120 Verslag van de handelingen van den gemeenteraad van Leeuwarden van Dinsdag 24 April 1917.
uitbreiding. Spreker kan nu niet zeggen dat hij door
het advies der commissie overtuigd is. Zij toch gaat
van de veronderstelling uit, dat het Eengerspark
eigenlijk maar „in tuntsje" is en zegt, er moet aan
deze zijde der stad een park komen. Alsof het Ren-
gerspark al niet reeds een park is dat nog al wat
beteekent. Het is een flink groot park en spreker
ziet de noodzakelijkheid van uitbreiding ervan ook
niet in.
Het tweede uitgangspunt der commissie is dat de
uitbreiding der bestaande begraafplaats in strijd is
met het uitbreidingsplan, daar hierdoor dan de
geprojecteerde ceintuurbaan zal worden onder
broken. Dat is niet juist. Door den heer Oosterhoff
is reeds gezegd, dat er van het uitbreidingsplan
niet veel bekend is. Bij de stukken heeft spreker
dan ook een schets van de commissie gemist. Spre
ker is overtuigd dat de ceintuurbaan zal komen ten
noorden van de Oude Aleer, anders stuit zij op de
Ijsbaan. Waar de twee uitgangspunten onjuist zijn,
kan spreker zich niet met de conclusie vereenigen.
De Voorzitter heeft van verschillende leden de
opmerking gehoord dat de bestaande begraafplaats
weinig doelmatig is. Dat is van algemeene bekend
heid. In 1911 heeft de gezondheidscommissie al ge
zegd, dat het „te allen tijde droog staan der graven
een gebiedende eiseh" was. Thans kan met meer
recht gesproken worden van een verdrinkplaats
dan van een begraafplaats. De gedachte die bij de
meerderheid van het college van Burgemeester en
Wethouders heeft voorgezeten is deze, om een nieu
we begraafplaats aan te trekken bij de bestaande.
Dit denkbeeld heeft misschien bij een deel der bur
gerij weerklank gevonden. Er is daarmee evenwel
onopzettelijk eene verkeerde voorstelling ge
wekt. De heer Tulp heeft gevraagd naar liet rap
port der commissie van deskundigen, die onder
zocht hebben of de toestand op de bestaande be
graafplaats kan worden verbeterd. Die commissie
is tot de conclusie gekomen, dat dit wel mogelijk
is, maar dan moet in het gedeelte, waar reeds veel is
begraven, een goed buizenstel of een laag zand wor
den aangebracht. Dit is alleen mogelijk door alge-
heele omwerking van den bodem en dit kan, waar
nagenoeg de geheele begraafplaats vol ligt, alleen
geschieden door de begraafplaats minstens 15 jaar
te sluiten en dan alle graven, of zoowat alle, op te
ruimen. Alleen de smalle strook waar nog niet is
begraven, zou nu in orde kunnen worden gebracht.
Wil men een of meer af deelingen als begraafplaats
behouden, dan moeten die gedeelten eerst worden
gesloten en later omgewerkt. Alen maakt dus een
voudig naast de bestaande begraafplaats een gelie i
nieuwe. Spreker wil een vraag stellen. Wat is nu
uit gevoelsoverwegingen beter: dat men de bestaan
de begraafplaats omspit en daarnaast een nieuwe
aanlegt, of dat men van de bestaande begraafplaats
een mooi park maakt, met eerbiediging, volgens de
aardige bepaling onzer wet, van de bestaande gra
ven, zoolang ze worden onderhouden En van ge
voelsoverwegingen gesproken, spr. had niet gedacht
nog iets nieuws over deze zaak te kunnen zeggen,
maar de directeur der begraafplaats heeft hem toch
nog op een belangrijk punt gewezen, dat door geen
der sprekers is genoemd: de nieuwe begraafplaats
zou komen vlak naast het terrein waar 's winters
en 's zomers vaak muziek wordt gemaakt. Nu reeds,
bij de bestaande begraafplaats, is dit een bezwaar
en een regeling is gemaakt, dat de muziek tijdens
een begrafenis een oogenblik ophoudt. Alaar dit kan
niet voortdurend geschieden. Wie voortaan de gra
ven zou bezoeken, zou vlak naast de begraafplaats
muziek te hooren krijgen. Is er een ongeschikter
plaats denkbaar!
Een zijdelingscli voordeel van het voorstel-Koop-
mans-Eransen is nog dit, dat er haast bij de zaak
is en dat op de Alagere Weide, zoodra het plan
gereed is, met den aanleg kan worden hegonneu,
daar tie gemeente te allen tijde één of meer stuk
ken land aan den huurder kan ontnemen.
Een ander bezwaar dat wel genoemd is, is het
genomen besluit. Ook is er een en andermaal ge
zegd, dat geen nieuwe argumenten zijn bijgebracht.
Spreker doet opmerken dat hij wel voorbeelden kan
aanhalen dat de Raad is teruggekomen op een ge
nomen besluit, zooals bij salarisherzieningen, de
winkelsluiting, maar hij erkent grif, dat het niet
weuschelijk is zulks te doen, als er geen nieuwe ar
gumenten zijn. Er is evenwel een groot nieuw argu
ment en dat is het plan dat hier ligt, het plan „Ala
gere Weide". Bij de beraadslagingen, die aan het
vorige raadsbesluit voorafgingen, is door een
voorstander, mr. Beekhuis, en door een tegenstan
der van het toen genomen besluit, de heer Tie-
mersma, gezegd: het gaat nu om de keuze tusschen
Hinneland of Oude Aleer. Daarover is toen dus be
sloten.
Wat de heeren Koopmans en Fransen voorstellen
is niet een terugkomen op een genomen besluit.
Als bezwaar tegen „de Alagere Weide" is de af
stand genoemd. Spreker begrijpt niet dat men dien
zoo groot vindt. Het is van hier een half uur loo-
pen. De directeur der gemeentewerken vindt het
nog te dicht bij. Ook kan men niet volhouden dat de
weg te smal en te druk is. AAre hebben in Leeuwar
den maar weinig straten die breeder zijn, en 17
Juli 1914 heeft de Raad voor dezen weg roolijnen
vastgesteld, waardoor hij een breedte van 40 AI.
tusschen de gevelrijen zou krijgen.
De weg maakt misschien den indruk wat smal te
zijn omdat hij zoo lang en zoo recht is.
Nog zijn de kosten als een bezwaar genoemd. Dat
is evenwel geen hoofdzaak. Het plan van Burge
meester en Wethouders, waarbij onteigening moet
plaats hebben, is ook kostbaar. De „Alagere Weide"
is gemeente-eigendom. Wat de toegangsweg betreft,
die is met betrekkelijk weinig kosten te verbete
ren; het Schapendijkje is nog al gemakkelijk te ver-
breeden.
De hoofdzaak echter is de stadsuitbreiding. Een
en andermaal is erop gewezen, dat men bij stads
uitbreiding de begraafplaatsen zoover mogelijk van
de bebouwde kom aflegt. Hier ligt ze tegen die
kom aan.
De heer Oosterhoff heeft de veronderstelling uit
gesproken, dat de stad zich aan deze zijde het minst
zou uitbreiden. Waarom! In 1896 stond daar alleen
het Diaconessenhuis. Alle straten die er nu zijn, zijn
ei' gekomen in een tijdperk van 20 jaar. Er is geen
enkel motief meer waarom dit aantrekkelijk deel
der stad zich niet zal uitbreiden. De belemmering,
die vroeger bestond, dat het land niet te koop was,
is ook opgeheven. Dezer dagen toch is, naar de di
recteur van gemeentewerken spreker mededeelde,
land van mr. Olivier voor bebouwing verkregen en
ook het Old Burgerweeshuis zal de bebouwing niet
tegenhouden.
De heer Beekhuis heeft gezegd, dat de ceintuur
baan om de Oude Aleer en de Ijsbaan zal moeten
worden aangelegd. Spreker vraagt den heer Beek
huis of hem een stad bekend is, waar men midden
in een stadsdeel een begraafplaats heeft. Alen kan
een ceintuurbaan krijgen langs Rengerspark, be
graafplaats en ijsbaan, met een straal van 50 Al.
uit de begraafplaats, maar dan is de heele uitbrei
ding bedorven. Spreker vindt dan ook heel zwak het
argument der meerderheid dat men thans geen be
sluit kan nemen. Volgens het voorstel der meer
Verslag van de handelingen van den gemeenteraad van Leeuwarden van Dinsdag 24 April 1917. 121
derheid neemt men een besluit dat minstens voor
een 80 jaar bindt en daarmede is de geheele stads
uitbreiding te dier plaatse bedorven. Een uitbrei
dingsplan maakt men thans niet meer voor 25 jaar,
de klassieke termijn, maar in ieder geval, een be
graafplaats, met een verbrandingsoven, heeft zeker
een levensduur van een 80 jaar, evenals de be
staande.
Er is der commissie voor het uitbreidingsplan een
verwijt van gemaakt dat zij geen plan heeft inge
zonden. Zij heeft dit niet kunnen doen, want zij
wacht onder meer op het besluit, dat heden dooi
den Raad zal worden genomen, maar bovendien
is er een teekening noodig om aan te toonen dat
een begraafplaats de stadsuitbreiding daar zou be
lemmeren? Wat het bezwaar van de Israëlietisehe
begraafplaats betreft de heer Koopmans heeft
er reeds op gewezen dat bezwaar is niet groot.
Dat kleine stukje staat de uitbreiding der stad niet
in den weg en wordt nog gehalveerd wanneer die
begraafplaats tegelijkertijd met de algemeene
wordt gesloten.
Eindelijk komt spreker aan het Rengerspark.
De heer Beekhuis heeft gezegd dat het groot ge
noeg is. Spreker is het daar niet mee eens. Het is
een zeer mooi park. Als spreker evenwel in een an
dere stad een park van dezelfde afmetingen zou
zien, zou hij dat geen park, maar een mooi plant
soen noemen. Als Leeuwarden na verloop van ja
ren 60 a 70000 inwoners heeft, dan is het Rengers
park met de begraafplaats samen nog niet groot.
Een werkelijk park is geen weelde voor een stad als
deze, als ze tweemaal zoo groot is. Alen behoeft geen
parken op verschillende plaatsen te hebben. De af
standen zijn niet zoo groot dat liet Rengerspark niet
gemakkelijk te bereiken zou zijn, ook al bereikte de
stad het dubbele van haar tegenwoordigen omvang.
AATij hebben hier nu een zeldzame gelegenheid om
met weinig kosten een park van beteekenis te krij
gen. Dat acht spreker een buitengewoon voordeel,
dat anders niet licht zal zijn te verkrijgen.
Spreker vleit zich niet veel nieuw licht over deze
zaak te hebben ontstoken, maar zou zich niet ver
antwoord achten indien hij nog niet eens een en an
der had naar voren gebracht, omdat hij het nu te
nemen besluit voor Leeuwarden's toekomst van
groote beteekenis acht.
De heer Fransen kan, na hetgeen door den Voor
zitter over deze zaak zoo juist is gezegd, kort zijn.
Het verwondert spreker niet dat het prae-advies
afbrekend is. Op 28 December toch heeft de heer
Binnerts reeds medegedeeld, dat de meerderheid
van Burgemeester en Wethouders niet bereid was
het voorstel in overweging te nemen, daar die zich
vasthield aan het besluit van 28 Alaart.
Spreker vindt het prae-advies tamelijk slap. Er
wordt weinig tegen het plan aangevoerd. Burge
meester en Wethouders zeggen: „AVij doen dan op
snerken, hoezeer zij, wier verwanten begraven zijn
„op de bestaande begraafplaats, de voorkeur zul-
„len geven aan een bijtrekking bij deze inplaats
„van een ver daarvan verwijderd nieuw kerkhof.
„Dit is in laatste instantie wel geen bezwaar dat
„den doorslag mag geven, maar is evenmin geheel
„buiten rekening te laten als daarnaast nog andere
„bestaan, vooreerst dat van den grooteren afstand
„uit de stad langs een smallen, althans niet vol
doend breeden weg als de Stienserweg is. Dan wa-
„re de Alarsumerweg eerder te kiezen, waaraan ook
„de R.-C. Begraafplaats gelegen is."
Welnu, met een begraafplaats aan den Alarsumer
weg kunnen wij ons ook wel vereenigen.
AVat. belette Burgemeester en AVethouders om
aan den Alarssumerstraatweg om te zien naar een
geschikt stuk land. Bovendien is de Stienserweg
niet smaller, ten minste van morgen nog niet, toen
spreker beide wegen heeft opgemeten. De Alarssu-
merweg geeft den indruk breeder te zijn, omdat de
trambaan er naast ligt. Dit is nu wel geen groot be
zwaar, maar ook geen aanbeveling voor een weg,
waar dagelijks begrafenissen langs komen.
De heer Oosterhoff heeft gezegd, dat het plan
der commissie voor de uitbreiding vaag is en dat
omtrent het plan zelf nog niet de minste zekerheid
bestaat. Spreker meent dat, met de platte grond dei-
gemeente voor zich en liet rapport van de commis
sie voor het uitbreidingsplan daarnevens en eenig
voorstellingsvermogen, men zich zeer goed een
denkbeeld kan vormen hoe de uitbreiding aan die
zijde der stad zal worden. De AToorzitter heeft reeds
gezegd dat bet van het heden te nemen besluit af
hangt hoe de uitbreiding zal zijn
De heer Oosterhoff: „hoe de commissie zich die
denkt."
De heer Fransen zegt, dat Burgemeester en AA'et-
houders, als zij niet voldoende op de hoogte waren
met de voorloopige plannen der commissie, zich
met haar in verbinding hebben kunnen stellen. De
AToorzitter van den Raad is tevens voorzitter dei-
commissie en Burgemeester en AA ethouders konden
alle inlichtingen krijgen, die zij wenschteu. even
goed als wij als voorstellers van dit plan die ook
hebben gekregen. Alen heeft dit klaarblijkelijk niet
gewild. Spreker wil nog een enkele opmerking ma
ken. De heer Tiemersma heeft gezegd er voor te zijn
de begraafplaats over liet spoor aan te leggen, ge
lijk ook de commissie voor de uitbreiding aanbe
veelt. Spreker en de heer Koopmans hebben twee
terreinen aangegeven, plan a en plan b, plan b
is over den spoorweg en de Raad heeft dus de
keus. Spreker kan ook best meegaan met plan b
over de spoorlijn.
Hoe het uitbreidingsplan precies zal worden, weet
spreker niet, Zeker is het, dat 4/5 deel ten noorden
van de stad komt en dat de begraafplaats daar mid
den in komt. Dat is een groot bezwaar en voor
spreker het bezwaar, waarom hij dan ook heeft
medegewerkt om dit plan bij den Raad in te dienen.
Voor hef aanleggen eener nieuwe begraafplaats
moet rekening worden gehouden bij een uitbrei
dingsplan en zij moet verder van de stad worden
aangelegd. Spreker beveelt het voorstel-Koopmans-
Fransen warm aan en vertrouwt dat de meerder
heid van den Raad daarin mede gaat.
De heer Hiemstra vindt, dat het aangenaam aan
doet dat het gevoel, dat in dezen tijd wat in liet
gedrang komt, hier op de voorgrond wordt gesteld.
Hij gelooft echter niet dat dit den doorslag mag ge
ven. En het zijn uitsluitend gevoelsmenschen die
voorstanders zijn van de uitbreiding.
De heer Oosterhoff heeft gezegd dat wij van het
uitbreidingsplan niets weten. De commissie heeft
nog geen plan gemaakt en de Raad kan daarover
dan ook niet beslissen. Als wij echter besluiten tot
handhaving van het besluit van 28 Alaart 1916 be
slissen wij er wel over. AVij beletten de commissie
dan om een uitbreidingsplan te maken zooals dat
moet.
Spreker wil er nog op wijzen, dat verbreeding ook
verplaatsing' is en hij gelooft dat het verstandig is
eerst het verstand te laten spreken en dan het ge
voel. Het gaat alleen over het feit of het kerkhof
vlak bij de stad moet liggen of niet. Iemand van
buiten, die persoonlijk met de zaak niets heeft te
maken, zou er vreemd van opzien dat hier uren
moet worden betoogd om een begraafplaats buiten
de stad te krijgen. Het lijkt spreker absurd. Hij zal
vóór liet voorstel-Koopmans-Fransen stemmen.
