt,
al zullen deze door de economisch zwakken het
sterkst worden ondervonden. Een ieder moet echter
de lasten, welke daaruit voortvloeien, meedragen.
Ook de gemeente. Niet minder dan voor de ingeze
tenen is voor haar bestuur voorzichtigheid in beleid
en zuinigheid bij het doen van uitgaven geboden.
By het toestaan van gelden voor nieuwe maatrege
len mag dit wel ernstig worden overwogen. Want
voor welke uitgaven de gemeente nog zal komen te
staan valt niet te zeggen, evenmin als de invloed
kan worden bepaald, welken de oorlog en zijn ge
volgen op de gemeentelijke inkomsten zullen heb
ben.
Juist in omstandigheden als de tegenwoordige
verkeeren allen, die in dienst der gemeente zijn, in
betrekkelijk zeer gunstigen toestand, doordat zij
een vaste betrekking, hun normalen werktijd en
derhalve hun gewone loon hebben. Vele personen,
die in particulieren dienst zijn, zagen zich ontslagen
of hun werktijd en daarmede hun loon tot de helft
of minder teruggebracht. Een grootere bevoordee
ling van het personeel in gemeentedienst dan zij
reeds hebben, keuren wij in beginsel streng af. Het
gemeentepersoneel behoort te beseffen, dat het
met alle andere klassen der maatschappij zijn aan
deel in den druk der tijden moet dragen.
Wat de stijging der prijzen betreft zij gewaar
schuwd tegen de cijfers, welke men nu en dan hoort
noemen en ook in de toelichting tot deze verzoek
schriften zijn aangevoerd.
Blijkens een door ons hier ter stede ingesteld on
derzoek by een aantal betrouwbare winkeliers, die
gewoonlijk aan de arbeidersklasse leveren, naar de
prijzen van eenige levensmiddelen in begin Febru
ari 1914 en in begin Februari 1915 zijn gemiddeld
duurder geworden:
brood (wit melk-, wit water- en tarwe (bruin) wa
ter-)
boter (margarine)
kaas
eieren
koffie en thee
witte suiker
bruine en basterd suiker
aardappelen
kool
vet en vleesch (rund- en varkensvet, rund
en varkensvleesch en spek) 32
De prijs van melk is gelijk gebleven.
Aan de hand van deze gegevens is nagegaan wel
ke invloed op de uitgaven van een arbeidersgezin
van 3 en een van 5 personen door die prijsstijging
wordt ondervonden. Ter vergelijking is gebruik
gemaakt van het door de Sociaal-democratische
Studieclub te Amsterdam uitgebracht rapport no.
69 omtrent de jaarbudgets van 70 arbeidersgezin
nen in Nederland en wel van de daarin op blz. 19
vermelde groep 3 (gezinnen van 3 personen) en den
onder no. 41 opgenomen staat van uitgaven van een
gezin van 5 personen te Leeuwarden, beide loopen-
de over het tijdvak van 1 Juni 1910-31 Mei 1911.
Groep 3, gezin van 3 personen.
f 82.68
11-20
f 105.83
f 403.03 53.71
No. 41, gezin van 5 personen.
f 85.29s
f 109.18
f 99.68
f 41.75s
f 38.02s
f 50.09
/314.84s
f 28.86
8.46
8.75
Daar de geheele jaarlyksche uitgaven van dit ge
zin 745.bedroegen, is het percentage der ge
heele uitgaven gestegen van 42.26 tot 50.04.
Uit deze beide vergelijkingen volgt, dat de prijs
stijging de uitgaven voor de noodzakelijkste levens
behoeften in die gezinnen met 8 tot 10 van het
geheele bedrag hunner uitgaven heeft doen toe
nemen. Men vergete echter niet dat die toene
ming veel minder behoeft te zijn, wanneer n.l. de
huisvrouw in plaats van de in prijs gestegen levens
middelen andere neemt. Zoo was het bruin brood in
Februari nog goedkooper (21 cent per K.G.) dan
liet wit melkbrood vóór den oorlog (22 cent per
K.G.) Toch is men volgens betrouwbare inlichtin
gen in arbeiderskringen aanstonds tot het witte
brood teruggekeerd toen het bakken daarvan we
derom was toegelaten.
Met betrekking tot de gemeentewerklieden vin
den wij een vermeerdering van uitgaven voor le
vensmiddelen van 10 der totale uitgaven
Verslag van de handelingen van den gemeenteraad van Leeuwarden van Dinsdag 23 Maart 1915. 41
niet zóó groot, dat hun loon na de laatste
algemeene verhooging deze niet zou gedoogen. Men
moet dan evenwel niet enkel letten op het laagste
weekloon van 10.20, gelijk door de eerstgenoemde
der adressanten wordt gedaan. Want van de 192
vaste gemeentewerklieden genieten slechts 7 dat
loon (2 hunner ontvangen thans tijdelijk 10.80
's weeks), van wie er 5 gehuwd zijn met een gezin
van onderscheidenlijk 2, 3, 3, 2 en 4 personen.
Wij achten dus de prijsstijging nog niet van dien
aard dat het in de gegeven omstandigheden nood
zakelijk is op het verzoek om een duurte toeslag in
te gaan. Mocht de nood veel hooger stijgen, dan zou
die noodzakelijkheid wel kunnen ontstaan en zou
den wij U de vereischte voorstellen doen. Waar
schijnlijk zou echter in dergelijke omstandigheden
niet met maatregelen voor het eigen personeel der
gemeente kunnen worden volstaan.
Gelijke bezwaren «als tegen den gevraagden duur-
tetoeslag hebben wij tegen het verzoek om de uit-
keering der gemeente aan de gemeentewerklieden,
die tengevolge van de mobilisatie onder de wape
nen zijn, van 80 tot 100 te verhoogen. Hiervoor
zij bovendien verwezen naar het verhandelde bij
de voorstellen, welke geleid hebben tot het raads
besluit van 11 Augustus 1914 (raadshandelingen,
blz. 163).
Op grond van het voorafgaande hebben wy de
eer U voor te stellen te besluiten:
adressanten te berichten, dat hun verzoek niet
voor inwilliging vatbaar is.
De beraadslaging wordt geopend.
De heer Tuip heeft tot zijne verwondering gezien
dat Burgemeester en Wethouders voorstellen af
wijzend op de adressen te beschikken. Hij had
de hoop gehad dat het gunstig zoude zijn, daar een
vorige maal de toeslag wel is verleend. Het stand
punt, dat Burgemeester en Wethouders innemen,
dat de gemeente-arbeiders veel voor hebben boven
alle andere arbeiders, is juist.
Dit mag evenwel niet een motief zijn om ze in bij
zondere tijden een toeslag te weigeren. De uitgaven
toch zijn belangrijk grooter geworden waardoor die
menschen de meest onontbeerlijke levensbehoeften
moeten missen. Spreker is het dan ook niet eens met
het afwijzend prae-advies.
Burgemeester en Wethouders hebben becijferd
dat de uitgaven 10% hooger geworden zijn. Spre
ker meent dat die becijfering onjuist is. Hy heeft
de prijzen van verschillende artikelen in Februari
1914 vergeleken met die in Februari 1915 en vele
van deze zijn veel duurder geworden. Burgemeester
en Wethouders hebben een zeer beknopt staatje
van vier of vijf artikelen gemaakt en juist deze zijn
niet zooveel omhoog gegaan. Spreker heeft een 20-
tal nagegaan n.l. vatvet, gort, zeep, stroop, rijst,
groene erwten, bruine boonen, meel, boekweite
gort, kindermeel, raapolie enz., alle artikelen be-
hoorende tot de noodzakelijkste levensbehoeften.
Deze artikelen zijn wel 20, 25, 30 tot 50% in prijs
gestegen. Als men dit in aanmerking neemt is het
moeilijk te gelooven, dat de door Burgemeester en
Wethouders gegeven becijfering van 10% juist is.
Alleen in kruidenierswaren zijn de uitgaven voor
een gezin van 5 menschen 75 cent, hooger. Spreker
zal stemmen vóór het verzoek der arbeiders.
De heer Zamlstra heeft met groote belangstelling
het prae-advies over den duurtetoeslag aan de ge
meentewerklieden gelezen en het trof hem en zijne
partijgenooten nog meer dan in gewone tijden, welk
een lesje in den klassestryd daarin aan de Leeuwar
der arbeiders wordt gegeven.
Het hoogtepunt wordt bereikt in de passage,
waarin aan de huismoeders uit de arbeidende klas
se, die in hoofdzaak voor haar gezin op surrogaten
en andere minderwaardige artikelen zijn aange
wezen, den raad wordt gegeven het nog wat zuini
ger aan te leggen. Ook het eten van wittebrood
schijnt minder gewenscht voor menschen, wier ge
heele bestaan gekenschetst wordt met deze twee
woorden: „Symen betaal".
In deze tijden, waarin veel van het oude zal moe
ten verdwijnen, zal de werking van dit prae-advies
in onze stad stellig wel tot zijn recht komen en voor
de arbeiders van allerlei richting en gezindheid een
spoorslag zyn om, heter dan tot dusver, voor hunne
belangen op te komen. Het geheele stuk is kenmer
kend voor de zoogenaamde Godsvrede, waaronder
wij heeten te leven.
Een van de motieven tot weigering is dat al-
1 e n gebukt gaan onder de gevolgen, welke de Eu
ropeesche oorlog ook voor ons land medebrengt en
dat ieder de lasten, daaruit voortvloeiende, moet
helpen meedragen. Dit is zoo eenzijdig mogelijk,
want zoo staan de zaken niet precies.
Wel is het beeldrijk uitgedrukt, maar liet past
niet geheel op de werkelijkheid en vooral niet in
onze provincie, waar het gebukt gaan van velen nog
zoo'n slechte beweging niet is. Spreker behoeft
slechts te herinneren aan de goede tijden, welke onze
boeren en handelaren beleven, nu de bovenmate in
prijs gestegen levensmiddelen geld in het laadje
brengen. Zoo geheel mis was de teekening van de
Notenkraker nog niet, die voor een week den neu
trale voorstelde bezig aan duitenplaterij, met het
onderschrift: „ik houd er niet van de zaken eenzij
dig te bezien, de wereldvrede is een heel mooi ide
aal, maar de oorlog is ook nog niet zoo'n slechte
negotie".
Van deze winsten blijven de arbeiders koud. Zy
kunnen daarentegen de levensmiddelen duurder be
talen en een groot aandeel tot deze winsten hij-
dragen.
De bovengenoemde passage in het prae-advies,
dat allen gebukt gaan, en dat als weigeringsmo
tief dient, is niet van de sterkste soort. Zij zou meer
naar waarheid zijn als het woordje „allen" ver
vangen werd door „v e 1 e n". Dan is het geen mo
tief om te weigeren, maar om toeslag te geven.
Verder wordt gewaarschuwd tegen cijfers, ook
legen de in de adressen genoemde. Spreker erkent,
dat zulke cijfers wel wat eentonig beginnen te wor
den. Hij heeft zoo voor en na ook al eenige cijfers in
den Raad genoemd, maar het gaat ermee als met
den buffel in het verhaal van Multatuli, hoe verder
men het leest, hoe vervelender het wordt. Het is
misschien een reden om in adressen met cijfers wat
spaarzamer te zijn, daar het immers ook geen ge
woonte is om bij salarisverhoogingen van menschen
met inkomens boven 2000.den Raad mede tt
deelen hoeveel margarine, kool enz. men noodig
heeft. Maar er staan nu eenmaal cijfers en ook Bur
gemeester en Wethouders spreken van prijsstijgin
gen van 13, 20, 25, 28 en 60%. Men zou dan ook eer
der verwachten dat zulke motieven loontoeslag wet
tigen. Spreker wil er nog aan toevoegen dat vele
dier voedingsmiddelen, als vleesch, spek, kaas en
eieren niet meer voorkomen in vele huishoudingen
en dat onlangs een professor- ernstig gewaarschuwd
heeft tegen ondervoeding met komende gevolgen
voor het jonge geslacht. De wethouder heeft zoo
even gezegd dat liet kind een toekomst heeft. Spre
ker onderschrijft dit ten volle maar het heeft niet
alleen een geestelijke, maar ook een lichamelijke toe
komst.
Dat er ondervoeding bestaat moge den opsteller
28
5V2 v
37 V2
25
13
9
6V2
20
60
Soort der artikelen.
Bedrag
Percentage
van alle
uitgaven
in 1910/11.
Brood
Melk
Boter (Margarine)
Eieren en Kaas
Suiker
Koffie en Thee
Aardappelen
Groenten
Vleesch en Vet
Totaal
44.01
25.61
15.56
22.84
20.27
27.92
19.07
ƒ329.16
11.03
5.86
3.41
2.08
3.05
2.70
3.72
2.54
9.49
43.88
Bedrag
Percentage
van alle
uitgaven
in Februari 1915.
44.01
27.02
20 38
24.90
22.90
33.50
30.51
93.98
14.11
5.86
3.60
2.72
3.32
3.05
4.46
4.06
12.53
1910/11. Februari 1915.
/85.29s 109.18
II. Melk /'73.64s
Boter en margarine 19.70
I. Brood
Eieren
Kaas
III. Suiker
Koffie
Thee
IV. Aardappelen
Groenten
V. Vleesch
Vet
5.27s
1.06
/"26.47s
8.05
7.23
/•22.60s
„15.42
/"25.67s
.,24.41s
/"73.64s
20.78
6.59
1.46
/"102.47s
/27.12
24.67
30.81
„32.47
372.79s
