70 Verslag van de handelingen van den gemeenteraad van Leeuwarden van Maandag 28 Maart 1938.
Voortzetting der vergadering op Woensdag 30 Maart 1938.
woning kunnen worden beschouwd. Bovendien hebben
particulieren arbeiderswoningen gebouwd, o.a. aan Ol-
degalileën, nabij Camstraburen, bij het Molenpad enz.,
doch niet van een huurprijs, als de heer Muller bedoelt.
Spr. geeft toe, dat veel menschen, die vroeger 4.a
5.konden verwonen, nu een goedkoopere woning
zoeken en in die lagere prijzen zijn er te weinig. Men
wachte de plannen af.
Na vaststelling van de volgnos. van Baten en Lasten,
Kapitaalsinkomsten en -Uitgavenwordt de begrooting
met alg. stemmen onveranderd vastgesteld.
Aan de orde is de ontwerp-begrooting van de
GASFABRIEK.
Gewone dienst.
De volgnos. der Lasten worden onveranderd vast
gesteld.
Aan de orde zijn de Baten.
Volgnos. 17 worden onveranderd vastgesteld.
Volgno. 8. Ontvangsten voor teer f 13.687.44.
De heer Wiersma acht het onjuist, onderscheid tus-
schen vrije teer en teer voor het Koolteerverwerkings-
instituut te maken. Het is tenslotte allemaal vrije teer.
Er zijn fabrieken, welke haar teer uitsluitend leveren
aan het Koolteersyndicaat en daarvoor ontvangen, wat
dit er voor belieft te geven. B. en W. doen het voor
komen, dat 95 van de Ned. teerproductie in het Ned.
Koolteerverwerkingscontract is vereenigd, maar nog
veel fabrieken, vooral in Friesland, zijn daarbij niet
aangesloten. Op de teermarkt is het aanbod onbeperkt
en al had de Gasfabriek een millioen kilo teer ter be
schikking, dan zou het niet de minste moeite geven deze
te plaatsen. Men stelle het dus niet voor alsof Leeu
warden, buiten het syndicaat om, de teer niet zou kun
nen verkoopen. Veel asfaltfabrieken zullen deze willen
afnemen en spr. weet, dat een asfaltfabriek bij Gronin
gen veel teer uit Friesland betrekt. En dan wordt de
prijs niet door het syndicaat bepaald. Betaalde dit in
1935 1.68 per 100 kilo, verschillende gasfabrieken in
Friesland ontvingen op de vrije markt 2.05 en 2.10,
en in 1936 werd resp. 1.60 en 2.15 ontvangen, welke
cijfers spr. met opzet laag neemt. Doordat de Gasfabriek
bij het syndicaat is aangesloten, heeft zij over 1935 en
1936 5.000.minder ontvangen. Voor 1937 was
de raming hier 1.50 per 100 kilo, gebaseerd op de te
lage prijzen van vorige jaren, terwijl andere fabrieken
2.40 maakten. Waarom is voor 1938 2.per 100
kilo geraamd, terwijl de teerprijs in den loop van 1937
hoogstens 15 a 20 ct. per 100 kilo is gestegen? 2.
is trouwens nog laag vergeleken bij de vrije markt.
Gaarne zou een asfaltfabriek onze teer over 1938 en
1939 afnemen voor 2.40 a 2.50 per 100 kilo, maar
helaas is er niets meer aan te doen, omdat wij nog 2
jaar aan het contract vast zitten en dus zullen wij ook
dit jaar geen voldoende teeropbrengst kunnen krijgen.
De heer IJtsma zegt, dat in de Lichtcommissie, waar
van de heer Wiersma lid is, terloops over deze zaak is
gesproken. Toen is afgesproken, dat de leden niet rau
welings met voorstellen, welke de Raadsleden niet kun
nen overzien, in den Raad zouden komen. Over deze
kwestie zouden alsnog inlichtingen worden ingewonnen,
welke eerst in de Commissie onder de loupe zouden
worden genomen. Nadien heeft geen Commissieverga
dering meer plaats gehad.
De heer Balk zegt, dat Bussum 22.-— per ton teer
ontvangt, tegen Leeuwarden 16. (De heer Westra
(weth.): De Utrechtsche asfaltfabriek is aangesloten bij
het syndicaat.)
De heer Westra (weth.) constateert, gedachtig aan
dat het de toon is, welke de muziek maakt, dat, wat
men hier van den heer Wiersma te hooren krijgt, niet
van den aangenaamsten aard is, als deze een zuiver
zakelijke aangelegenheid voorstelt, alsof er weer sprake
is van corruptie of van minder goede behartiging van
het gemeentebelang. De heer Wiersma zeide op een
toon, welke den indruk maakte, dat hij kwaad was, dat
er niet de noodige aandacht aan deze zaak was besteed,
wat de gemeente schade had berokkend.
Eenige jaren geleden is een der grootste Nederland-
sche teerverwerkers failliet gegaan, toen de koolteer
minder dan 1.per 100 kg opbracht. De verschillende
gasfabrieken hebben zich toen met elkaar verstaan en
hebben zich, om een herhaling te voorkomen, in het
belang van teerproducenten en teerverwerkers veree
nigd op het Nationaal Koolteerverwerkingscontract,
met het doel, de geproduceerde teer alleen aan Ned.
teerverwerkers te verkoopen. Hiermede is een geheel
vrijwillige ordening tot stand gekomen, om zoo groot
mogelijke resultaten te bereiken in het belang van de
teerproducenten en van de Ned. industrie.
Het Nationale Koolteerverwerkingscontract is zoo
opgebouwd, dat de afrekenprijs een zuivere weerspie
geling is van de waarde, welke de teer, gemiddeld over
een kalenderjaar berekend, aan producenten heeft op
gebracht. Als basis voor den afrekenprijs geldt de op
brengst van de door de N.V. Teerbedrijf Uithoorn ge
fabriceerde producten. De administratie van deze teer-
destilleerderijen staat geheel ter beschikking van de
Commissie van Toezicht, die op geregelde tijden door
de administrateurs der gemeentegasbedrijven van Am
sterdam, Rotterdam en 's-Gravenhage de boeken en
bescheiden tot in de finesses laat controleeren. Boven
dien wordt die Commissie in iedere handelstransactie
van beteekenis geraadpleegd, zoodat men er zich van
overtuigd kan houden, dat men voor de ter beschikking
gestelde teer den uitersten prijs ontvangt.
De heer Wiersma zegt, dat dit niet waar is, doch
B. en W. hebben deze inlichtingen van een zijde, waar
van zij de juistheid durven volhouden.
Wanneer echter op de vrije markt aan buiten het
nationale contract staande gasfabrieken een hoogere
teerprijs wordt betaald, dan is dit uitsluitend een gevolg
van het zeer beperkte aanbod op die markt en de naar
verhouding grootere vraag, hoofdzakelijk afkomstig
van kleine asfaltfabriekjes, buiten het contract staande,
die, doordat 95 van de Nederlandsche teerproductie
op het contract vereenigd is, wel hoogere prijzen moeten
bieden om zich van de voor hun bedrijf onontbeerlijke
grondstof te voorzien. Er is genoeg teer op de vrije
markt te krijgen, zegt de heer Wiersma, maar spr. wijst
er op, dat dat buitenlandsche teer is. Als 95 van de
teerproducenten, waaronder vele gemeentelijke gasfa
brieken, dit contract aangegaan hebben in het belang
van hun bedrijven en van de Ned. industrie, is het niet
zoo'n wonder, dat ook de Leeuwarder Gasfabriek daar
toe medegewerkt heeft.
Zoolang de nationale combinatie in stand blijft, zal
er wel altijd voor den verkoop van een betrekkelijk
kleine hoeveelheid z.g. vrije teer over geheel Neder
land slechts circa 3000 ton een zekere aantrekkelijk
heid bestaan en zal de opbrengst hiervan wegens den
door het contract geschapen toestand in bepaalde ge
vallen hooger zijn, dan die van de op dat contract ge
leverde teer, doch het is volkomen duidelijk, dat, zoodra
de grootere fabrieken zich van het contract zouden af
wenden, in de meening mede van de hoogere biedingen
op de vrije markt te kunnen profiteeren, de beperking
in het aanbod direct zou zijn opgeheven, met het gevolg,
dat er van een hoogeren prijs geen sprake meer zou zijn,
voor welke van de op de vrije markt teerverkoopende
gasfabrieken dan ook.
Verslag van de handelingen van den gemeenteraad van Leeuwarden van Maandag 28 Maart 1938. 71
Voortzetting der vergadering op Woensdag 30 Maart 1938.
Nu is het zeer goed mogelijk, dat de teerverkoop op
de vrije markt zoo n vlucht zou nemen, dat het teerver-
werkingscontract zoo ongunstig zou worden voor de
gemeente, dat herziening noodig zou zijn. De Raad be
hoeft niet te vreezen, dat B. en W. deze zaak niet onder
oogen zullen zien en haar, indien noodig, niet zullen
veranderen. Als dergelijke overeenkomsten worden aan
gegaan, aanvaardt men de risico's er van en kan het
voorkomen, dat men op een gegeven moment in een
ongunstige positie komt. Als men echter behoort tot de
95 dan is het te verdedigen, dat men daartoe behoort.
Bovendien kan niet zonder meer gezegd worden
deze fabriek krijgt zooveel voor haar teer en gene zoo
veel. Dit hangt af van het watergehalte. De gemeente
ontving over 1937 25.50 per ton watervrije teer. De
fabriek in Leeuwarden beschikt over de mogelijkheid
de teer meer of minder watervrij af te leveren en de
vraag is, of de kosten, daaraan verbonden, opwegen
tegen de hoogere ontvangst. Besteedt men die kosten
echter niet, dan moet men genoegen nemen met een
lageren prijs.
Spr. hoopt met deze uiteenzetting te hebben aange
toond, dat de belangen der gemeente in dezen niet uit
het oog zijn verloren, en dat B. en W., als het noodig
is, waakzaam zullen zijn, dat ook de teer voor Leeu
warden meer zal opbrengen.
De heer Feitsma is intusschen ter vergadering
gekomen.
De heer Wiersma heeft deze zaak niet alleen in de
secties en hier besproken, maar ook in de Commissie
voor de Lichtfabrieken heeft hij een en ander naar
voren gebracht.
Hij wil niet ingaan op woorden als corruptie enz.,
noch spreken over den minder prettigen toon, welken
de wethouder bij hem heeft verondersteld en welke spr.
allerminst heeft bedoeld.
Spr. acht de lezing van den heer Westra over het
ontstaan van het Koolteerverwerkingssyndicaat niet
juist. Spr. is van zeer bevoegde zijde ingelicht, dat
voorheen een groote Belgische fabriek afneemster was
van de Ned. teer. Deze fabriek heeft een conflict gehad
met een der grootste gasfabrieken in ons land, waarop
van de zijde van de Belgische fabriek is gezegd ik
houd het als eenige afneemster lang uit, daar er in Hol
land geen afzet voor teer is; ik laat Holland met zijn
teer zitten. Dat is toegepast en het gevolg was het
oprichten van het Ned. Koolteersyndicaat. Indertijd had
ons land bijna geen teer noodig, maar in 1937 is dt 15
millioen ton wegenteer verwerkt door de opgerichte
asfaltfabrieken en groote hoeveelheden zijn steeds noo
dig voor de asfalteeringen.
Voorts heeft spr. geen antwoord ontvangen op de
vraag, waarom over 1938 plotseling zooveel meer aan
teerontvangst wordt geraamd dan over 1937, al vindt
hij 2.— per 100 kg nog te laag. (De heer Westra
(weth.): Op grond van de uitkomsten van het syndi
caat.) Spr. weet iets van den prijs over 1937, doch deze
is in dat jaar niet noemenswaard gestegen en hoe kan
dat bij het syndicaat dan wel Had hij het maar eerder
onderzocht
Spr. heeft steeds beweerd, dat de geheele teerpro
ductie in ons land vrij is en dat vele millioenen kg teer
zijn betrokken buiten het Ned. syndicaat om. Er zijn
in ons land maar 35 gasfabrieken bij aangesloten. Een
vertegenwoordiger van een der grootste teerverwer-
kingsfirma's in ons land is 8 keer aan de Gasfabriek
geweest, doch de Directeur kon hem niet ontvangen.
Deze wilde over 1938 de teer koopen voor 2.40 per
honderd kg en misschien was er nog wel meer te krijgen.
(De heer Westra (weth.): U kon er wel belang bij
hebben!) De gemeente heeft er belang bij.
De heer Westra sprak zooeven van corruptie. Als
spr. hem op dat pad volgde, zou hij aan diens adres nog
wel eens iets anders kunnen zeggen. De heer Westra
zij voorzichtig wie boter op het hoofd heeft, moet niet
in de zon gaan staan.
Volgnos. 845 worden onveranderd vastgesteld.
Te 3.45 uur nam. wordt de vergadering geschorst.
Te 4.05 uur nam. wordt de vergadering voortgezet.
Volgno. 16. Ontvangsten wegens de huur van gas
meters f 17.717.50.
De heer De Vries heeft gevraagd de meterhuur in
meer termijnen te innen. Ook bedoelde hij daarmee de
electriciteitsmeters. Deze meterhuur ware in evenveel
termijnen te innen als de kosten van het licht.
De heer Westra (weth.) zegt, dat daartegen vrij
zeker geen bezwaar bestaat.
De heer Van der Geest hoopt, dat deze regeling bin
nenkort wordt ingevoerd. Voor de minstdraagkrach-
tigen is inning in twee termijnen te bezwaarlijk. Kan
de wethouder geen directe toezegging doen
Volgnos. 16—27 worden onveranderd vastgesteld.
Na vaststelling van de volgnos. van de Kapitaals
inkomsten en -Uitgaven wordt de geheele begrooting
met alg. stemmen onveranderd vastgesteld.
Aan de orde is de ontwerp-begrooting van het
ELECTRICITEITBEDRIJF.
Hierbij is aan de orde het voorstel-Turksma (III), tot
tariefsverlaging ten behoeve van winkeliers.
De heer Turksma wil duidelijk maken, waarom het
antwoord van den wethouder hem niet heeft bevredigd.
Spr. keurt af, dat de electriciteitstarieven afhankelijk
zijn van het gebruik, dat er van wordt gemaakt: daar
door worden zij onoverzichtelijk en wordt op verandering
aangedrongen. Een melktapper vraagt toch ook niet
waarvoor de melk moet worden gebruikt, om daar den
prijs naar te bepalen.
De heer Westra wees op de onwetendheid van ver
schillende personen en besturen, maar dat argument had
hij niet moeten gebruiken, want een dergelijke onwe
tendheid is ook bij den wethouder wel voorgekomen.
Spr. herinnert aan de kwestie van het Slachthuis.
Verder zou een adres naar de Regeering zijn gegaan
tot meerdere glorie van een bepaalde middenstands
organisatie hier, maar deze organisatie is over het ge
heele land vertakt en er niet op uit zooals de wethouder
meent.
Spr. wil echter het accent leggen op de onbillijke
tarieven voor de winkeliers en dan staat hij niet alleen.
De Dir. van de Lichtbedrijven te Rotterdam wees er
uitdrukkelijk op, dat de tarieven voor de winkeliers niet
rechtvaardig zijn, omdat de electriciteit voor hen een
bestaansvoorwaarde is. Men kan zeggen, dat men hier
toch alleen met Leeuwarden te maken heeft, maar dan
had de wethouder ook niet behoeven te zeggen, dat er
geen enkele plaats in ons land is waar de tarieven lager
zijn dan hier. Uit de overgelegde grafieken blijkt echter,
dat, wat het dubbel- en piektarief betreft, er wel dege
lijk plaatsen zijn met lagere tarieven, en zelfs zal de
Dir. van de Lichtbedrijven deze bewering van den wet
houder niet onderschrijven. Meer en meer wordt erkend,
dat onbillijk wordt gehandeld tegenover hen, die voor
hun bestaan genoodzaakt zijn veel stroom te gebruiken.
En als spr. dan wordt verweten, dat hij opkomt voor
een groep, dan is hij er trotsch op de verdediging van
de belangen dezer groep op zich te mogen nemen, even-
