22 Verslag van de handelingen van de gemeenteraad van Leeuwarden van Woensdag 20 December 1950
dan noch soe dit net alhiel kinne, omdat hjir tofolle pro
blemen lizze, dêr't it bistjür fan de stêd him noch net
düdlik genöch oer ütsprutsen hat.
It is hjir fan 'e moarn al sein: regearen is foarüt sjen;
dat wit de Foarsitter better as spr. Dat jildt ek foar de
ütwreidingsplannen fan de stêd.
Hjirop oanslutende wol spr. dan wize op it twadde
tokoart. dat neffens him hjoed de dei bistiet en dêr't
it tsjintwurdige stedsbistjür wol min ofto mear forant-
wurdlik foar is. Dat is it feit, dat oan't nou ta noch
net in bislüt nommen is oer it bisteande stedhüs. It liket
spr. ta, dat foar it goed opmeitsjen fan it ütwreidings-
plan fan üs stêd inkelde konkrete fragen bislist biandere
wurde moatte.
Bliuwt dit stedhüs op dit sté ek yn 'e takomst of moat
it nei it Saeilan? Yn dit forban wol spr. der op wize,
dat, neffens it E.T.I.F. foarseit, Ljouwert yn 1970 sa'n
foege 100.000 ynwenners hawwe sil. Ek mei dêrom is
it winsklik, dat der nou al neigien wurdt, oft it bi
steande stedhüs dan op in gaedlik plak stean sil.
Bij nijbou soe tagelyk yn it greate gebrek oan archyf-
romte forsjoen wurde kinne. It Ryk hat hjir great forlet
fan archyfromte en fierders soenen de stêd Ljouwert,
it Frysk Genoatskip en de Fryske Akademy ek skoan
hwat archyfromte brüke kinne.
It plak foar it oarlochsmonumint is ek tige wichtich.
Dit moat bisjoen wurde yn it hiele plan foar de binnen-
stêd.
Mei it spoarweifraechstik is spr. al ris earder op it
aljemint kommen. De spoarline LjouwertSwolle sil yn
de kommende iierren elektrifisearre wurde. Foar de
sooarbrêqe oer de Greons hat men hiir okkerwyks in
bidrach fan in foech heal miljoen goedkard. Mar hwer-
om komt men yn forban hjirmei en yn oerliz mei de
stêd Ljouwert nou net mei in prinsipeplan foar hiel it
spoarweiprobleem mei tunnels en oerwei by de Skrans?
Yn Eindhoven en oare plakken brekt men spoarwei-
stasjons óf. dy't noch gjin 40 jier bistien hawwe en yn
Ljouwert wol men net iens in bigjinselplan meitsje. Hoe
kin soks nou? Of moat spr. üt it sizzen fan de Foar
sitter fan in hoartsje tobek opmeitsje, dat der wol plan
nen binne? De Foarsitter hat doe yn dizze rie sein. dat
it yn gjin gefal op in kopstasjon ütdraeije soe. Hwat
moat men dêr eigentlik fan oannimme? Binne der wol
plannen of is der neat mei de Spoarwegen bisletten?
Neffens spr. moatte B. en W. der mei mear twang by
de Spoarwegen op oanstean, dat der definitive plan
nen komme. Men moat spr. goed bigripe: it is syn bi-
doeling net, dat men daliks mei de ütfiering bigjint,
mar wol is it winsklik, dat der nou al fêste bigjinsel-
plannen komme. It bilang fan de stêd easket soks.
Yn dit forban forsiket spr. B. en W.. om de brief-
wiksel fan de léste 5 jier mei de Spoarwegen oer dit
Onderwerp oan de rie bikend to meitsjen.
Hwat spr. ek net goed krije kin, is dit: der is gjin
twadde stêd yn Nederlan, dy't sa'n skoandere kans
hat om in modern stedssintrum to krijen as Ljouwert.
It is spitich, dat it terrein fan it Old Burger Weeshuis
net fan de stêd oankocht is en ek, dat de nije bushalte
sa mar, sünder dat men hwat fierder sjoen hat, op it
plak. hwer't dy nou stiet, delset is. Mar nettsjinsteande
dizze tokoarten binne der op it Saeilan prachtkansen
om fan Ljouwert in stêd to meitsjen, dy't net allinnich
in libben sintrum is fan lanbou, féfokkerij en yndustry,
mar ek in moderne stêd, dy't ek üt boukunstich each
bisjoen Fryslan op in moaije en weardige wize yn 'e
takomst fortsjintwurdigje kin. Nést it niisneamde mo
derne stedssintrum, dat neffens spr.'s bitinken op it
Saeilan komme moat, moatte de Nijstêd, it Nau, de
Kelders en de Foarstreek sa folie as mooglik is, yn
aide sfear halden wurde. Dus: gjin grêften tichtsmite,
mar yn sté dêrfan in goed rioelearringsstelsel lyk as
B. en W., sa mient spr., al fan doel binne.
Ek suver saeklik bisjoen, soe, as men alle faktoaren
dêrby yn rekken bringt, it tichtsmiten fan de steds-
grêften in forlies bitsjutte.
Wol soe spr. wize wolle op de mooglikheit, dy't der
mei it nije Van Harinxma-kanael kommen is, om in diel
fan it aide Nije Kanael, tusken de Earste en de Twadde
Kanaelbrêge, to demmen. Mooglik kinne op dy mane r
twa aide brêgen forfalle, it forkear forbettere en n
moaije biplanting makke wurde. It liket spr. gaedlik, dit
B. en W. dizze mooglikheit ris bisjen en bistudeai e
wolle.
Hy soe yn dit forban wize wolle op de aparte moog-
likheden, dy't Ljouwert yn syn grêften en wetters hat
foar feestlike gelegenheden. It elemint wetter is karak-
teristyk foar üs stêd. Litte wy. sa seit spr., der goed
om tinke en brêgen en oare objekten sadanich meits;e
dat der feestlikheden op üs grêften halden wurde kinne
byg. gondelfearten.
Stedeboukundich bisjoen binne bilangrike iepenbiere
gebouwen op forkearde plakken del set. Spr. tinkt oan
'e Grifformearde tsjerke by it Gasfabryk. de St. Doni-
nicus-tsjerke, it P.E.B., de nije ütwreiding fan it Diako-
nessenhüs, de M.T.S. en mannich skoalle, dy't net op
in gaedlik plak stiet. Dêrby tinkt spr. ek oan ien fan
de sünden fan de léste tiid: to witten it bouwen op f r-
kearde plakken fan mannich autogaraezje. yn stille w n-
strjitten.
Dit alles is to witen oan it feit, dat de léste 25 jier
to min tocht is om romte foar bilangrike gebouwen yr.
it ütwreidingsplan. Der hat eigentlik oan't nou ta n< ch
nea in konkreet, goed ütwreidingsplan fan üs stêd w st
It feit. dat tuskentiids sa faek yn it ütwreidingsplan
foroare wurde moat, wiist dêr ek wol op. It gefolch Hat
ek west, dat de measte stedsdielen büten de grêften
net in moaije en goede vndruk meitsje en hast sünder
systeem boud binne. Stedsbuorrens binne, stedebouk m-
dich bisjoen, to min buorren. wol skjin en himmel, mar
to earm en sünder moaijens. As spr. hjirby noch biti kt
dat der hjoed de dei ek foar de doarpen noch lang gjin
goed ütwreidingsplan is, dat der noch mannich fraech
oplost wurde moat foar it meitsjen fan sa'n plan, dan
is hy üngerêst. Hy tinkt hjir byg. ek oan it sikehüs-
fraechstik, dat men net allinnich sjen moat yn it forban
fan üs stêd, mar ek yn dat fan hiel Fryslan; fierder?
tinkt hy oan de fémerk, de Wilhelminabaen, it plak oar
in nij gasfabryk en oare bilangrike objekten.
Ut al de biswieren, dy't spr. nei foaren brocht hat
blykt. dat hy yn it stik fan de ütwreiding en opbou fan
Ljouwert ta in moderne stêd fan bitsjutting net gerêst
is. It oardiel fan deskundigen oer de stedeboukun lige
groei fan Ljouwert, yn de léste 25 jier, kin. neffens ;pr.
lang net gunstich wêze. Hy winsket en hopet. d t it
oardiel oer dizze en de kommende tiid yn 1975 gun
stiger wêze mei, mar as dat barre sil, dan moatte B.
en W. en in diel fan de rie de saek fan opbou en üt
wreiding fan üs stêd greater en breder sjen as oant
nou ta.
De foarsitter fan de seksje. dêr't spr. yn siet, die to
witten, dat der op de konsept-bigreating in post foar
mear personeel fan de stedeboukundige öfdieling fan
Gemeentewurken skrast wie. Spr. kin dêr wol yn
komme, mar dochs liket it him forkeard. omdat men
hjir mei de ütwreidingsplannen sa folie binefter is. Hy
tocht, dat it personeel, dat nou arbeidet oan 'e gemeen-
telike wenningbouplannen, yn de takomst in taek own
wurde koe by de stedeboukundige öfdieling. Eve: uele
wenningbouplannen soe men dan (as de bouforieningen
net aktyf genöch binne) ütfiere litte kinne fan in par-
tikuliere architekt.
Spr. hat alle wurdearring foar de wurkkrêft en dio
den fan it deistich bistjür. mar dochs leaut hy. dat en
W. en in diel fan de rie to min each hawwe foa de
stedeboukundige takomst fan Ljouwert. Dat de b ng-
stelling foar dizze kant fan de saek greater wurde nei,
is spr.'s winsk.
De hear Santema hat by folgno. 70 in inkelde oan-
teikening makke en yn de seksje der al oer praet. Vlaf
7erslag van de handelingen van de gemeenteraad van Leeuwarden van Woensdag 20 December 1950. 23
Spr. woe it efkes in oare kant ütstjüre as syn toargonger,
splhoewol hy in soad fan hwat dizze sein hat, ünder-
Iskriuwe kin. Spr. tocht sa, dat dit it punt is, hwerby
|nen prate kin oer strjitnammen. Hy soe de opmerking
[.n it seksjeforslach oer dit Onderwerp efkes taljochtsje
[volle. Sa kin miskien in misforstan. dat driget to ünt-
ktean, opheldere wurde. Spr. hat nammentlik dit bi-
'doeld: steld, dat men ris yn 'e nacht mei in loftballon
delkaem earne yn in strjitte fan in stêd yn Nederlan
en men soe dan freegje: hoe hjit dizze strjitte en men
krige it andert: dit is de Vondelstrjitte of de Gouds-
blomstrjitte, dan soe men op dat stuit net witte, hwer't
ir.en wie. Dit is natuerlik mar in forhaeltsje om ta to
ljochtsjen. mar spr. woe dermei oantsjutte, dat de strjit
nammen faek in klisjé-foarm hawwe. Men siket in bi-
paelde groep fan kunstners üt, dy't foar hiel Nederlan
jilde en soms noch yn greater forban sjoen wurde
moatte. Nou kin men byg. greate filosofen fan büten
Nederlan wol ris yn in strjittenkompleks forneame, mar
dochs soe spr. der foar fiele, dat men tonearsten de
oandacht wijt oan it plak seis, hwer't de strjitten for-
neamd wurde sille.
Yn it andert, dat spr. yn 'e seksje krige hat, wurdt
forwiisd nei de archivaris, dy't yn dit stik advizen jowt.
0at is prachtich, as it histoaryske nammen bitreft. Mar
bihalven strjitnammen, dy't histoarysk forantwurde
binne, kin men ek noch op in oar terrein siikje. Spr.
wiist yn dit forban op it bistean fan it taelkundich wurk-
forban fan de Fryske Akademy, dy't in spésiale topo-
nvmyske öfdieling yn it libben roppen hat. Dizze öf
dieling wol ek de gemeenten yn Fryslan op dit terrein
mei foarljochting tsjinje. Spr. soe it tige op priis stelle
hy acht dat sünder mis in gemeentebilang as it
gemeentebistjür fan Ljouwert foar safier yn dizzen gjin
histoarysk feit oan e oarder is, ris in kear by dizze
ynstansje om rie en die freget.
'- In oare kwesje is noch dizze: soe it, as men hjir strjit
nammen jowt, net mooglik wêze, dat men ris in namme
jowt, dy't al hielendal Frysk is. Hwerom net in namme.
lyk as yn Utingeradiel en wol yn Akkrom, hwer't hja
de Sinnebuorren krige hawwe. Soe dit foar in stêd as
Ljouwert net kinne? Spr. soe dit wol ris yn omtinken
jaen wolle. It soe foar him en in hiele bulte Ljouwerters
gjin biswier wêze. Wol moat men jin wachtsje foar
lange nammen. ,.Mr. P. J. Troelstraweg" is in namme.
dy't fiersten to lang is en de greate heap neamt dizze
vei of noch altiten de Stienserdyk öf de Troelstrawei.
Sa'n hiel forhael derby is der abslüt neist en makket it
nammebuordtsje mar djür. (Vrolijkheid). (De hear
Wiersma: Friese naambordjes zijn ook duur!) Spr. wit,
dat men yn Amsterdam de P. C. Hooftstrjitte öfkoartet
ta ,,de P.C.". Soks kin oanlieding jaen ta bitizing.
Spr. is bliid, dat de gearsit yn dizzen sa tige meiiibbet;
dan is hy der wis fan, dat men de saek yn omtinken
hat en deroan meiwurkje sil om op dit punt in oplossing
to krijen.
De heer Witteveen (weth.) meent, dat het niet moei
lijk is op stedebouwkundig gebied problemen uit de
mouw te schudden. Moeilijker is het echter er een op
lossing voor te geven. De heer Witteveen heeft vrij
lange beschouwingen gehouden over diverse vraagstuk
ken en daarbij vrijwat stedebouwkundige problemen
aangeroerd.
Hij begon met de fouten, die voor de oorlog gemaakt
zijn, maar constateerde eveneens, dat Leeuwarden on
gekende mogelijkheden biedt voor het creëren van een
moderne stad. Dan waren die fouten dus niet zo bar
groot en daarom zou spr. willen zeggen, dat het zeer
zeker noodzakelijk is om die gedragslijn, die toen op
inspiratie van een „buitenlander", althans een niet-Fries,
wiens plannen van zeer bescheiden aard waren, gevolgd
is, ook nu te volgen.
In de binnenstad, aldus spr., moeten wij ons niet vast-
leggen op plannen tot oplossing van problemen, die er
wel zijn, maar die toch niet binnen korte tijd kunnen
worden opgelost. Dat zou een grote fout zijn.
Wat het stadhuis betreft, het staat vast. dat er bin
nen afzienbare tijd geen nieuw wordt gebouwd en om
nu al vast te stellen waar een nieuw stadhuis precies
zal moeten komen te staan, terwijl omtrent de afme
tingen zelfs niets bekend is, en gezien ook het feit. dat
het toch in de binnenstad zal moeten komen, zou een
foutieve handelwijze zijn. Bovendien zijn er bij de uit-
breidinq van de stad al zoveel problemen, dat de bin
nenstad nog niet aan bod komt. Dat is een vraagstuk,
dat in de eerste jaren niet behoeft te worden opgelost.
De heer Witteveen heeft gewezen op de voorspelling
van het E.T.I.F., dat Leeuwarden in 1975 100.000 in
woners zal tellen. Inderdaad brenqt dat problemen met
zich, maar de groei gaat geleidelijk en ook de uitbrei
ding moet met gelijke geleidelijkheid gaan.
Dan heeft hij het gehad over een oorlogsmonument
voor Friesland. Dat is echter niet voor Friesland be
doeld, maar voor Leeuwarden en het is dus niet zo, dat
het een zo belangrijke plaats moet hebben, als hij zich
voorstelt.
Het spoorwegvraagstuk acht hij een groot probleem.
Naast de overweg in de Schrans noemde hij hierbij de
noodzaak van een kopstation. Spr. ziet echter geen
groot spoorwegprobleem. Het station ligt bepaald gun
stig ten opzichte van de stad. Over de kwestie van de
overweg is met de Spoorwegen zeer veel gepraat en
gecorrespondeerd en in de raad komt ze al sedert jaren
geregeld ter sprake. Het maken van een aansluiting naar
Groningen geheel buiten het kanaal om is afgewimpeld.
Met het groeien van de stad, groeit ook dit probleem,
maar het wordt geleidelijk opgelost. In andere steden,
zo meende de heer Witteveen, kan wel een geheel nieuw
station worden gebouwd en waarom kan hier dan de
zaak niet eens serieus worden bekeken. Hij doelde daar
bij op Eindhoven. Deze plaats echter is in 40 jaar ge
groeid van dorpje tot grote stad. Dat men daar een
station moet afbreken, is zeer verklaarbaar.
Spr.'s naamgenoot heeft speciaal naar voren gebracht,
dat hier in Leeuwarden grote mogelijkheden liggen,
maar het benutten daarvan moet gepaard gaan met
grote doorbraken en dat is de kern van het probleem.
Voor een complete nieuwe opzet 'van de binnenstad is
niet meer een uitbreidingsplan nodig, maar een wijzi
gingsplan. Hieraan bestaat volgens spr. geen directe
behoefte en het ligt ook niet in de bedoeling zo n plan
binnen afzienbare tijd uit te werken.
Andere, door de heer Witteveen aangesneden kwes
ties, zoals b.v. de uitbreiding van de veemarkt, zijn in
studie. Deze zullen binnen afzienbare tijd moeten wor
den opgelost. Er wordt dus aan gewerkt, maar het is
niet een, twee, drie klaar.
Ook heeft de heer Witteveen nog gesproken over
het dempen en niet-dempen van grachten; gelukkig was
het verplaatsen van de Oldehove er nog niet bij. Hij
sprak speciaal over het dempen van het vak tussen de
le en de 2e Kanaalbrug. Dit zou de doorvaart door de
stad echter onmogelijk maken. Bovendien is het provin
ciaal vaarwater. Spr. ziet ook de betekenis van deze
demping niet in. Er zou een enorm plein worden ge
creëerd, waarop een groot bouwwerk kan worden ge
plaatst, gesteld dat het mogelijk is. Er zou toch in ieder
geval mee gewacht moeten worden, tot een heel groot
gebouw nodig is en dat kan wel in 1975 zijn. Dat
overigens het water belangrijk is voor de stad, is wel
bekend en ontmoet geen bestrijding. In de laatste tijd
zijn er ook geen stemmen opgegaan om de grachten te
dempen. De jongste feestverlichting heeft dit wel dui
delijk gedemonstreerd.
Er zouden volgens de heer Witteveen allerlei ge
bouwen niet juist geplaatst zijn, o.a. de Gereformeerde
kerk bij de Gasfabriek. Die is jaren geleden gebouwd.
Ook de M.T.S. zou geen goede plaats hebben gekregen.
Spr. meent echter, dat deze heel goed staat. Er zijn
